Ta’lim psixologiya - Психология - Презентации

Ta’lim psixologiya

Загружено в:

04.02.2025

Скачано:

0

Размер:

212.521484375 KB

Ta’lim psixologiya

Reja: • 1. Ta'limning yosh va pedagogik psixologiya fanida tutgan o‘rni, ta'lim va aqliy taraqqiyot, o‘qish faoliyati va uning turlari, ta'lim va bilimlarni o‘zlashtirishni boshqarish muammolari • 2. Tarbiya jarayonining psixlogik mohiyati, tarbiya metodlari va turlari, bolalar jamoasi va uning tarbiyaviy imkoniyatlari

O’qishning mohiyati va uning qonuniyatlari. • Insonning hayotiy tajribalarni bilimlar, ko‘nikmalar va malakalar tariqasida o‘zlashtirishiga aloqador bo’lgan bir necha tushunchalar mavjud. Bu o‘quv faoliyati, ta’lim, o‘qish va o‘rganishdir.

O’quv faoliyati 0‘quv faoliyati — inson yangi bilim, ko‘nikma va malakalar egallaydigan, yoki mavjudlarini o'zgartiradigan, o‘z qobiliyatlarini rivojlantiradigan, takomillashtiradigan jarayondir O‘quv faoliyati insonning butun hayoti davomida namoyon bo‘luvchi uzluksiz jarayondir.

TA’LIM Ta’lim — o'qituvchi va o‘quvchining birgalikdagi o‘quv faoliyatidan iborat bolib, bilim, ko'nikma va malakalarni uzatish jarayonidir, hayotiy tajribani o‘qituvchidan o'quvchiga uzatishdir. 0‘qish — bunda bilim, ko‘nikma va malakalarni egallash uchun qobiliyatlarni rivojlantirishga qaratilgan o'quvchi tomonidan amalga oshiriladigan o‘quv harakatlari nazarda tutiladi.

O’QISH VA O’RGANISH 0 ‘qish ham o‘quv faoliyatiga taalluqli bolib, lekin ko‘proq bu tushuncha ishlatilganda o‘quv faoliyatida o'quvchiga tegishli faoliyat nazarda tutiladi 0‘rganish — insonning o‘quv faoliyati natijasida yangi psixologik sifat va xususiyatlarni o‘zlashtirganligini bildiradi. Etimiologik jihatdan bu tushuncha «o‘rganmoq» tushunchasidan kelib chiqqan bolib, individning ta’lim va o‘qish natijasida o‘rganishi mumkin b’olgan barcha narsalarni o‘z ichiga oladi.

INSONDA BIR NECHA O‘RGANISH TURLARI MAVJUD. Ulardan birinchisi — imprinting mexanizmi bo ‘ yicha o ‘ rganish , ya ’ ni tez, avtomatik ravishda o ‘ rganishdir. 0 ‘ rganishning bu turi markaziy nerv sistemasi rivojlangan hayvonlarda ham mavjud. Masalan, o ‘ rdakchalar tugllishi bilan ona o ‘ rdakning yurishini ko ‘ rib orqasidan ergashib yura boshlaydilar. Chaqaloqlarda so ‘ rish reflekslari mavjud boladi. I.P.Pavlov davridan beri xulq-atvorning bunday shakllari shartsiz reflekslar deb atalgan , ularni ko ‘ proq « instinkt » deb atash to ‘ g ‘ riroq bo ’ lur edi.

Ikkinchisi… shartli reflektor o ‘ rganish . Bu bo ‘ yicha ham tadqiqotlarni dastlab I.P.Pavlov olib borgan. 0 ‘ rganishning bu turi dastlabki neytral qo ‘ zg ‘ atuvchiga shartli reaksiyalar sifatida xulq-atvorning yangi shakllari vujudga kelishini nazarda tutadi. Organizmning shartli reflektor reaksiyalarini tug ‘ diradigan stimullar qabul qilinishi lozim. Masalan, « limon » so ‘ zini aytishimiz bilan ko ‘ z oldimizga sariq rangli, nordon ta ’ mli meva keladi.

Uchinchisi… OPERANT O ‘ RGANISHDIR. Bunday o ‘ rganish turida bilim, ko ‘ nikma va malakalar « Sinab ko ‘ rish va xato qilish » metodi orqali o ‘ rganiladi. Individ duch keladigan vaziyatlar unda turli instinktiv, shartsiz, shartli reaksiyalarni vujudga keltiradi. Organizm ketma-ket amalda masalani yechish uchun har birini sinab ko ‘ radi va bunda avtomatik ravishda erishilgan natijani baholaydi. Eng yaxshi natijaga olib kelgan reaksiya, vujudga kelgan vaziyatda organizmning qulay moslashishini ta ’ minlagani boshqalaridan ajralib chiqadi va tajribada mustahkamlanadi. Mana shu « Sinab ko ‘ rish va xato qilish » metodi orqali o ‘ rganishdir.

Insonda esa… Yuqorida tavsiflangan o ‘ rganish turlari hayvonlarda ham, insonlarda ham uchraydi. Lekin insonlarda o ‘ rganishning maxsus, oliy turlari mavjud. Bu birinchidan, boshqa odamlar xulq-atvorini to ‘ g ‘ ridan to ‘ g ‘ ri kuzatish orqali o ‘ rganish bo ‘ lib, unda inson kuzatilayotgan xulq-atvor shakllarini o ‘ zlashtiradi. Bu vikar o ‘ rganish deb ataladi . Ikkinchi — verbal o ‘ rganish , ya ’ ni insonning yangi tajribani til orqali o ‘ zlashtirishidir. Bunday o ‘ rganish natijasida inson nutqni egallagan boshqa odamlarga, bilim, ko ‘ nikma va malakalarni uzatishi mumkin.

Ta’lim va o’rganish Ta’lim va o'qish — har doim ongli jarayonlardir, o‘rganish esa ongsiz darajada ham ro‘y berishi mumkin. Ta’lim, o‘qish va o‘rganish orasidagi yana bir farq ma’lumotlarni o‘zlashtirishga tayyorlik turli yosh davrlarida turlicha namoyon bo‘ladi. 0‘rganishning elemantar turlari — imprinting, shartli reflektor va operant turlariga - bola tug‘ilishi bilanoq amalda tayyor boladi. 0’qish bilim, malaka va ko'nikmalarni o'zlashtirish uchun ongli, maqsadga yo'naltirilgan qobiliyat sifatida bolada 4—5 yoshligida namoyon boladi, mustaqil o'qishga tayyorlik maktabning birinchi sinflarida, ya’ni 6-7 yosh atroflda vujudga keladi.

0‘rganish jarayoni faoliyat sifatida quyidagi o‘quv-intellektual mexanizmlar hisobiga amalga oshadi:

O‘quv faoliyatini boshqarish O‘quv faoliyatini boshqarish o‘z-o‘zini boshqarishning tarkibiy qismi bo‘lib, o'quvchilarni mustaqil bilim olish, ijodiy fikrlash sari yetaklaydi O‘quv faoliyatini boshqarishning tarkibiy qismlarini rejalashtirish, o‘zini nazorat qilish, bilishga qiziqishdan iborat bo‘lib, o‘zaro jips bir-biri bilan aloqada hukm suradi. Boshqaruv bu shunday yo‘naltiruvchi kuchki , u insonlardagi ijodiy potensial imkoniyatlarini oladigan sharoitlarni yuzaga chiqarishni maqsad qilib qo‘yadi . .

Boshqarishning vazifasi • birinchi vazifasi tashkiliy bo ‘ lib, o ‘ quvchilarning ta ’ lim va tarbiyasi bo ‘ yicha ijtimoiy buyurtmalarni qondirish; • ikkinchi vazifasi — bevosita o ‘ quvchining qiziqish va talablarini qondirishga yo ‘ naltirilgan holatdagi ijtimoiy vazifadir . Shuningdek, bu vazifa o ‘ quvchilarni ko ‘ tarinkilik, yaxshi kayfiyat va o ‘ quv jarayonidagi ishchanlikni yuzaga keltirishni ham o ‘ z ichiga oladi .

O‘qitishning ikkita usuli mavjud • . Biri an’anaviy o‘qitish usuli - bunda o‘qituvchi muammoni belgilaydi, vazifalarni aniqlaydi va muammoni yechib beradi. O'quvchi esa masalani yechish yo‘llarini eslab qoladi va uni yechishni mashq qiladi. Bunda o‘quvchilarda reproduktiv tafakkur shakllanadi. Rivojlantiruvchi ta’lim o‘qitishning muammoli usulida o‘qituvchi o'quvchilarning bilish jarayonlarini boshqaradi, uni tashkil etadi va nazorat qiladi

O‘quvchining o‘qishga bo‘lgan qiziqishini rivojlantirish uchun o‘qituvchi quyidagi qoidalarga tayanishi lozim • : • 1. O‘quv jarayonini shunday tashkil etish lozimki, bunda o‘quvchi faol harakat qilishi, mustaqil izlanishi, yangi bilimlarni o‘zi kashf etishi va muammoli xarakterdagi masalalarni yechish uchun sharoit izlashi kerak. • 2. O‘quvchilarga bir xil o‘qitish usullari va bir turdagi ma’lumotlarni berishdan qochish kerak. • 3. O‘rgatilayotgan fanga nisbatan qiziqishning namoyon bo‘lishi uchun ayni shu fan yoki bilim, o‘quvchining o‘zi uchun qanchalik ahamiyatli va muhim ekanligini bilishi kerak. • 4. Yangi material qanchalar o‘quvchi tomonidan avval o‘zlashtirilgan bilimlar bilan bog‘liq bo‘lsa, u o'quvchi uchun shunchalik qiziqarli bo‘ladi. • 5. Haddan ziyod qiyin material o‘quvchida qiziqish uyg‘otmaydi. Berilayotgan bilimlar o‘quvchining kuchi yetadigan darajada bo‘lishi lozim.

Ta’lim texnologiyalarini loyihalashtirishda asosiy konseptual • ta’limning shaxsga yo’naltirilganligi. • tizimli yondashuv • dialogik yondashuv • hamkorlikdagi ta’limni tashkil etish • muammoli yondashuv.

Pedagogik baho psixologiyasi • . Bolalar ta’limi va tarbiyasining muvaffaqiyati motivatsiyaga, ya’ni bilimlarni o‘zlashtirish ko‘nikma va malakalarni shakllantirish uchun stimullar mavjudligiga to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘liq bo‘ladi. Bolalar ta’limi va tarbiyasida namoyon bo‘ladigan motivlar va qiziqishlar rag‘batlantirish va jazolash tizimiga olib keladi. Rag‘batlantirish ijobiy xislatlarni vujudga keltirsa, jazolash salbiy xislatlarning paydo bo‘lishiga to‘sqinlik qiladi. Bunday holat rag'batlantirish va jazolash to‘g‘ri amalga oshirilgan taqdirdagina amalga oshadi .

Mavzuning dolzarbligi • Ma’lumki, psixologiyada qiziqishning ikki turi o’quvchilarning ta’lim jarayonida aniqlanadi. Birinchisi, bevosita qiziqish, ikkinchisi bilvosita qiziqish. Har bir o’qituvchi o’z o’quvchilarida o’z faniga nisbatan bilvosita qiziqishni tarkib toptirishga harakat qiladi. qiziqishlar orqali o’quvchilarda ta’limga aktiv munosabat namoyon bo’ladi. Qiziqishlar o’quvchilar hayotida katta rol o’ynaydi. Ular o’quv faoliyatini faollashtiruvchi asosiy turtkilar - motivlaridir. O’quvchilarning muayyan maqsadni ko’zlab ish tutishida, qiyinchiliklarni yenga olishida, ishdan chalg`itadigan narsalar bilan shug`ullanishdan o’zini tiya olishida, unda o’qishga ishtiyoq tarkib toptirishda namoyon bo’ladigan iroda ta’lim jarayonida alohida ahamiyat kasb etadi.

Ta’lim jarayonini boshqarish muammosi • Ta’lim jarayoni avvalo o’quvchilar diqqatini yo’lga solishni talab etadi. Darslarda ko’rgazmali qurollardan, texnik va EXM vositalaridan foydalanish ta’lim oluvchida ixtiyorsiz diqqatni yuzaga keltiradi. Ta’lim jarayonida ta’lim beruvchining vazifasi darsda ishlash xolatini yuzaga keltirishgina emas, balki o’quvchilarning darsda o’tiladigan materialini idrok etishga tayyor turishlarini ko’zatish hamdir. Ta’lim jarayonining samaradorligi ko’p jihatdan o’qituvchi tomonidan beriladigan ko’rsatmalarga ham bog`liq. O’qituvchining roli shundan iboratki, u o’quvchilarga tegishli ustanovkani hosil qilishi, nimani vaqtincha, nimani umrbod esda olib qolishi keraqligini, nimani butunlay esda olib qolmasdan, faqat tushunib olish kifoya qilishini, nimani so’zma-so’z esda olib qolishni, nimaning ma’nosini o’z so’zlari bilan aytib berish uchun esda olib qolish zarurligini ko’rsatib o’tishi lozim. Ko’zatishlar ko’rsatadiki, bunday ko’rsatmalar berilmaganda, o’quvchilarda ko’pincha noto’g`ri tasavvurlar vujudga keladi.

Motivlar bevosita o’quvchi shaxsining o’sishi va rivojlanishi bilan bog`liq • D.B.Elkonin esa o’quv faoliyatining xususiyatlarini ko’rsatib, uni mohiyatiga, mazmuniga va o’zini namoyon bo’lish shaqliga ko’ra ijtimoiyligini ta’kidlaydi. O`quv faoliyati bu shunday faoliyatki, uning natijasida avvalo o’quvchida o’zgarish yuz beradi. Uning mahsuli turli motivlar asosida, qurilgan bo’lishi darkor. Bu motivlar bevosita o’quvchi shaxsining o’sishi va rivojlanishi bilan bog`liq bo’lishi kerak. O’quv faoliyati ta’lim, o’qish va o’rganish degan tushunchalar bilan bevosita bog`liqdir.

O’qish va o’rgatish tushunchalari O’qish va o’rgatish tushunchalari o’quv faoliyati bilan bog`liq bo’lib, ular bilim, ko’nikma va malakalarni o’zlashtirishga, o’rgatishga xizmat qiladi.

O’quv faoliyatining besh elementi mavjud: O’quv harakatlari O’quv topshiriqlari O’qituvchining baholashi O’qituvchining nazorati O’quv motivlari.

Ta’lim jarayoni besh elementdan iborat: Ta’limning mazmuni - nimaga o’qitish kerak? O’quvchi Ta’limning maqsadi – nima uchun o’qitish kerak? Ta’lim beruvchi Ta’limning metodlari, usullari va pedagogik muloqot yo’llari.

Ta’lim jarayonini tashkil etish: ideal va amaliy faoliyatning u yoki bu turini muvaffaqiyatli tashkil etish uchun zarur bo’lgan tashqi olamning muhim ahamiyatli xossalari xususidagi axborotning o’zlashtirilishi: maqsadga muvofiq keladigan usullar va jarayonlarni to’g`ri tanlash va foydalanishga bog`liq faoliyatning ana shu barcha turlari tarkib topgan usullari va jarayonlarining o’zlashtirilishiga

Ta’lim jarayonining muvaffaqiyati: Motivastiya Ma’lumot usullari Ma’lumotning tushunarliligi Xotira Ma’lumotni qo’llash

Ta’lim va rivojlanish muammosiga doir qator nazariyalar ishlab chiqilgan bo’lib, ulardan biri: • Ta’lim va rivojlanish muammosiga doir qator nazariyalar ishlab chiqilgan bo’lib, ulardan biri: • Aqliy hatti-harakatlar, bilimlar, malaka va ko’nikmalarni bosqichma- bosqich rivojlantirish nazariyasi (P.Ya.Galperin).

Xulosa • Umumiy psixologiya kursidan ma’lumki, idrok bu narsa va hodisalarni sezgi organlariga ta’sir etishi natijasida ularning kishi psixikasida yaxlit obrazini paydo bo’lishi bo’lib, idrok etish jarayoni ta’limda turli formalarda o’qituvchining og`zaki xikoya qilishida, suxbat o’tkazishda, lekstiya o’qishida, ko’rgazmali qurollar ko’rsatish, ekskursiyalar o’tkazish, axborot va pedagogik texnologiyalaridan foydalanish, o’quvchining o’ziga darsliklar hamda boshqa qo’llanmalarni o’qitish tarzida o’tishi mumkin. Ta’lim olish jarayoni insondagi motivlar bilan bevosita bog`liq bo’lib, uning mohiyati - inson xulq-atvorining ichki barqarorligi, harakatga undovchi tushunchada ifodalanadi. Ta’lim jarayonida o’qish motivlari "nima uchun?", "nimaga?", "qanday maqsad bilan?" kabi savollar asosida yuzaga keladi. Motivlar birinchidan, o’quv faoliyatiga undasa, ikkinchidan, maqsadga erishish uchun zarur yo’l va usullar tanlashga yordam beradi. O’quv faoliyatida o’quv motivlar o’quvchilar tomonidan tanlanib, ular o’quvchining maqsadi, qiziqishi, kelajak rejalari bilan bevosita bog`liq bo’ladi.

Adabiyotlar • G`oziev E. Psixologiya. T.1994. • Krutestkiy V.A. Psixologiya obucheniya i vospitaniya shkolnikov.M.1976 Kazakov V. G. Psixologiya. M.1989 • Yosh va pedagogik psixologiyadan praktikum. T.19

Internet saytlari • www.ziyonet.uz • www.google.co.uz • www.pedagog.uz • www.uzedu.uz

Похожие

Umumiy psixologiya

Gumanistik psixologiya

Pedagogik psixologiya metodlari

Gumanistik psixologiya 2

Psixologiya fani haqida