logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Сельское и лесное хозяйство
  4. Фосфорнинг ўсимликлар озиқланишидаги аҳамияти

Фосфорнинг ўсимликлар озиқланишидаги аҳамияти

Загружено в:

26.01.2023

Скачано:

0

Размер:

1633.5 KB
Скачать
Фосфорнинг ўсимликлар озиқланишидаги аҳамияти Режа : 1. Фосфорнинг ўс и мликлар учун аҳамияти . 2. Фосфорли ў ғитларнинг турлари. 3. Фосфорит унининг олиниши ва ишлатилиши. АПАТИТ Ca 3 (PO 4 ) 2 ФТОРОПАТИТ 3Ca 3 (PO 4 ) 2 · CaF 2 ПОЛУЧЕНИЕ ФОСФОРА АЛЛОТРОПИЯ ФОСФОР БЕЛЫЙ ФОСФОР КРАСНЫЙ ФОСФОР ЧЕРНЫЙ Соединения фосфора Ўсимликларнинг озиқланишида азотдан кейинги ўринда турувчи энг муҳим элементлардан бири фосфор ҳ и собланади. Ўсимликлар фосфорни, асосан ортофосфат кислотанинг (H 2 PO 4 ) анионлари ҳолида ўзлаштиради. Улар фосфорни метафосфат (H 3 PO 3 ) ва пирофосфат кислоталарнинг тузларидан ўзлаштириши, шунингдек, баъзи органик фосфатлар – фитинглюкоза фосфатлар ва бошқаларнинг фосфорини ҳам ўзлаштириш мумкин. Уч асосли кислота бўлган ортофосфат кислота pH 7-8 да ва ундан пастда диссоцияланиб, битта ёки иккита N + ион ажратиб чиқаради ва H 2 PO 4 ҳамда HPO 4 2 ионларини ҳосил қилади, ана шу ионларни ўсимликлар ютади. Ўсимликларда фосфорнинг органик бирикмаларидан нуклеин кислоталар, азотли асослар, углеводларнинг молекулалари (рибоза ёки дезоксирибоза) ва фосфат кислоталар таркиб топган юқори молекуляр мураккаб моддалар энг муҳим рол ўйнайди. Улар организмлар ҳаёт фаолиятининг энг муҳим жараёнларида – оқсиллар синтезида ўсиш ва кўпайишида, ирсий хусусиятларнинг наслдан-наслга ўтишида иштирок этади. Нуклеин кислоталар оқсиллар билан биргаликда ҳужайраларнинг цитоплазмаси ва ядросини қуришда иштирок этадиган нуклеотидларни ҳосил қилади. Ўсимликлардаги фосфорнинг анчагина миқдори фитин – уруғларнинг заҳира моддаси таркибига киради, бу модда ўсимликнинг ўсиш вақтида фосфор элементининг манбаи сифатида фойдаланилади. Фосфор витаминлар ва кўпгина ферментлар таркибига ҳам киради. Ўсимликларнинг хужайраларида фосфор энергия алмашинувида турли хил моддалар алмашиниши жараёнларида ниҳоятда муҳим рол ўйнайди. У углевод ва азот алмашинишида, фотосинтез, нафас олиш жараёнларида ҳам иштирок этади. Синтетик жараёнларнинг амалга ошиши учун энер г ияга бой фосфорли бирикмалар айниқса катта аҳамиятга эга, улар орасида аденозинтрифосфат кислота (АТФ) асосий рол ўйнайди. Ўсимликларда фосфор етишмаслиги буларнинг ёш ниҳоллик пайтида, ҳали яхши ривожланмаган илдиз системасининг ўзлаштириш хусусияти паст бўлган даврда айниқса яққол сезилади. Бу даврда фосфор етишмаслигининг салбий таъсирини кейинчалик фосфор билан кўп озиқлантириш орқали ҳам тузатиб бўлмайди. Ўсимлик фосфорни вегетатив органлари интенсив ўсаётган даврда энг кўп ўзлаштиради, шунга кўра ўсишнинг бошланғич даврлари фосфорли озиқланишга нисбатан олганда критик давр ҳисобланади. Шу сабабли усимликларни вегетация бошланишида осон эрийдиган фосфор билан таъминлаш ниҳоятда муҳим аҳамиятга эга. Ҳар хил тупроқларда фосфор (P 2 O 5 ) нинг миқдори 0,03 дан 0,2% гача бўлади, ҳайдалма қатламда эса унинг умумий заҳираси 1 га майдонга 100 дан 6000 кг гача тўғри келади. Ўсимликлар вегетация даври мобайнида 1 га ердаги тупроқдан ўртача 20 дан 60 кг гача миқдорда, яъни азот ва калийга нисбатан анча кам Р 2 O 5 истеъмол қилади. Тупроқдаги фосфорнинг ўрнини гўнг ҳамда илдиз ва поя қолдиқлари билан тўлдириб бўлмайди. Тупроқдаги фосфор заҳирасини тўлдириш учун фосфорли ўғитлардан бошқа манба йўқ. Фосфорли ўғитлар эрувчанлигига ва ўсимликларга қараб уч гуруҳга бўлинади: 1. Сувда яхши эрийдиган ўғитлар - оддий суперфосфот ва қўш суперфосфат. 2. Сувда кам эрийдиган, лекин кучсиз кислоталарда эрийдиган ўғитлар – прецпитат, томасшлак, термофосфатлар, фторсизлантирилган фосфат. 3. Сувда эримайдиган, фақат кучли кислоталарда тўлиқ эрийдиган ўғитлар – фосфорит уни, суяк уни. Суперфосфат. Оддий суперфосфат майдаланган апатит ёки фосфоритга сул ь фат кислота билан ишлов бериш йўли билан олинади. Бунда қийин эрувчан фосфатлар парчаланиб, сувда эрийдиган монокальций фосфат Ca(H 2 PO 4 ) ва сувда эриймайдиган гипс 2Ca5O 4 ҳосил бўлади: Апатитдан олинадиган оддий суперфосфот таркибида 19-20%, фосфоритлардан олинадиганида эса 14-16 % фосфор бўлади (P 2 O 5 га ҳисобидан олинганда). Оддий суперфосфат асосан донадор ҳолда, доначаларининг ўлчами 2-4 мм келадиган қилиб чиқарилади. Қўш суперфосфат оддий суперфосфатдан фарқ қилиб, таркибида гипс бўлмайди, шу сабабли унда P 2 O 5 нинг миқдори кўп 42-49% бўлади . Ундаги фосфор сувда эрийдиган кальций морофосфат Ca(H 2 PO 4 ) 2 H 2 O ва озроқ миқдори (4,5-5,7%) эркин фосфат кислота ҳолида бўлади. Қўш суперфосфат донадор ҳолда тайёрланади. Унинг кимёвий ва физик хоссалари, ишлатилиши ҳамда самарадорлиги оддий суперфосфат кабидир. Асосий ўғит сифатида суперфосфат солишда уни плуг билан кўмиб кетиш лозим, бунда ўғит тупроқнинг чуқур ва доим нам бўлиб турадиган, тупроқдаги ўсимлик илдизларининг асосий қисми жойлашган қатламида туриш керак. Суперфосфат кимёвий қ оти ш иш натижасида солинган жойида деярли тўлиқ ўрнашиб қолади ва тупроқда жуда секи н силжийди. Биринчи йили ўсимликлар ундан фойдаланмайди, тупрокда қолган суперфосфат фосфори кейинги йилларда қисман ўзлаштирилади. Қўш суперфосфат оддий суперфосфатдан фарқ қилиб, таркибида гипс бўлмайди, шу сабабли унда P 2 O 5 нинг миқдори кўп 42-49% бўлади . Ундаги фосфор сувда эрийдиган кальций морофосфат Ca(H 2 PO 4 ) 2 H 2 O ва озроқ миқдори (4,5-5,7%) эркин фосфат кислота ҳолида бўлади. Қўш суперфосфат донадор ҳолда тайёрланади. Унинг кимёвий ва физик хоссалари, ишлатилиши ҳамда самарадорлиги оддий суперфосфат кабидир. Асосий ўғит сифатида суперфосфат солишда уни плуг билан кўмиб кетиш лозим, бунда ўғит тупроқнинг чуқур ва доим нам бўлиб турадиган, тупроқдаги ўсимлик илдизларининг асосий қисми жойлашган қатламида туриш керак. Суперфосфат кимёвий қ оти ш иш натижасида солинган жойида деярли тўлиқ ўрнашиб қолади ва тупроқда жуда секи н силжийди. Биринчи йили ўсимликлар ундан фойдаланмайди, тупрокда қолган суперфосфат фосфори кейинги йилларда қисман ўзлаштирилади. Томасшлак - фосфорга бой чўянларни Томаснинг ишқорий усулида қайта ишлаб, темир ва п ўлатга айлантиришда ҳосил бўладиган қўшимча маҳсулот. Томасшлак тўқ рангли оғир, майин кукун. Таркибида 14 - 20% гача P 2 O 5 бўлади. Бу ўғитни барча тупроқларда асосий ўғит сифатида ишлатиш мумкин. Фосфорит уни - фосфоритни ун ҳолига келгунча майдалаш йўли билан олинади. Бу ўғит гигроскопик эмас, муштлашиб қолмайди. Унинг таркибидаги P 2 O 5 нинг миқдори 19-30% атрофида бўлади. Фосфорит уни – энг арзон фосфорли ўғит. Бу ўғит барча кузги экинларга, шунингдек чопиқ-талаб экинларга – қа н д лавлаги, картошка, маккажўхори ва бо шқ аларга солинганда энг кўп самара беради. Фосфорит уни қанча кўп солинган бўлса, унинг таъсир этиш давомийлиги ҳам шунча узоқ бўлади.

Похожие

Илдизмевали ўсимликлар аҳамияти. Қанд лавлаги етиштириш технологияси ва уруғчилиги
Архегониал ўсимликлар. Очиқ ва ёпиқ уруғли ўсимликлар
Ўсимликлар физиологияси фанига кириш
Тугунакмевали экинларнинг аҳамияти. Картошка - аҳамияти ва етиштириш агротехникаси
Ўсимликлар систематикасига кириш. Вируслар ва бактериялар