Oliy nerv faoliyatining yosh xususiyatlari - Психология - Презентации

Oliy nerv faoliyatining yosh xususiyatlari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

164.0390625 KB

OLIY NERV FAOLIYATINING YOSH XUSUSIYATLARI  REJA; 1 BOLALARDA OLIY NERV FAOLIYATI TIPLARINING XUSUSIYATLARI.  2 OLIY NERV FAOLIYATINING TIPLARINI QAYTA TARBIYALASH.  3 NUTQ FUNKSIYASINING BUZILISHI.  TAYANCH SO`ZLAR.  Induviduallik xususiyati  Qo`zg`alish  Tormozlanish  Agresiv  Eksperement

ОЛНЙ НЕРВ ФАОЛИЯТИНИНГ ТИПЛАРИ  Олий нерв фаолиятининг индивидуал хусусиятлари, тадқиқотлар кўрсатганидек, қараб чиқилган бирон-бир хусусияти билан эмас, балки, доимо уларнинг мажмуи билан белгиланади. Нерв фаолиятининг типини ташкил этувчи учта хоссаси улардан ҳар бирининг у ёки бу даражада ифодаланганлиги) турли бирикмаларни ҳосил қилиши мумкин. Куп сонли лаборатория тажрибалари кўрсатадики, шундай бирикмалар орасида айримлари бошқаларига қараганда кўпроқ учрайди ёки бўлмаса анча аниқ-равшан, яққол кўринади. Натижада И. П. Павлов олий нерв фаолиятининг асосий турлари таснифини яратди.

 Кучли ҳайвонлар мувозанатли ва мувозанатсизларга ажралади. Кучли мувозанатсизлар алохида типни ташкил этади. Мувозанатсизлик кучли итлар ўртасида одатда бир шаклда кучли қўзғолиш жараёни билан нисбатан кучсиз тормозланиш шаклида учрайди. Қўзғолиш жараёни тормозланиш жараёни билан мувозанатлаштирилмаслиги сабабли бу хайвонларда фаолияти жуда зўриққанда кўпинча нерв фаолиятида бузилиш рўй беради. Куп ҳолларда бу урушқоқ, агрессив, ҳаддан ташқари қўзғалувчан (И. П. Павловнинг ибораси билан айтганда, тўхтатиб бўлмайдиган) ҳайвонлардир.

НЕРВ ЖАРАЁНЛАРИНИНГ КУЧИГА БОҒЛИҚ ҲОЛДА ИТЛАР КУЧЛИ ВА КУЧСИЗЛАРГА БЎЛИНДИ  .  Кучсиз жониворлар бир хил типни ташкил этади. Бу типнинг вакилларида иккала нерв жараёни (айниқса тормозланиш жараёни кўпинча ожиз бўлиб чиқади) ожиз ҳисобланади. Бундай итлар бесаранжом бўлишади, тўхтовсиз аланглайверади ёки, аксинча, доимо тўхтайверади, бамисоли қандайдир бир хил ҳолатда тураверади. Бу шу нарса билан изоҳланадики, ташқи таъсирлар, ҳатто баъзан жуда арзимаган таъсирлар ҳам, уларга ортиқча таъсир кўрсатади. Узоқ давом этган ёки кучли қўзғатувчилар уларда нерв системасининг тез ишдан чиқишини келтириб чикаради. Кучсиз турдаги ҳайвонлар бир-бирларидан бошқа хусусиятлари бўйича (нерв жараёнлари кучидан ташқари) ҳам фарқ қиладилар, аммо нерв системасининг умумий ожизлигида бу фарқлар жиддий аҳамиятга эга эмас. Шунинг учун нерв системаси ожиз бўлган барча ҳайвонлар И. П. Павлов томонидан бир хил типга киритилган.

НЕРВ ФАОЛИЯТИНИНГ ТИПИ — ОРГАНИЗМНИНГ ТАБИИЙ ХУСУСИЯТИДИР.  У наслий жиҳатдан боглиқдир, лекин бирон-бир даражада ўзгармас хисобланмайди, у ривожланади ва маълум даражада атрофдаги шароитлар таъсири остида ўзгаради. Масалан, экспериментларда аниқландики, қўзғолиш устун турган кучли типда машқ қилиш йўли билан қолоқ тормозланиш жараёнини мустахкамлаш мумкин. Яна шу нарса маълумки, нерв жараёнлари хусусиятларининг ёшга қараб ўзгариши хам мавжуддир.

 Кучли мувозанатлилар, уз навбатида, нерв жараёнларининг алмашинувига қараб, ҳаракатчанлигига кура жонли ва босиқ типларга бўлинади. Ҳатти- харакатининг ташқи хусусиятларига қарабоқ бу типларнинг вакиллари бир- биридан кескин фарқ қилади. Бир хиллари тез қўзғалувчан ва ҳаракатчан, бошкалари, аксинча, қийинчилик билан қўзғалади, суст бўлади.  Шундай қилиб, олий нерв фаолиятининг тўрт асосий типи ажратилгандир; 1) кучли мувозанатли ва тез (жонли), 2) кучли мувозанатли ва секин (осойишта), 3)кучли мувозанатсиз (беҳаловат) ва 4) кучсиз тип.

 нерв фаолиятннинг типлари одамларга Ҳайвонларда ўтказилган тажрибаларда аниқланган олий хам татбиқ этилади. «Биз, — деб ёзган эди И. П. Павлов,— итда аниқланган нерв системаси типини... одамга хам татбиқ қилишга тўла ҳақлимиз».

ОЛИЙ НЕРВ ФАОЛИЯТИ ТИПИ БИЛАН ТЕМПЕРАМЕНТ ТИПИ ЎРТАСИДАГИ БОҒЛИҚЛИК  Кишиларнинг олий нерв фаолияти типларини характерловчи нерв жараёнлари кучи, мувозанати, ва ҳаракатчанлигининг ундай ёки бундай нисбатлари улар темпераментининг физиологик асосидир. Нерв фаолияти кучли мувозанатли чаққон типга сангвиник темперамент тўғри келади, кучли, вазмин, секин типга флегматик темперамент, кучли, мувозанатсиз типга холерик темперамент, кучсиз типга эса меланхолик темперамент тўғри келади.

 Психиканинг динамик жиҳатидаги индивидуал фарқларнинг физиологик асосини олий нерв фаолияти типининг хусусиятлари ташкил этади, деб белгиланиши темпераментнинг табиий асослари қадимий проблемасининг бундан кейин ўрганилишини мустаҳкам илмий асосга қўйди.

НЕРВ СИСТЕМАСИ ХУСУСИЯТЛАРИНИНГ ХОЗИРГИ ЗАМОН ТАДКИҚОТЛАРИ  Психологлардан Б. М. Теплое, В. Д. Небилициннинг асарларида кишининг олий нерв фаолияти типининг хусусиятлари тўғрисидаги тасаввурлар аниқланди ва бойитилди. Нерв системасининг янги хусусиятлари кашф этилди. Улардан бири — динамикликдир (мия қобиғида муваққат алоқалар пайдо бўлишининг осонлиги, тезлиги бу хусусиятга боғлиқдир). Бошқаси лабилликдир (нерв жараёнининг пайдо бўлиш ва тугаш тезлиги бир жараённинг бошқаси билан алмаштирилиши тезлигини характерлайдиган қўзгалувчанликдан фарқли ўлароқ, ана шу хусусиятга боғлиқдир). Олий нерв фаолияти типининг хусусиятлари анча умумий психиканинг динамик жиҳатларида кенгроқ учрайдиган бўлиши ва анча тез-тез, харакат доираси анча чекланган бўлиши мумкинлиги аниқланди. Темпераментнинг хусусияти сифатида психик фаоллик нерв системаси типининг алоҳида хусусияти фаоллашганликка бевосита боғлиқ эканлиги кўрсатилди (Э. А. Голцбева маълумотлари).

 Нерв системаси катор хусусиятларининг ирсий боғланганлиги «эгизаклик методи» деб аталмиш методни қўлланиш натижасида аниқланди. Эгизакларда психофизиологик хусусиятларнинг ўхшашлиги ўз-ўзича бу хусусиятларнинг ирсий келиб чиқиши исботи бўла олмайди — ахир эгизаклар ўртасидаги ўхшашлик ривожланиш шартларининг бир хиллиги билан тушунтирилиши мумкин

 . Аммо эгизакларнинг икки типи мавжуддир: битта тухумлилар (мутлақо бир хил ирсият билан) ва хар хил тухумлилар (уларнинг ирсияти оддий ака ва сингилга ўхшаб фарқ қилади). Нисбатан муҳитнинг таъсирига боғлиқ бўлган белгиларга кура эгизаклар ўртасида жуфтлар орасида ўхшашлик даражаси битта тухумлими ёки турли хилдаги тухумлими эканлигига боклиқ бўлмаслиги тушунарли, айнан ирсий жихатдан боғлиқ бўлган белгилар бўйича эса хар хил тухумлиларга караганда бир хил тухумли эгизакларда ўхшашлик кўпрок бўлиши аён бўлаётир

 . Бир хил тухумли ва хар хил тухумли эгизакларда нерв системаси типининг (жуфтлар орасида) хусусиятлар ўхшашлигини махсус солиштириш ирсиятнинг жиддий ролини исботлашга имкон берди (И. В. Равич-Шчербо маълумотлари).  Шунингдек, нерв системасининг хусусиятларидан ҳар бири темпераментнинг турли томонларига таъсир кўрсатиши аниқланди, фаолликнинг, эмоционалликнинг ва моториканинг динамик хусусиятларидан ҳар бири эса нерв системасининг шунчаки у ёки бу хусусиятига эмас, балки умуман нерв системасининг типига ҳам боғлиқдир. (В. С. Мерлин тадқиқоти.)

 miya yarim sharlari postlog’idagi gapirish markazi normal rivojlangan , sog’lom bolishi zarur. Bu ikkala markazning bittasi normal rivojlanmagan bo’lmasa , bolada nutq paydo bo’maydi.

 Odamning nutqi tarbiya , o’qish, bilim olish, jarayonida rivojlanadi. Nutqning rivojlanishida ovoz chiqarib o’qish, she’r aytish, qo’shiq kuylash, musiqa tinglash muhim rol o’ynaydi. Nutqning rivojlanishi o’z navbatida odamning o’qishi, bilim olishi, xunar o’rgaishiga fikrlash qobiliyatiga va ijodiy ravnaqi yanada takomillashuviga imqon beradi.

 1.nerv faoliyatining tipini tashkil etuvchi nechta xossasi mavjud?  a)3 ta b) 4 ta v) 5 ta d)2 ta  2.O.N.F ning asosiy turlari tasnifi kim tomonidan yaratildi?  A)I.P.Pavlov b)B.S.Merlin v)o`z o`zidan d)  3.kuchli ilar o`rtasida tormozlanish shakli qanday uchraydi? 5.Ularning sababi?  A)nerv faoliyatida buzilish ro`y beradi  B)faoliyati juda zo`riqganda  Shunchaki  6.kuchsiz jonivorlar asosan qaysi tipni tashkil etadi?  A)muvozanatsiz b)muvozanatsiz v)ikkalasi ham  7.kuchsiz jonivorlar ko`p vaqt davomida qanday holatda bo`ladilar?  A)besaramjon,to`xtovsiz anglanaveradi  B)saramjon,to`xtovsiz anglanavermaydi  8)nerv faoliyatining tipi nasliy jihatdan bog`liqlimi?  A) ha b) yo`q v)umuman dahli yo`q

 9. kuchli muvozanati tipi qo`zqaluvchanligi.  A)harakatchan,tez qo`zg`aluvchan  B)harakatsiz,tez qo`zg`almaydigan  10.O.N F ning nechta asosiy tipi ajratilgan?  A)4 ta b)3 ta v) 5 ta  11.O.N.F tipi b-n temperament tipi o`rtasida bog`liqlik bormi?  A)ha b)yo`q v)dahli yo`q  12.Ekizaklarning nechta tipi mavjud?  A)2 ta b) 3 ta v)4ta  13.bir xil tuxumli va har xil tuxumli ekizaklar nerv sistemasi tipining xususiyatlari o`xshashligini maxsus solishtirish irsiyatning jiddiy rolini isbotlashga imkon beradi.bu kimning ma`lumotlari? a)B.S.Merlin b)I.B.Pavich-SHchervo v) I.S.Pavlov.

 14.miya yarim sharlari po`stlog`ida qaysi markaz normal rivojlangan.  A)gapirish markazi b)eshitish markazi g)umuman markaz yo`q d)markazlar juda ko`p  15.Nutq rivojlanishida muhim rol.  A)sher aytish,ovoz chiqarib o`qish,qo`shiq kuylash.  B)raqsga tushish,fikrlash,uyqu.  G)yozish.ovoz chiqarib o`qish  D)ovqatlanish,o`qish.

Похожие

Oliy nerv faoliyatining yoshga oid xususiyatlari

Nerv sistemasi

Servis faoliyatining psixologik jihatlari

Psixik rivojlanish. Psixikada yosh tushunchasi

Теmperament