Sotsiologiyani fan sifatida shakillanishida mumtoz olimlarning o’rni - Социология - Презентации

Sotsiologiyani fan sifatida shakillanishida mumtoz olimlarning o’rni

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

133.828125 KB

Sotsiologiyani fan sifatida shakillanishida mumtoz olimlarning o’rni

Sotsiologiyani fan sifatida tasavvur etish uchun eng avvalo uning vujudga kelishi va tarixiy rivojlanish bosqichlarini o’rganish muhim ahamiyatga egadir. Ijtimoiy hayot rivojlanishi qonuniyatlarini o’rganishga qaratilgan ta‘limotlar, qarashlar eramizdan avvalgi IV asrdayoq yunon faylasuflari Aflotun (eramizdan avvalgi 427-347 yil) ning “Qonunlar ”, “Davlat to’g’risida”, Arastu (eramizdan avvalgi 384-322 yil) ning “ Siyosat to’g’risida”, “Metafizika”, “Etika”, Protagorning (eramizdan avvalgi 490-420 yil) “Haqiqat” kabi asarlarida yoritilgan. 01 03 09 15 1A 09 1D 1B 09 24 23 2A 24

Abu Nasr Farobiy o’zining “Fozil shahar ahli qarashlari haqida kitob”, “Siyosat al – madaniya” kabi asarlarida oliyjanob jamiyat, adolatli tuzum, odil hukmdorlar haqida o’z fikr va mulohazalarini bayon qilgan. U o’zi yashagan davrning ijtimoiy tizimini, uning ziddiyatlari va bu ziddiyatlarning kelib chiqishidagi muammolarni nazariy jihatdan tahlil qilishga uringan.Markaziy Osiyoning mutfakkirlari bo’lmish Abu Nasr Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Zahiriddin Muhammad Bobur Mirzo kabi ulug’ allomalar o’z davri ijtimoiy hayotning turli sohalarini ilmiy asosda tadqiq qilganlar va o’zlarinig ijtimoiy qarashlarini asarlarida yozib qoldirganlar.

 Davlat va jamiyat masalalarida davlatni ijtimoiy tizimni boshqaruvchi tashkilot deb, uni muvaffaqiyatli boshqarish esa ko’p jihatdan davlat boshlig’i, hokimning xarakteriga, fazilatlariga bog’liq deb bilgan. “Fozil shahrining birinchi boshlig’i”, deb ta‘kidlaydi Farobiy, - shu shahar aholisiga imomlik qiluvchi oqil kishi bo’lib, u tabiatan o’n ikkita hislat fazilatni o’zida birlashtirgan bo’lishi zarur: 1. Hokimning 4 muchali sog’lom bo’lib, o’ziga yuklangan vazifalarni oson bajarilishi lozim; 2. Nozik farosatli, xotirasi yaxshi, zehnli, fikrini ravshan tushuntira oladigan bilim, ma‘rifatga havasli bo’lishi shart; 3. Taom yeyishda, ichimlikda, ayollarga yaqinlik qilishda ochofat bo’lmasligi, o’zini tiya oladigan bo’lishi va haqiqatni sevadigan, yolg’on va yolg’onchilarni yomon ko’radigan, oliyhimmat bo’lishi, oliy ishlarga intilishi zarur; 4. Mol – dunyo ketidan quvmaydigan; 5. Tabiatan adolatparvar, iste‘dod va jabr-zulmni yomon ko’ruvchi, sabotli, jur‘atli, jasur bo’lishi, qo’rqoqlik va xadiksirashlarga yo’l qo’ymasligi kabi xislatlar kiradi. 01 2D 03 1A02 2A 04 05 41 02 25 02 28 1A02 08 02 24 44 04 1B02

“ Madaniy jamiyat va madaniy shahar shunday bo’ladiki, shu mamlakatning aholisidan bo’lgan har bir odam kasb - hunarda ozod, hammaga baravar bo’ladi, kishilar o’rtasida farq bo’lmaydi, har kim o’zi ozod bo’ladilar” - kabi fikrlari Farobiyning jamiyat hayotini chuqur tahlil qilganligidan dalolat beradi. Abu Rayhon Beruniy o’zining “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar”, “Minerologiya”, “Hindiston” asarlarida ijtimoiy hayot masalalarini yoritgan. “Mineralogiya” asarining muqaddimasida inson va uning ijtimoiy adolat to’g’risidagi qimmatli fikrlarni bayon etgan. Beruniy o’z davrining etnosotsiologi ham edi. “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” asarida turli xalqlar: forslar, yunonlar, yahudiylar, xristian molikiylar va xristian nasturiylar, majusiylar, sobitlar, budparast arablar, musulmon arablar, turklar to’g’risida qimmatli ma‘lumotlar yozib qoldirgan. Zahriddin Muhammad Bobur ham “Boburnoma” asarida o’z davri ijtimoiy hayoti voqeligini, inson shaxsi xususiyatlarini, yaxshi va yomon tomonlarini, Andijondan – Hindistonga qadar bo’lgan ulkan hududida yashagan xalqlarning ijtimoiy jihatlarini shaxsiy kuzatishlari, ilmiy tadqiqotlari asosida o’rgangan va yozib qoldirgan. Yuqorida nomlari zikr etilgan buyuk mutafakkirlar yashagan davrda sotsiologiya hali mustaqil fan sifatida shakllanmagan edi. Ularning ijtimoiy hayot jarayonlari to’g’risidagi ilmiy tadqiqotlari natijalari esa ijtimoiy – falsafiy qarashlar tarzida namoyon bo’lgan. 2A 2F 09 1A 30 221A 2A 2A 0302 3C 0802 10 10 3D 0E 22 051803 0802 45 04 0E 1B

O.Kont tomonidan 1839 yilda “Pozitiv falsafa kursi” asarining uchinchi tomi nashr etilganligi natijasida, birinchi marotoba u jamiyatni ilmiy asosda o’rganish sifatida sotsiologiya terminini qo’lladi va bu sotsiologiyaning shakllanishi va rivojlanishiga olib keldi. O.Kont tomonidan ta‘riflangan insonning intelektual rivojlanishining uchta izchillik bosqichi: teologiyaga oid, metafizik va pozitivik haqidagi qonuni ushbu savolga javob berish uchun imkon beradi. Birinchi, teologik bosqichda insonning g’ayritabiiy tushunchasi diniy tasavvurlar asosida qurilgan.

Ikkinchi, metafizik bosqichda inson g’ayritabiy kuchdan voz kechib, mavhum mohiyat sabab va boshqa falsafiy me‘yorlar yordamida voqelikni tushuntirishga harakat qiladi. Ikkinchi bosqichning vazifasi tanqidiy, avvalgi tasavvurlarni vayron etib, u uchinchi mohiyatni ifodalashdan voz kechib, ular ustidan kuzatish bilan kifoyalanadi. Bir bosqichdan ikkinchisiga o’tish hamma fanlarda bir vaqtlarda bo’lmasada izchillik bilan amalga oshiriladi. Bu jarayon oddiydan murakkabga (yuqoridan quyiga) tamoyili asosida amalga oshiriladi. O’rganilayotgan ob‘ekt qanchalar oddiy bo’lsa, u yerda pozitiv bilimlar shuncha tez qaror topadi. Shuning uchun pozitiv bilimlar avvalo matematikada, fizikada, astronomiyada, ximiyada, so’ng esa biologiyada tarqaladi. Sotsiologiya esa bu pozitiv bilimlar cho’qisidir.

U o’z tadqiqotlarida pozitiv uslubga suyanadi. Pozitiv uslub kuzatishlardan to’plangan tajriba va tadqiqotlarni taqqoslash, ishonchli, tekshirilgan, e‘tirozni tug’dirmaydigan empirik ma‘lumotlar majmuini nazariy tahlil etishga suyangan. O.Kont tomonidan jamiyat haqidagi fanni shakllantirishda mehnat taqsimoti va koperatsiyalashning zarurligi haqidagi qonunning ochib berilishi navbatdagi muhim yakun bo’ladi. Bu omillar jamiyat tarixida juda katta ijobiy ahamiyatga ega. Shu tufayli sotsial va kasbkorlik guruhlari yuzaga keladi, jamiyatning xilma-xilligi o’sadi va odamlarning moddiy farovonligi ko’tariladi.O.Kont o’z qarashlaridan kelib chiqib, sotsiologiyani ikki qismga: sotsial turg’unlik va sotsial jo’shqinlikka bo’ladi.

Sotsial turg’unlik ijtimoiy tuzumlarning amal qilish sharoitlari va qonuniyatlarini o’rgatadi. O.Kont sotsiologiyasining ushbu bo’limida asosiy ijtimoiy institutlar: oila, davlat, din, ijtimoiy guruhlarning ijtimoiy funktsiyalari va ularning birdamlik va hamkorlikni o’rnatishdagi rollari ko’rib chiqiladi. Sotsial jo’shqinlikda O.Kont insonni ma‘naviy, aqliy rivojlantirishning muhim omili bo’lgan ijtimoiy taraqqiyot nazariyasini rivojlantiradi. O.Kontning ko’pgina g’oyalari, avvalo tabiat va jamiyat haqidagi fanlarning ijobiy ko’rsatmalaridan sotsiologiyada foydalanish, shuningdek yaxlit sotsial organizm bo’lgan jamiyat haqidagi tasavvurlarini qabul qilib uni rivojlantirgan mutafakkirlardan biri Gerbert Spenserdir. (1820-1903).

Похожие

Sotsiologiya fan sifatida shakllanishi

Sotsiologiya fan sifatida shakillanish bosqichlari

Sotsiologiya fanining mustaqil fan sifatida

Sotsiologiyaning mustaqil fan sifatida shakillanish bosqichlari

Sotsiologiya fanining strukturasi