Yerni masofadan zondlash tizimlarini o’rganish - Сельское и лесное хозяйство - Презентации

Yerni masofadan zondlash tizimlarini o’rganish

Загружено в:

25.07.2024

Скачано:

0

Размер:

44405.397460938 KB

MAVZU: YERNI MASOFADAN ZONDLASH TIZIMLARINI O'RGANISH Ishning maqsadi: Yerni masofadan turib zondlash va ushbu fan sohasining vazifalarini o‘rganish

Leica DMC-III

Nazariy ma’lumotlar Yerni masofadan turib zondlash- Yer yuzasini turli xildagi tasvirga olish apparaturlari bilan jihozlangan aviatsion va kosmik vositalardan turib kuzatish uslubi hisoblanadi. Bunda foydalaniluvchi tasvirga olish apparatlarida qo‘llaniluvchi to‘lqin uzunliklarining ishchi holatdagi diapazoni mikrometrning ulushlaridan (ko‘rinuvchi optik nurlanish spektri qiymatiga mos keladi) metrgacha (radio-to‘lqinlar spektriga mos tushadi) oraliqni tashkil qiladi.

Masofadan turib zondlash uslublari nofaol tavsifga ega bo‘lishi mumkin, ya’ni bunda tabiiy nurlanish manbalaridan yoki Yer yuzasida joylashgan ob’ektlarning ikkilamchi nurlanishidan foydalaniladi, shuningdek faol tavsifga ega bo‘lishi mumkin, bu holatda esa - su’niy nurlanish manbalari orqali yo‘naltirilgan tavsifda chiqariluvchi nur oqimi orqali tasvirga olinayotgan ob’ektlardan qaytuvchi nur qayd qilinadi. Kosmik apparatlar yordamida olingan Yerni masofadan turib zondlash ma’lumotlarining tavsiflari ushbu jarayonni amalga oshirish vaqtida atmosfyeraning shaffofligi (tozaligi yoki tiniqligi) darajasiga bog‘liq hisoblanadi. Shu sababli, kosmik tasvirga olish jarayonida faol va nofaol tipda funksiya bajaruvchi, nurlanishni turli xil diapazonlarda qayd qilish imkonini beruvchi, ko‘p kanalli qurilmalardan foydalaniladi.

Masofadan turib zondlash - ob’ektlar va hodisalar to‘g‘risida qarab chiqilayotgan ushbu ob’ektlar bilan bevosita fizik tegish amalga oshirilmagan holatda ma’lumotlarni olish uslubi hisoblanadi. Masofadan turib zondlash - geografiyaning kenja bo‘limlaridan biri hisoblanadi. Zamonaviy tushunchalar bo‘yicha yer yuzasida joylashgan ob’ektlarni, shuningdek atmosfyera va okean hududlarida joylashgan ob’ektlarni aniqlash, tasniflash va tahlil qilish maqsadida, tarqaluvchi signallar (masalan, elektromagnit radiatsiya) orqali havodan turib yoki kosmik qurilmalar yordamida funksiya bajaruvchi texnologiyalarga tegishli hisoblanadi. Masofadan turib zondlash - faol (signal dastlab samolyot yoki kosmik su’niy yo‘ldosh tomonidan tarqatiladi) va nofaol (bunda signal faqat boshqa manbalar, masalan quyosh nuridan foydalanish asosida qayd qilinadi) turlarga tasniflanadi.

Masofadan turib zondlashni amalga oshirishda foydalaniluvchi nofaol sensorlar o‘rganilayotgan hududda joylashgan ob’ekt tarqatuvchi yoki qaytaruvchi signallarni qayd qilish asosida funksiya bajaradi. Ob’ektdan qaytuvchi quyosh nuri - bu nofaol tavsifga ega bo‘lgan sensorlar yordamida qayd qilinuvchi, nisbatan ko‘p foydalaniluvchi nurlanish manbai sifatida o‘rin tutadi. Nofaol tavsifda funksiya bajaruvchi masofadan turib zondlashga misol sifatida - zaryadli aloqa asosida ishlovchi va radiometr qurilmalarida foydalaniluvchi infra-qizil nurlanish yordamida olinuvchi raqamli va foto-tasmalarga tushiriluvchi tasvir ma’lumotlarini ko‘rsatib o‘tish mumkin. O‘z navbatida, faol tavsifga ega qurilmalar ob’ektni yoki ma’lum bir o‘rganilayotgan makonni skanyerlash maqsadida dastlab nurlanish signalini chiqaradi, keyin esa - aks etuvchi yoki teskari tomon yo‘nalishida tarqalish yo‘li bilan qaytuvchi nurlanish signallarini qayd qilish asosida zondlashni amalga oshiradi.

Masofadan zondlash faol sensorlariga misol sifatida - radar yoki lidar qurilmalarini ko‘rsatib o‘tish mumkin, bu qurilmalar nurlanish amalga oshirilgan vaqt va qaytuvchi signal qayd qilingan vaqt oralig‘ini o‘lchash asosida funksiya bajaradi, Shunday qilib ob’ektning joylashish holati, harakatlanish yo‘nalishi va tezligi aniqlanadi. Masofadan turib zondlash havfli, borish qiyin bo‘lgan hududlarda joylashgan va tez harakatlanuvchi ob’ektlar haqida ma’lumotlarni olish imkonini byeradi, shuningdek bunda o‘rganilayotgan joy bo‘yicha keng ko‘lamdagi hududlarda kuzatishlarni olib borish amalga oshiriladi.

Birlamchi rastr formatidagi ma’lumotlarni olishning uslublaridan biri - bu masofadan turib zondlash ma’lumotlaridan foydalanishdan tashkil topadi. Yerning masofadan turib zondlanishi tushunchasi orqali bevosita u bilan tegish tavsifida bo‘lmagan tarzda, undan keluvchi elektromagnit nurlanishlarni qayd qilish yo‘li bilan yer yuzasi (jumladan, yer yuzasida joylashgan ob’ektlar) haqidagi axborotlarni olish tushiniladi. Bu ko‘rinishda masofadan turib zondlash ma’lumotlarni (MTZ) raqamli shaklda olish yer resurslarining geoaxborotlar asosida kartografiyasi sohasida jadal ravishda qo‘llaniladi. Bu atama zamonaviy nuqtai nazardan, asosan yer yuzasida joylashgan ob’ektlarni qayd qilish, klassifikatsiyalash va tahlil qilish maqsadida joyni masofadan turib, havodan yoki kosmik fazodan zondlash texnologiyalariga tegishli hisoblanadi, Shuningdek ushbu uslubda tarqatiluvchi signallar (masalan, elektromagnit radiatsiya) yordamida atmosfyera yoki okeanlarni ham o‘rganish mumkin.

Faol holatdagi (signal dastlab samolyot yoki kosmik yo‘ldosh tomonidan tarqatiladi) va nofaol (faqat boshqa manbalar, masalan - quyoshning yorug‘lik nurlanishi kabi Masofadan turib zondlash - bu byerilgan ob’ektlar bilan bevosita fizik tegish holatida bo‘lmagan tarzda, ob’ekt yoki hodisalar haqida axborotlarni olish uslubi hisoblanadi. Signal manbalari qayd qilinadi) masofadan turib zondlash uslublari o‘zaro farqlanadi. Qaytuvchi quyosh nurlanishi nofaol sensorlar tomonidan qayd qilinuvchi, nisbatan ko‘p foydalaniluvchi nurlanish manbai hisoblanadi. Nofaol tavsifda masofadan turib zondlashga misol sifatida - zaryadli aloqa qurilmalari va radiometrlar yordamida, infra-qizil nurlanish asosida raqamli va tasmaga tushiriluvchi fotografiyani ko‘rsatib o‘tish mumkin. Masofadan turib zondlashda faol tavsifga ega bo‘lgan sensorlarga misol sifatida - radar yoki lidar qurilmalarini ko‘rsatish mumkin, ya’ni bu qurilmalarning ishlashi tarqatiluvchi nurlanish va qaytgan signal o‘rtasidagi to‘xtalish davrini o‘lchashga asoslangan bo‘lib, ushbu usulda siljish, tezlik va ob’ektning harakatlanish yo‘nalishiga aniqlik kiritiladi.

Bu tasvirlar qishloq xo‘jaligida ekinlarning joylashish joyi va ekin maydonlarining unumdorlik darajasi o‘zgarishini aniqlashga yordam byeradi va ushbu olingan ma’lumotlar asosida, qishloq xo‘jaligida mahalliy sohalar bo‘yicha kimyoviy o‘g‘itlardan foydalanishni optimallashtirish, yer maydonlarini sog‘lomlashtirish maqsadlarida foydalanish mumkin. Masofadan turib zondlash uslubidan qishloq xo‘jaligida foydalanishning asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan tashkil topadi: O‘simliklar qoplamiga aniqlik kiritish; Ekinlarning turlarini tasniflash; Masofadan turib zondlashda nofaol tavsifga ega bo‘lgan sezgir moslamalar (sensorlar) ob’ekt yoki tutash hududlardan tarqaluvchi yoki ular orqali qaytuvchi signallarni qayd qiladi. 7.1-rasm. GPS qabul qilish qurilmalarining turlari

O‘z navbatida, faol tavsifga ega bo‘lgan qurilmalar ob’ekt va makonni skanyerlash maqsadida nurlanish signalini xosil qiladi, keyin esa - sensor qurilma qaytgan yoki zondlash maqsadida orqaga qaytuvchi yo‘l bilan xosil qilingan nurlanishni o‘lchashni amalga oshiradi: Ekinlarning holatini baholash (qishloq xo‘jaligi ekinlari holatini monitoring qilish, xosilning yo‘qotilishi darajasini aniqlash; Ekinlarning xosildorlik darajasini baholash; Tuproqlarni o‘rganish; Tuproqlarning tavsiflarini ifodalash; Tuproqlar tiplariga aniqlik kiritish; Tuproqlarning yeroziyaga uchrash darajasini aniqlash; Tuproqlarning namlik darajasini aniqlash; Tuproqlarga ishlov byerish amaliyoti holatini aks ettirish.

Asosiy yoki birlamchi vektor ma’lumotlarning olinishi - bu asosiy geografik axborotlardan biri hisoblanadi. Vektor ma’lumotlarning olinishi ikkita qismga ajratiladi: ya’ni, dala sharoitida amalga oshiriluvchi tadqiqotlar va GPS qabul qilish qurilmalaridan foydalanish. So‘nggi vaqtlarda tasvirga olish ishlari jarayonida ko‘pincha GPS qabul qilish qurilmalaridan foydalanish keng ommalashgan. Obektning joylashish koordinatalarini GPS yordamida aniqlash tamoyili joylashish koordinatalari aniq bo‘lgan, bir nechta su’niy yo‘ldoshlargacha bo‘lga oraliq masofani hisoblab chiqishga asoslanadi. Jumladan, kamida 3 ta su’niy yo‘ldoshgacha bo‘lgan oraliq masofa qiymati ob’ektning joylashish koordinatalarini markazi su’niy yo‘ldosh joylashgan, radiusi esa - o‘lchanayotgan oraliq masofadan tashkil topgan, sfyeralarning o‘zaro kesishish nuqtasi sifatida aniqlash imkonini byeradi. GPS (Global positioning system) - bu global joylashish holati tizimi bo‘lib, GPS qabul qilish qurilmalari tarkibiga o‘rnatilgan, kenglik, uzunlik, dengiz sathidan balandlik, shuningdek tezlik, joriy vaqt davomidagi harakatlanish yo‘nalishi kabi ko‘rsatkichlarni aniqlash funksiyalari yordamida ob’ektning uch o‘lchamli koordinatalariga aniq oydinlik kiritish imkoniyatini beradi.

Zamonaviy su’niy yo‘ldosh tizimlarida qabul qilish qurilmalari kenglik, uzunlik va balandlikdan tashqari, quyidagi ma’lumotlar haqida axborot byera olish imkoniga ega hisoblanadi: Aniq vaqt (ayrim qurilmalarda PPS tipidagi chiqish holati mavjud hisoblanadi); Dunyoning tomonlari bo‘yicha mo‘ljal olish (o‘rnatilgan kompas mavjud bo‘lmagan sharoitda, faqat harakatlanish tezligi yo‘nalishi bo‘yicha); Dengiz sathidan joylashish balandligi (uchtadan ko‘p sondagi su’niy yo‘ldoshlardan signal qabul qilish sharoitida yoki o‘rnatilgan balandlikni o‘lchash baro-qurilmasi mavjud holatda); Foydalanuvchi tomonidan belgilangan koordinatalar nuqtasiga nisbatan yo‘nalish; Bosib o‘tilgan masofa, joriy tezlik, o‘rtacha tezlik; Yo‘llarning holati - ya’ni, tiqilinch yuzaga kelishi holati, yo‘llarda ishlarning olib borilishi holati va boshqalar haqidagi axborotlarni byeruvchi ma’lumotlar (TMS qabul qilish moslamasi bilan jihozlagan qabul qilish qurilmalari modellarida va bu yo‘nalishda faoliyat olib boruvchi xizmatlar mavjud sharoitda); Elektron xaritada joyning joriy holati (xaritalar bilan jihozlagan modellarda).

Trekka nisbatan joriy holat (marshrut). Shunday qilib, ma’lumotlarning rastr strukturasida har bir yacheyka (katak) atributning bitta qiymati bilan bog‘liq hisoblanadi. Rastr tavsifidagi mavzularga oid xaritani yaratish uchun, ma’lum bir mavzularga oid ma’lumotlar ikki o‘lchamli yacheykalar shaklida yig‘ib chiqiladi, bunda har bir yacheyka alohida mavzuning atributlaridan iborat hisoblanadi. Bu ko‘rinishdagi ikki o‘lchamli massiv - qoplama (covyerage) deb nomlanadi. Qoplamadan turli xil tipdagi mavzularga (yerdan foydalanish, o‘simliklar qoplami, tuproqlarning tiplari, yer yuzasining geologiyasi, gidrologiya va boshq.) tegishli ma’lumotlarni ifodalash uchun foydalaniladi. Bundan tashqari, bu yondoshuv kyeraksiz chalkashliklarsiz holatda, mavzularning taqsimlanishi va o‘zaro aloqadorliklari aks etuvchi ob’ektlarga diqqat- e’tiborni qaratish imkonini byeradi.

Ko‘pincha holatlarda har bir qo‘shimcha mavzular uchun alohida qoplamalar yaratilishidan foydalaniladi. Bu qayta o‘zgartirish jarayonini qavatlardan tashkil topgan pirog pishirishga o‘xshatish mumkin, bunda o‘rganilayotgan sohaning barcha zaruriy tavsiflari muvofiqlikda modellashtirilishi asosida birlashtirilishi amalga oshiriladi. Rastrning alohida yacheykalari qiymatlari, ularning atributlari, qoplamalar va legendalar nomlanishlarining manzillarini belgilash va saqlashning bir nechta usullari mavjud hisoblanadi. Bu yo‘nalishdagi dastlabki urinishlar orasida GRID/LUNR/MAGI deb nomlanuvchi yondoshuvni eslatib o‘tish mumkin, o‘z navbatida dastlabki davrlarda yaratilgan rastr tavsifidagi GAT tarkibida aynan, ushbu yondoshuvdan foydalanilgan. Bu modelda har bir yacheyka tarkibida qiymatlarning vyertikal ustunlari ko‘rinishidagi barcha atributlar mavjud bo‘lib, ustunlarda joylashgan har bir qiymat alohida mavzularga tegishli hisoblanadi.

Bunda ushbu modelning afzallik jihati albatta, ko‘p sondagi mavzularning yoki rastrning har bir alohida yacheykalari uchun qoplamalarning o‘zaro solishtirish asosida hisoblab chiqilishi jarayonining oson amalga oshirilishi bilan bog‘liq hisoblanadi. Biroq, shu bilan birgalikda bitta qoplama tarkibida joylashgan yacheykalar guruhlarini boshqa qoplama tarkibidagi yacheykalar bilan solishtirishni amalga oshirishda noqulaylik holati yuzaga keladi, ya’ni har bir yacheyka alohida, yakka tartibda manzillashtirilishi talab qilinadi. Ma’lumotlarning vektor strukturasi geografik makonning nisbatan tushunarli usulda ichki his qilinishi imkonini byeradi va so‘zsiz ravishda, ko‘proq darajada bizga tanish bo‘lgan qog‘oz shaklidagi xaritalarni eslatadi.

Takrorlash uchun savollar: 1. Yerning masofadan zonqlanishi nimani anglatadi? 2. Masofadan zondlanishning qanday usullari mavjud? 3. Masofadan zondlash qanday imkoniyatlarni beradi?

Похожие

Aniq qishloq xo’jalik tizimlari fanining asosiy tushunchalari va tizim ishini o’rganish

Geoaxborot tizimlari va ularning turlarini o'rganish

O’g’itlarni va dorilarni tabaqalashtirib solish usullari o’rganish

Qishloq xo’jaligi ekinlari urug’ining fizik-mexanik xossalarini o’rganish

Qishloq xo’jaligi ekinlari urug’larini aniq ekadigan seyalkalar ishini o’rganish