logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Политология
  4. Siyosiy ixtiloflar

Siyosiy ixtiloflar

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

391.3349609375 KB
Скачать
Siyosiy ixtiloflar SIYOSIY IHTILOFLARNING TABIATI, TURKUMLASHUVI VA VAZIFALARI • Siyosatni uning ichki omillar — ihtilof va kelishuv asosida tushuntiruvchi yondoshuv — ratsional tanqidiy paradigma ekanligini bilasiz. Siyosatning ichki ziddiyatliligi va ihtilofliligi g'oyasi fanda XIX "asrda qaror topdi. A. Tokvil; K.Marks, G.Zimmel, keyinchalik esa K.Baulding, L.Krauzer, A. Bentli va boshqa nazariyotchilar ihtilofni siyosatdagi o'zgarishlarning asosini tashkil etuvchi va shu bois ijtimoiy hayotni bu soxasi mavjudligining chegaralari va tabiatini belgilab beruvchi etakchi mamba, deb qarashgan. • Avvalo, bu – siyosat sub'ektlari mAqomlarining mos kelmasligi, ularning rollari va vazifalari, hokimiyatdagi manfaatlari va ehtiyojlari, manbalarning etishmasligi v.h. kabi ijtimoiy munosabatlarining turli shakllari va qirralaridir. Shartli ravishda siyosiy ixtiloflarning ob'ektiv manbalari deb atalishi mumkin bo'lgan bu omillar hukumron va kontreta , muayyan kuchlarning manfaatlarini taqDim etuvchi va davlat byujetining qismlari uchun kurash olib boruvchi turli bosim guruhlari, shuningdek, hokimiyat tizimidagi barcha siyosiy sub'ektlar o'rtasidagi qarama-qarshiliklarni belgilib beradi. • Siyosiy ixtiloflarning ikkinchi asosiy manbai shaxslar (ularning guruh va uyushmalari)ning asosiy deb biluvchi qadryatlar va siyosiy idealga ko'ra, tarixiy va dolzarb hodisalarni baholashdagi, shuningdek, siyosiy voqealar to'g'risidagi boshqa sub'ektiv tasavvurlarida farqLar kiradi. Bunday ixtidloflar davlatchilikni isloh qilish yo'llari to'g'risidagi har xil qarashlar to'qnashayotgan, jamiyatning Yangi siyosiy tuzilishi asoslari shakllanayotgan, ijtimoiy inqirozdan chiqishi yo'llari izlanayotgan mamlakatlarda ko'proq ro'y berishi mumkin. Siyosiy ixtilof — qandaydir mavhum sub'ektlar to'qnashuvi emas, balki amalda mavjud ijtimoiy kuchlar (agentlar) kurashidir va u etakchilar, elitalar, tashkilotlar, partiyalar va odamlarning boshqa ittifoqlari va uyushmalari timsolida namoyon bo'ladi. • Siyosiy ihtilof - Hokimlik munosabatlari tizimidagi o'rni va roliga ko'ra qarama — qarshi siyosiy manfaatlar, qadriyatlar, qarashlar, maqsadlarga ega sub'ektlarning kurashidir. Siyosiy ihtilof tushunchasi siyosiy davlat hokimiyati institutlarida va boshqaruvda ta'sirga ega bo'lim, ijtimoiy ahamiyatga ega qarorlarni qabul qilishda ishtirok etish, manbalarni taqsimlashda qatnashish, o'z manfaatlari yakka hokimligi va ularni barchaning manfaati tarzida taqdim etishga intilish uchun bir ijtimoiy kuchlarning boshqalari bilan kurashini anglatadi. • Shunday qilib, siyosiy ihtilof, boshqa har qanday ihtilof singari, odamlar o'rtasidagi ijtimoiy munosabatlarning muayan ko'rinishidir. Ammo bu ihtilof - o'ziga xos. Negaki, u, birinchidan, jamiyatdagi siyosiy hokimiyat va uning amal qilishi borasida vujudga keladi; ikkinchidan, siyosiy ihtilofda ayrim individlar emas, ijtimoiy guruhlar, minglab va millionlab omma o'z mafaatlari bilan ishtirok etadi; uchinchidan, siyosiy ihtilof ijtimoiy ahamiyatga ega. Uning natijalari, odatda ijtimoiy hayotning himma sohalarida namoyon bo'ladi. • Keyingi yillarda bir qator /arb nazariyotchilari (J.Berton, K. Lederer, J.Devis v.b.) siyosiy izxtiloflar tabiatini tushintirishga qaratilgan Yana bir ehtimolni ilgari surishdi. Uni inson ehtiyojlari nazariyasi, deb ataldi. 1 Bu konseptsiyaga ko'ra, ixtiloflar inson mohiyatini tashkil etuvchi ehtiyojlarning cheklanishi yoki to'liq qoniqtirilmasligi natijasida vujudga keladi. • Va, nihoyat, siyosiy ihtiloflarning uchinchi manbai sifatida siyosatshunoslikda fuqarolarning o'zlarini ijtimoiy, etnik, diniy va boshqa jamoalar va ittifoqlarga taalluqligini anglaganliklari va o'zlarining ijtimoiy va siyosiy tizimdagi o'rinlarini yaxshi tushunganliklari qaraladi. Bu — identifikatsiya termini bilan ataladi, • Ma'lum bir ihtilofning bir vaqtning o'zida bir nechta turlarga mansub bo'lishi tabiiy ekanligini unutmaslik kerak. Ihtiloflarni turlarga ajratishdan maqsad bu sodir bo'lib o'tgan yoki bo'layotgan voqea – hodisani tadqiq etishning boshlang'ich nuqtasini topishdan iboratdir. Qolaversa, nazariy va amaliy jihatdan ihtiloflar xukumlash konfliktlarni bartaraf etishidagi boshlang'ich omil ekanligiga qarab uning yuzaga kelishi, rivojlanib borishi va muxtasar holatidan baxs etishimiz mumkin. • Ijtimoiy muhitda ihtilofning yuzaga keltirgan sababni asoslash o'ta mushkul va chigal vazifa. Har bir ijtimoiy harakat o'ziga xos xususiyatlarga ega. Buning ustiga uning chegarasiga ko'plab qarama - qarshi hodisalar ham tutashgan bo'ladi. Ihtilof anna shu tutashuv chizig'iga ta'sir etuvchi ob'ektuv va sub'ektuv sabablari asosida yuzaga keladi.Ihtilofni yuzaga keltirgan o'sha obektiv va subektiv sabablarni tahlil etish uchun hodisalar va insonlar o'rtasidagi bog'liqlikni tadqiq etish zarur. • Ommaviy ihtiloflar motivatsiyasi shuni ko'rsatadiki , ihtilof orqasida ijtimoiy hayotning u yoki bu qiyinchiliklari,elita bilan xalq hrtasida yuzaga kelgan tafovutlar va hokazolar turadi.Masalan, iqtisodiy qiyinchilik, siyosiy simpatiya va antipatiya, populistik yo'l bilan siyosiy liderlikka intilish va boshqalar. Odatda siyosiy ihtiloflarning uch asosiy turini ajratib ko'rsatiladi. • 1. Manfaatlar ihtilofi: iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar, barqaror davlatlarda ko'proq uchraydi. • 2. Qadriyatlar ihtilofi: rivojlanayotgan davlatlar uchun xos; ularni hal qilish uchun ko'proq xarakat talab etiladi, negaki ular kelishuvga qiyinchilik bilan tortiladi. • 3.Identifikatsion ihtilof o'zini jamiyat (davlat) bilan, muayyan guruh (etnik, demiy, til) bilan bog'liq, deb tan oluvchi jamiyatlar uchun xos. Irqlar etnik yoki til qarama - qarshiligi mavjud hollarda vujudga keladi. Ichki siyosiy ihtiloflar pozitsion (gorizontal) va muxolif (vertikal) turlariga bo'linadi. • Pozitsion ichki siyosiy ihtiloflarning sub'ektlari bo'lib hokimiyatni uchta tizim doirasida amalga oshiruvchi siyosiy institutlar, tashkilotlar chiqadi, ammo ular turlicha mavqe egallaydilar. • Muholif yoki siyosiy ihtilof sub'ektlari bo'lib bir tomondan xukmron elitalar, ularning manfaatlarni ifodalovchi partiyalar, davlat institutlari, tashkilotlar, etakchilar; ikkinchi tomondan – turli ijtimoiy guruhlar nomidan chiquvchi tashhkilotlar shuningdek, mavjud tartib, xukmron siyosiy hokimiyatga qarshi siyosiy guruhlar chiqaradi. Siyosiy ixtiloflarni boshqarish • Ixtiloflarning umumiy nazariyasini o'rganish, shuningdek, uning asosiy turlarini tahlil etish ularni boshqarish muammolarini ko'rib chiqishimiz imkonini beradi. Masalaning shu tarzda qo'yilishi, ya'ni ixtiloflarni boshqarish mumkinligini e'tirof etish ularni ijtimoiy jarayonlarning tarkibiy qismi sifatida tushunishdan, hamda ularni odamlarning ijodiy faoliyattsdagi xarakatlantiruvchi kuch, shu bilan birga, rivojlanish muammolari va qiyinchiliklarni belgilovchisi sifatida qabul qilishdan kelib chiqadi. Ihtilofni boshqarish • Ihtilofni boshqarish — ihtilof jarayoniga maqsadli ta'sir etish bo'lib, bu ta'sir ijtimoiy ahamiyatga ega masalalarni hal etishni ta'minlaydi. Ihtiloflarni boshqarish o'z ichiga quyidagi jihatlarni oladi: ularni oldindan aytib berish; ba'zilarini oldini olish ayrimlarini rag'batlantirish; ihtiloflarni hal etish. • Ihtilofni tartibga solish tufli texnologiyalar yordamida amalga oshiriladi: axborot, kommunikativ, ijtimoiy — psixologik ta'sir, tashkiliy usullar. Munozarali masalalar buyicha axborot etishmovchiligini yo'qotish, tomonlarning nuqtai—nazarlari va manfaatlari to'g'risidagi noto'g'ri ma'lumotlarni axborot maydoniga kiritmaslik; sub'ektlar. faoliyati to'g'risida mish- mishlarga yo'l qo'ymaslik — ijtimoiy vaziyatni boshqarishga doir bu va boshqa xarakatlar ziddiyatli munosabatlar darajasini pasaytirishga xizmat qiladi.1 • Ihtiloflarni tartibga solishning shartlari: 1. Ihtilofning etilib qolganligi • 2. Sub'ektlarda ihtilofni hal etishga ehtiyoji va bunga qobiliyatning borligi. • 3. Ihtnlofni hal etish uchun zarur vositalar va manbalarning mavjudligi. Bular: moddiy, siyosiy, madaniy, nihoyat, insoniy manba'lardir.. • Ijtimoiy ihtiloflarning oldini olish uchun iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, ideologik, huquqiy manbalar mavjud bo'lishi zarur. Ihtiloflarning oldini olish uslub va vositalar majmui orqali amalga oshadi. Ular vaziyatni real baholash, ijtimoiy jarayonlarda ishtirok etayotgan barcha sub'ektlar manfaatlarini kelishtirishga alohida e'tibor berish va boshqalar fikriga sabr—toqat bilan yondashish (tolerantlik) imkoniyatlarini hisobga olgan holda samara beradi. Har qanday ihtilofni bartaraf etish eng kamida uch bosqchdan iborat. • • Birinchisi — tayyorgarlik bosqchi—ihtilof tashxisidir. • • Ikkinchisi — bartaraf texnologiyalar bosqichi. • • Uchinchisi — ihtilofni bartaraf etish bo'yicha bevosita amaliy faoliyat bosqichi. Ihtilof tashxisi o'z ichiga quyidagilarni oladi: • a) uning ko'zga ko'rininib turgan ko'rinishlarini tavsiflash (ziddiyat, to'qnashuvlar inqirozlar v.b.) ihtilof rivojini darajasini aniqlash; v) ihtilof sabablari va uning tabiatini aniqlash (ob'ektiv va sub'ektiv); g) tezligi o'lchovi; d) tarqalish sohasini belgilash. Tashxis elementlaridan har bir ihtilof asosiy o'zgaruvchilarning kurash mazmuni, qatnashchilari holati, faoliyat maqsadi va taktikasi, bo'lishi mumkin bo'lgan oqibatlar-hisobi va bahosi, ularni ob'ektiv tushunish nazarda tutiladi. Ihtilof holat va jarayon sifatida belgilanadi. • Umuman, ihtilofli vaziyatlarni nazorat qilishning demokratik jarayonlarni quyidagi maxsus tadbirlarni o'z ichiga oladi: • • ihtiloflarda ishtirok etuvchi tomonlarning manfaatlari, maqsadlari va navbatdagi qadamlari to'g'risida o'zaro va tezkor axborot almashuvi; • ihtilofli vaziyatni boshqarmaydigan holatga olib kelishi mumkin bo'lgan har qanday kuch ishlatishdan tomonlarning ongli va o'zaro tiyilishi; • • ihtilofni keskinlashtiradigan xarakatlarga o'zaro tadqiq e'lon qilinishi; • • holisligi kafolatlangan hakamlarning jalb qilinishi va ularning tavsiyalarini kompromiss faoliyatini asosi sifatida qabul qilinishi; • • ihtilofli tomonlarning yaqinlashuviga xizmat qiluvchi mavjud huquqiy qoidalari, ma'muriy va boshqa tadbirlarning qo'llaishi yoki yangilarni qabul qilinishi; • • mavjud ihtilofni,bartaraf etish, va shunga o'xshash vaziyatlarni kelajakda oldini olish sharoiti sifatida ish yuzasidan hamkorlik muhitini, keyinchalik esa ishonchga asoslangan munosabatlarni shakllantirish va qo'llab-quvvatlash. • Bugungi kunda ihtiloflarni boshqarish texnologiyalarida tomonlarning kelishtirishnnig eng keng tarqalgan vositasi — muzokaralardir. • Bahstalab muammolarning tinchlik yo'li bilan, hech qanday qon to'kishlarsiz hal qilishning bugungi kundagi birdan bir va sinalgan yo'li muzokaralar olib borishdir. Muzokaralar jarayoni haqida bilimlarga, shuningdek, muzokaralar olib borishning taktikasi haqida tasavvurlarga ega bo'lishlik har bir siyosatchi, diplomat va harbiy shaxs uchun zarurdir. Ular, o'z faoliyatlari davomida, ishlab chiqilgan, sinalgan metodik tavsiyalarga suyangan holda yuzaga kelgan har bir o'ziga xos holatga nisbatan o'z bilimlarini qo'llay olish malakasiga ega bo'lishlari lozim. • Muzokaralar yon bosishlarni tenglashtirish, muqo bil vaziyatlarni hotirjam ko'rib chiqish, qarashlarning ochiqligini namoyish etish, raqibning king'ir ishlari samaradorligini bo'shashtirish imkonini beradi. Aynan shu sharoitda o'zaro da'volar mohiyatini ochib beruvchi ihtilofning o'rta kelishuv nuqtasini topish oson bo'ladi. Xulosa: • Siyosiy ihtilof — hokimlik munosabatlari tizimidagi o'rni va roliga ko'ra qarama — qarshi siyosiy manfaatlar, qadriyatlar, qarashlar, maqsadlarga ega sub'ektlarning kurashidir. Siyosiy ihtilof tushunchasi bir turdagi sub'ektlarning boshqalari bilan hokimiyat va siyosiy xukmronlik uchun kurashini anglatadi. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: • 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T. 2010 yil. • 2. I. Karimov O’zbekiston: Milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. 1-kitob. T., 1996 yil. • 3. I. Karimov. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-kitob, T. 1996 yil. • 4. I. Karimov. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni xalq, millatni millat qilishga xizmat etsin. 7- • kitob, T., 1999 yil. • 5. I.Karimov. Donishmand xalqimizning mustahkam irodasiga ishonaman. “Fidokor” 2000 • yil. 8 iyun. • 6. I. Karimov. Yuksak ma‘naviyat - yengilmas kuch. T., 2008 yil • 7. Mustaqillik izohli ilmiy-ommabop lug’at. T., 1998 yil • 8. S. Otamurodov, I. Ergashev, Sh. Akromov, A. Qodirov. Politologiya (o’quv qo’llanma). T., 1999 yil. • 9. Politologiya (o’quv qo’llanma). T., 2002 yil. • 10. S. G’afurov, A. Xaydarov, N. To’laganova. Siyosatshunoslik asoslari. O’quv • qo’llanma. T., 2006 yil. • 11. X. Odilqoriev, D. Razzoqov. Siyosatshunoslik. Darslik T., 2008 yil.

Похожие

Siyosiy hokimiyat va siyosiy ixtiloflar
Siyosiy inqilob
Siyosiy ong
Siyosiy tizim
Siyosiy elitaning mohiyati