Urug‘ni ekish - Сельское и лесное хозяйство - Презентации

Urug‘ni ekish

Загружено в:

26.01.2023

Скачано:

0

Размер:

5629.5595703125 KB

Urug‘ni ekish REJA: 1. Ekish usuli. 2. Urug‘ ekish normasi. 3. Urug‘ni ekish chuqurligi. 4. Ekish muddatlari.

Ekish usuli. Asosan, sochma va qatorlab ekish usullari farqlanadi. Shu jumladan sochma ekish usuli qo‘lda, seyalka hamda samolyotlar yordamida va qatorlab ekish esa turli xil konstruksiyadagi seyalkalar yordamida bajariladi.

Экишнинг сочма усули кўп сабабларга боғлиқ ҳолда экинлар ҳосилини оширишга ёрдам бермади, чунки дала қанчалик пухта текисланганда ҳам унга сочилган ва бороналаб қўйилган уруғлар бир хил чуқурликга (чуқур, саёз, юза) эга бўлмайди. Буларнинг натижасида кўчат сийраклашади, улар турли вақтда униб чиқанлигидан ўсимлик яккам-дуккам булиб қолади. Бундай шароитда даладаги ҳосил ҳам бир пайтда етилмай, уни йиғиб териб олишда анча қисми нобуд бўлади. Экишнинг бу усули қаторлаб экиш усулига қараганда экиш нормасини 10-15% оширишни талаб этади.

Қаторлаб экиш усулининг жуда кўп тур хиллари бор. Масалан: ёппасига, икки томонлама, тор қаторлаб, лентасимон, кенг қаторлаб, уялаб, квадрат-уялаб, тўғри бурчакли уялаб, эгатларга, марзаларга, пунктир ва аниқ миқдорда экиш.

Илгарилари бошоқли дон экинлари, бир йиллик ва кўп йиллик ўтлар қатор ораларнни 14-15 см қилиб ёппасига қаторлаб экиларди. Бунда ўсимликлар қаторлар бўйлаб қалин жойлашганлигидан улар ҳаёт шароитларидан бир текисда ҳамда тўлиқ фойдалана олмаганлар, шунинг учун ўсимликларнинг ўсиши ва ривожланиши кечиккан.

Қатор оралари кенг қилиб олинган ва ишлов бериладиган ўсимликларга қатор оралари ишланадиган экинлар дейилади. Қатор оралари ишланадиган турли хил экинлар учун қатор ораларннинг кенглиги экиннинг ўзига ва механизация шароитига боғлиқ. Қишлоқ хўжалик илғорлари кенг қаторлаб экишни ғаллачнликда, каноп ўсимлиги ва уруғчилик мақсадида ўстириладиган бошқа экинлар учун муваффақиятли қўлламоқдалар. Кенг қаторлаб экишда қатор оралари 30 дан 100 см гача ва ундан ҳам кенгроқ олинади. Ўрта Осиёда суғориладиган деҳқончилик шароитида қатор ораларини 50-60 см қилиб экиш энг кўп тарқалган.

Уялаб экиш анча илғор усул, чунки бу уруғларнинг муайян ўсимлик учун талаб қилинган қалинликда ва унга маълум миқдорда уруғ тушишига имкон беради. Бундай экиш натижасида қаторлардаги ўсимликлар узун-юлиқ бўлиб якка-якка жойлашади. Бундай усулда экишнинг афзаллиги шундаки, экиш нормаси камаяди ва майсалар қўлда яганаланмайди. Ниҳоят қатқалоқ ҳосил бўлса, бу усулда экилганда одатдаги кенг қаторлаб экишдагига қараганда майсалар уни осонгина енгади.

Квадрат-уялаб экишда ypyғ махсус сеялкаларда экилади. Бу ўсимликларнинг квадрат-уялаб жойлашишини таъминлайди. Бундай жойлашиш қатордаги ўсимликларга қўл билан ишлов бериш зарурияти йўқолади. Экишнинг бу усулида, масалан, ғўза экиш нормаси гектарига 55-65 кг гача камаяди. Квадрат-уялаб экилганда ўсимликларга ёруғлик яхши тушади, ассимиляция процесси анча активлашади, бир хил озиқланиш майдони ҳосил бўлади, сув ва озиқ режими яхшиланади, бу ўсимликларнинг нормал ўсиши, ривожланиши ҳамда ҳосил бериши учун қулай шароит туғдиради.

Кенг қаторли серуялаб экиш. Ҳозирги вақтда экишнинг бу усули Ўзбекистонда энг кўп қўлланилади. Экинлар бу усулда ўстирилаётганда трактор ва қишлоқ хўжалик машиналарининг далага кириши анча камаяди. Бундан ташқари, чуқур эгатлар орқали суғориш анча енгиллашиб бу миқдор тор қаторлаб экилган экинлардагига қapaгaндa майдон бирлигига камроқ тўғри келади. Кенг қаторлаб экиш усулини уруғлик бедазорларда қўлланиш ҳам яхши самара беришини кўрсатди.

Пунктир усулида экиш. Ғўза, маккажухори, лавлаги ва бошқа экинларни пунктир усулида қаторлаб экиш ижобий натижа беради. уруғлар бу усулда экилганда экиннинг биологик хусусиятларига қараб улар қаторларга турли хил оралиқда жойлашади. Масалан, Fўза кенг қаторлаб экилганда ўсимликлар бир-биридан 10 см оралиқда жойлашади.

Эгатларга экиш ҳам қаторлаб экишнинг бир тури ҳисобланади. Уруғлар бу усулда экилганда тупроқнинг нам қаватига тушади, шу туфайли у тез униб чиқади. Қишда ана шу эгатларга қор тупланганлигидан экилган кузги экинлар анча илиқ туради. Атмосферадан тушган ёғин-сочинлар ерга яхши сингийди. Бундай усулда экишда ўсимликнинг тупланиш буғими яхши сақланади. Эгатларга экиш усулида сошниклар олдига бириктирилган эгат очгич 5-7,5 см чуқурликда эгат олади ва ана шу эгатлар тубига 5 см гача чуқурликда уруғлар экилади. Кеч кузги бугдой купинча эгатларга экилади. Ғалла экинларини экиш муддати кечикканда эгатларга экиш усулини қўлланиш яхши натижа беради.

Марзага экиш. Экин экишнинг бу усули ҳам қаторлаб экишнинг бир тури ҳисобланади, у асосан сернам тупроқли шимолий ва жанубий районларда қўлланилади, марза олинган тупроқ яхши қизийди ва ортиқча сувнинг оқиб чиқиб кетишига имкон беради. Намлик етарли бўлганда температура ва ҳаво режими яхшиланиб, экинларнинг уруғлари тез ва қийғос униб чиқиши учун оптимал шароит вужудга келади.

Лентасимон экиш ҳам қаторлаб экишнинг турли хили ҳисобланади. Бир-бирига яқинлаштирилган қаторлар группаси лента деб аталади, лентадаги ҳap қайси қaтоp йул деб аталади. Ленталар ўртасидаги оралиқ 30-60 см, йўллар ўртасидаги оралиқ эса, ёппасига экишдаги сингари 10-15 см қилинади. Тариқ, каноп, сабзавот экинлари, кўп йиллик ўт уруғлари асосан- лента усулида экилади.

Уруғ экиш нормаси. Экиш нормаси деб, ҳар 1 гектар майдонга экиладиган уруғларнинг оғирлик миқдорига айтилади. Уруғларнинг экиш нормаси уларнинг йирик-майдалиги ва абсолют оғирлигига боғлиқ. Уруғ қанчалик йирик ва уларнинг абсолют огирлиги юқори бўлса, экиш нормаси шунчалик юқори бўлади. Абсолют оғирлик дейилганда 1000 дона қуруқ уруғнинг оғирлиги тушунилади. Мисол учун беда уруғи майда бўлганлигидан уни қаторлаб экишда экиш нормаси гектарига 12-15 кг, чигит 50-60 кг, маккажухориники 40-50 кг ни ташкил қилгани ҳолда картошка туганаклари йирик бўлганлигидан у гектарига 1,5-2,5 тонна нормада экилади.

Уруғ экиш нормаси тупроқнинг унумдорлик фонига ҳам боғлиқ бўлади. Унумдор тупроқларда у бир мунча камаяди, чунки бунда ҳap қайси ўсимлик яхши ўсади, кучсиз ерларда аксинча, экиш нормаси бир мунча юқори бўлиши лозим. Уруғ экиш нормаси экиш усулига қараб ҳам ўзгаради. Масалан, уруғларни сочма қилиб экишда қаторлаб экишдагига қapaганда экиш нормаси 10-15% оширилади

Ўрта Осиёда экинлар тўрт муддатда экилади: кузда, эрта ва кеч баҳорда ва ёзда. Кузги муддатларда (15-августдан 15-сентябргача) беда экилади. Бошоқли ғалладошлар ўз вақтида тайёрлаб қўйилган шудгорларга августда, улар тайёрланмаган бўлса, октябрда экилади. Эрта баҳорда (февралнинг иккинчи ярмидан 5-10 мартгача) баҳорикорликда бошоқли ғалла экинлари, суғориладиган ерларда эса хашаки лавлаги экилади. Кўк нўхат, беда, эртаги картошка мартда экилган бўлиши лозим. Кеч баҳорда (1 дан 20 апрелгача) чигит экилади, маккажўхори, шоли, ерёнроқ ва бошқа иссиқсевар ўсимликлар шунингдек сабзавот экинларининг кучатлари 15 апрелдан ўтказилади. Экишнинг ёзги муддатлари июннинг иккинчи ярмидан июль охиригача бўлган муддат ҳисобланади. Бу вақтда ўсув даври қисқа бўлган шоли навлари, картошка, маккажўхоринннг кечки навлари ва турли сабзавот-полиз экинлари экилади.

Ҳар қайси экин ўша экин учун белгилангаи оптимал муддатларда экилиши керак. Экишни кечиктириб юбориш ҳосилни камайишига олиб келади. Чигит экишни 10 кунга кечиктириш пахта сифатини пасайтириб юборгани ҳолда ҳосилни 20% гача камайтиради. Экишни 20 кунга кечиктириб юбориш эса кўпинча ҳосилни 50% гача камайтиради, шу билан бирга кўрак ҳосилини ошириб юборади. Энг кўп ёғин-сочинлар миқдори қиш-баҳор даврида тушади ва шунинг учун баҳори экинларни эрта муддатларда экиш табиий намликдан бирмунча тўлиқ фойдаланишга қаратилган. Баҳорда буғдой экишни 10 кунга кечиктириш ҳосилни 16-35% га камайтиради.

Похожие

Almashlab ekish 2

Urug’ni ekish 2

Almashlab ekishning tuproq unumdorligini oshirishdagi ahamiyati

Qishloq xo’jaligi ekinlari urug’larini aniq ekadigan seyalkalar ishini o’rganish

Sug’oriladigan yerlarni meliorativ holatini yaxshilash chora-tadbirlari