Idrokni geshtalt nazariyasi - Психология - Презентации

Idrokni geshtalt nazariyasi

Загружено в:

16.10.2023

Скачано:

0

Размер:

4750.833984375 KB

Idrokni geshtalt nazariyasi BAJARDI:

IDROK  Sezgi a’zolariga bevosita ta’sir etib turgan narsa-hodisalar, obrazlarini kishi ongida bir butun holda aks ettirilishiga aytiladi. Yuqoridagi keltirib o’tilgan so’zlardan ko’rinib turibdiki insondagi beshta sezgi a’zolariga ta`sir etib turish orqali narsa va hodisalarni, jarayonlarni, holatlarni ongimizda to’liq holda idrok qilishimizdir. Misol tariqasida dars jarayonlarini oladigan bo’lsak, talaba ikkita sezgi a’zolari orqali darsdagi jarayonni idrok qiladi va yangi mavzuni hamda bilimni egallaydi, mazkur ikkita asosiy deb olgan sezgilar: birinchisi ko’rish sezgisi bo’lsa, ikkinchisi esa eshitish sezgisi hisoblanadi. Maruza so’zlayotgan o’qituvchini talaba ko’rish sezgisi orqali ko’rib turadi. Eshitish sezgisi oraqali eshitib turadi va sezgi retseptorlari orqali idrok qilish jarayoni bo’lib o’tadi. Sezgi a’zolarining markazlari bosh miyada ya’ni oliy nerv faoliyatining yuqori qismida joylashganligi va butun tanamizni harakatiga undan chiqayotgan nerv tolalari, neyronlar, akson, dendrid hamda shivan hujayralaridan o’tayotgan signallar hamda sezgi a’zolari orqali kelayotgan axborotlarni tahlil qilib idrok qilish orqali ongda xulosa chiqariladi. Markaziy nerv sistemasi nerv tolalari orqali butun tanamizni boshqarib turadi.

NAZARIYALAR Biz ko’rsatkich va o’rta barmoqlarimizni chalishtirib, no’xat yoki bironta dumaloq narsani chalishtirgan holda ikkala barmog`imizning uchi bilan bosib turib, shuningdek ayni bir davrda aylantiraversak, bu holda barmoqlarimizning tagida bitta emas, balki ikkita no’xat bordek his qilamiz. Ana shu holdagi bir narsaning ikkita bo’lib sezilishi Aristotel (Arastu) illyuziyasi deb ataladi. Bu holat sog’lom, normal insonda deyarli shunday kechadi. Uyda qorong’u xonadagi predmetni ko’rish sezgisi noto’g’ri yani to’liq idrok eta olmaganligi sababli xona derazasiga osilgan pardalarni kimningdur sharpasiga o’xshatiladi va shaxsda qo’rquv hissi paydo bo’la boshlaydi, lekin chiroqni yoqish orqali u aslida oddiy parda ekanligini ko’rish retseptori bilan to’liq idrok qilinad. Bu holat barchada kuzatiladigan holat hisoblanadi, masalan bolalarda esa xonadagi kiyim ilgichda ilinib turgan kiyimlarni qorong’uda ko’rishganida idrokida ijodiy hayolning ta`sirida qo’rqinchli hayvonlarni tasavvur qilib qo’rquv holatini idrok qiladilar bu holat normal insonda ham uchraydi . Idrokning negizini tevarak-atrofimizdagi narsa va hodisalar reseptorlarga ta’sir etishi natijasida bosh miyaning katta yarim sharlari qobig’ida hosil bo’ladigan shartli reflekslarning muvaqqat nerv bog’lanishlari tashkil etadi. Tashqi olamdagi narsalar va hodisalar kompleks qo’zg’atuvchi sifatida xizmat qiladi. Analizatorlarning qobiqbo’linmalaro’zagidaana shu kompleksqo’zg’atuvchilarning murakkab tahlili va sintezi amalga oshiriladi. Idrok sezgilarga qaraganda miyaning ancha yuksak darajadagi tahlil qilish, umumlashtirish faoliyati hisoblanadi”. Insoning Markaziy Nerv Sistemasida ya’ni oliy nerv faoliyatiga javob beruvchi qism bosh miya katta yarim sharlarining po’stlog’i kulrang moddadan tashkil topgan bo’lib, unda idrok qilish ongli ravishda yaqqol namoyon bo’lishi uchun xizmat qiladigan sezgi retseptorlarning markazlari yoyilgan holda joylashgan. Aristotel (Arastu) illyuziyasi I.P.Pavlov

Aylanalarning qarama qarshi tomongaaylanayotganini idrok qilinadi bu oddiy harakatsiz vizual illyuziya holos aslida u hech qaysi tarafga aylanmaydi. Doirachalarning harakatlanayotganligini ko’rish mumkin aslida esa u ham oddiy harakatsiz rasm bo’lib bu rasmlar illyustrator rassomlarning mohir san’atidan bir qism hisoblanadi. Bu turdagi suratlar idrokni chalg’ituvchi suratlardan boshqa narsa emas. Bu rasmlarni inson ko’rganida unda qandaydir charchoq va holsizliklar mavjud bo’lmaydi.

 Irodani mustaqil tarbiyalash usullari juda ham har xil bo`lishi mumkin, lekin ularning hammasi quyidagi shartlarga amal qilishni o`z ichiga oladi. 1.Irodani tarbiyalashni nisbatan arzimas qiyinchiliklarni bartaraf etishni odat qilishdan boshlash kerak. Oldiniga unchalik katta bo`lmagan qiyinchilikni, vaqt o`tishi bilan esa ancha katta qiyinchiliklarni muntazam ravishda chiniqtiradi. Har bir qarshilikni "buysundirilmagan qal`a" sifatida baholash lozim va uni, bu "qal`ani olish" uchun barcha imkoniyatni ishga solish kerak. 2. Qiyinchiliklarni va to`siqlarni bartaraf etish ma`lum maqsadlarga erishish uchun amalga oshiriladi. Maqsad qanchalik ahamiyatli bo`lsa, irodaviy motivlar darajasi qanchalik yuqori bo`lsa, kishi shunchalik katta qiyinchiliklarni bartaraf etishga qodirdir. Muhimi, kishi kundalik ishlari orasida uzoq kelajakni hech qachon unutmasligi, faoliyatning so`nggi maqsadlarini hech vaqt esdan chiqarmasligi kerak. 3. Qabul qilingan qaror bajarilishi kerak. Har gal, qachonki, qaror qabul qilinib, uning bajarilishi yana va yana kechiktirilaversa kishining irodasi izdan chiqadi, qabul qilingan qarorlarning muntazam ravishda bajarilmasligi kishi irodasini intizomsiz qilib qo`yadi. Ammo qaror qabul qilayotib, uning ham maqsadga muvofiqligini, ham bajarilishini hisob-kitobga olishimiz kerak . 4. Agar kishi uzoqqa mo`ljallangan maqsadni oldiga qo`ygan takdirda uzoq istiqbolni nazarda tutishi, bu maqsadga erishish bosqichlarini ko`rishi, yaqin kelajakka mo`ljallangan istiqbolni ko`ra olishi juda muhimdir. Pirovardida pirovard maqsadga erishish uchun sharoitlar yaratiladi.

Gallyutsinatsiyalar Bemor oldida mavjud bo`lmagan obyekt va hodisalarni idrok qilishiga aytiladi. Galylusinatsiyalar bosh miya po’stlog‘ida inert qo‘zg‘alishning paydo bo‘lishi va uning dominantlik vazifasini bajarib turishi bilan tushuntiriladi. Degan ta’rifni o’qiymiz. endi gallyutsunatsiyalarni turlarini ko’rib chiqamiz: Gallyutsinatsiyalar - real obyekt mavjud bo’lmagan taqdirda ham idrok buzulishi mavjud bo’lgan inson uning mavjudligiga kuchli ishonch – etiqodini namoyon qiladi yani yo’q narsalarni bordek tasavvur qiladi. Bu idrokdagi patologiya hisoblanadi. Gallyusinatsiya turlariga quyidagilar kiradi. Eshitish(akoazmalar), ko’rish(vizuval), Noxush hid bilish (inperativ), turli noxush hislar tuyish(Senestopatiya) va eng yomoni buyruq Inperativ(buyruq beruvchi) gallyusinatsiyalar turlariga bo’linadi.

O’n bitta geshtalt psixologiyasining asosiy g'oyasi. Ta'riflar va tushunchalar. Shakl-fon munosabatlari  Gestalt psixologiyasi yondashuvining asosiy printsipi shundan iboratki, qismlarni tahlil qilish butunni tushunishni ta'minlay olmaydi, chunki butunlik qismlarning o'zaro ta'siri bilan belgilanadi. Gestaltdan ajratilgan qismlar o'zlarining o'ziga xos joyida va umuman o'ziga xos funktsiyalari bilan bir xil bo'lib qolmaydi. (Ikki nuqta bilan tajriba). Tadqiqot sohasi bo'yicha guruhlangan asosiy tushunchalar:  Idrok: Idrok birligi sifatida yaxlit tasvir (idrok), figura-fon (yaqinlik, yopiq kontur, o'xshashlik, simmetriya).  Fikrlash: vaziyatga kirish, tushunish, funktsional yechim.

Gestalt psixologiyasining asosiy namoyandalari M. Vertgeymer, V. Kyoler va K. Koffka, K. Levin kabilar strukturalizmga qarshi fanni yaratdilar.  Geshtalt psixologiyasining predmeti ong bo‘lib, uni tushunish yaxlitlik tamoyiliga asoslanishi kerak; · Ong - bu dinamik yaxlitlik, bu erda hamma narsa bir-biri bilan o'zaro ta'sir qiladi;  Ongni tahlil qilish birligi gestalt, ya'ni. yaxlit obrazli tuzilish;  Shaxsning o'z idroki mazmunini to'g'ridan-to'g'ri va ob'ektiv kuzatish va tavsiflash gestaltlarni o'rganishning asosiy usuliga aylandi; · Idrok sezgilardan kelib chiqmaydi, chunki ular haqiqatda mavjud emas;  Vizual idrok psixikaning rivojlanish darajasini aniqlashga qodir bo`lgan asosiy psixik jarayon bo`lib, o`ziga xos qonuniyatlarga ega;  Tafakkurni sinash va xato qilish yo‘li bilan shakllangan ma’lum bilim va ko‘nikmalar yig‘indisi sifatida ko‘rib bo‘lmaydi. Shunday qilib, fikrlash - bu sohani real vaqtda tizimlash orqali muammoning shartlarini aniqlash va hal qilish jarayoni. O'tmishda to'plangan tajriba muammoni hal qilish uchun hech qanday ma'noga ega emas.

GESHTALT PSIXOLOGIYA  Geshtalt psixologiyasi tushunchasini birinchi marta 1890 yilda sezish jarayonlarini o‘rganishga X.Erenfels kiritgan. Ushbu jarayonning asosiy xususiyati transpozitsiya xususiyati edi, ya'ni. boshqa kunga qoldirilish. 19-asrning boshlarida Leyptsig maktabi yaratildi, u erda aslida yagona tajriba sifatida tuyg'u bilan singib ketgan murakkab sifat aniqlandi. Tez orada gestaltistlar psixologiya doirasidan tashqariga chiqa boshlaydilar, shuning uchun hammasi 50-yillarga kelib, fashizm paydo bo'lishi bilan gestalt psixologiyasiga bo'lgan keskin istakning namoyon bo'lishi susayadi. Bu fan psixologiya fanining shakllanishi va rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatdi. Va 1978 yilga kelib "Gestalt nazariyasi va uning ilovalari" nomi ostida Xalqaro psixologik hamjamiyat tuzildi, unga dunyoning turli mamlakatlaridan quyidagi vakillar kirdi: Germaniya (Z. Ertel, G. Portele, M. Stadler ", K. Guss ), AQSh ( A. Lachins, R. Arnxaym, M. Vertxaymerning o'g'li Maykl Vertxaymer) va boshqalar, Finlyandiya, Italiya, Avstriya, Shveytsariya.

Geshtalt nazariyasining asosiy qoidalari Tasvirning yaxlitligi g'oyasi Izomorfizm g'oyasi (psixologik jarayonlar va asab (moddiy) jarayonlar o'rtasida o'xshashliklar mavjud) Gestaltning immanent dinamikasi g'oyasi (rasm - fon). Mamlakatimizda rivojlangan dunyo manzarasida o'zgarishlar yuz berishi mumkin; “ Yaxshi figuraning” ustunligi (yopiq, simmetrika, muvozanatli); Assimilyatsiya va qarama-qarshilik g'oyasi (individual shaxsni idrok etish, uni guruh bilan assimilyatsiya qilish

Koffka o'zining "Aqliy rivojlanish asoslari" (1921) kitobida va boshqa asarlarida bolaning dunyoni qanday idrok etishi uning xatti-harakati va vaziyatni tushunishiga bog'liqligini ta'kidladi. U shunday xulosaga keldi, chunki u aqliy rivojlanish jarayoni gestaltlarning o'sishi va farqlanishi deb hisoblagan. Bu fikrni boshqa gestalt psixologlari ham baham ko'rishgan. Idrok etish jarayonini o'rganar ekan, gestalt- psixologlar uning asosiy xossalari gestaltlarning etukligi bilan asta-sekin paydo bo'lishini ta'kidladilar.

 Koffka laboratoriyasida o'tkazilgan bolalarda idrok etishning rivojlanishini o'rganish shuni ko'rsatdiki, bola tashqi dunyoning noaniq va unchalik adekvat bo'lmagan tasvirlari bilan tug'iladi. Asta-sekin hayot davomida bu tasvirlar farqlanadi va aniqroq bo'ladi. Shunday qilib, tug'ilishda bolalarda gestalt uning ovozi, yuzi, sochlari va xarakterli harakatlarini o'z ichiga olgan shaxsning noaniq tasviriga ega. Shuning uchun, kichkina bola (1-2 oylik), agar u soch turmagini keskin o'zgartirsa yoki odatdagi kiyimlarini butunlay notanish narsalarga o'zgartirsa, hatto yaqin kattalarni ham tanimasligi mumkin. Biroq, yilning birinchi yarmining oxiriga kelib, bu noaniq tasvir parchalanib, bir qator aniq tasvirlarga aylanadi: ko'zlar, og'izlar, sochlar alohida gestaltlar sifatida ajralib turadigan yuz tasviri va bir qator aniq tasvirlarga aylanadi. ovoz va tana paydo bo'ladi.

 Koffkaning tadqiqotlari shuni ko'rsatdiki, rangni idrok etish ham rivojlanadi. Dastlab, bolalar o'z atrofini ranglardan farq qilmasdan, faqat rangli yoki rangsiz sifatida qabul qiladilar. Bunda rangsizlar fon sifatida, ranglisi esa figura sifatida qabul qilinadi. Asta-sekin, rangli issiq va sovuq bo'linadi, va atrof-muhit, bolalar allaqachon raqam-fon bir necha to'plamlari ajrata. Bu bo'yalmagan - issiq rangli, bo'yalmagan - sovuq rangli, ular bir nechta turli xil tasvirlar sifatida qabul qilinadi, masalan: rangli sovuq (fon) - rangli issiq (rasm) yoki rangli issiq (fon) - rangli sovuq (rasm). Koffka ana shu eksperimental ma’lumotlarga asoslanib, idrokning rivojlanishida berilgan ob’ekt ko’rsatilayotgan figura va fonning uyg’unligi muhim rol o’ynaydi, degan xulosaga keldi.

 U rangni ko'rishning rivojlanishi figura-fon kombinatsiyasini idrok etishga, ularning kontrastiga asoslanganligini ta'kidladi. Keyinchalik bu nomni olgan qonun transpozitsiya qonuni, Kohler tomonidan ham isbotlangan. Ushbu qonunda shunday deyilgan odamlar ranglarni o'zlari emas, balki ularning munosabatlarini idrok etadilar... Shunday qilib, Koffkaning tajribasida bolalardan rangli karton bilan qoplangan ikkita stakandan birida bo'lgan konfet topishni so'rashdi. Konfet har doim quyuq kulrang karton bilan qoplangan chashka ichida edi, uning ostida esa hech qachon qora konfet yo'q edi. Nazorat tajribasida bolalar avvalgidek qora va to‘q kulrang qovoqlarni emas, balki to‘q kulrang va och kulrangni tanlashlari kerak edi. Agar ular sof rangni sezgan bo'lsalar, ular odatiy quyuq kulrang qoplamani tanlagan bo'lardi, lekin bolalar ochiq kul rangni tanladilar, chunki ular sof rangga emas, balki rang nisbatiga qarab, engilroq soyani tanladilar. Shunga o'xshash tajriba hayvonlar (tovuqlar) bilan o'tkazildi, ular ham rangning o'zini emas, balki faqat ranglarning kombinatsiyasini idrok etdilar.

Koffka idrok boʻyicha olib borgan tadqiqot natijalarini oʻzining “Gestalt psixologiyasining tamoyillari” (1935) asarida umumlashtirgan. Bu kitobda idrokning xossalari va shakllanish jarayoni tasvirlangan bo`lib, olim shu asosda hozirgi davrda ham o`z ahamiyatini yo`qotmagan idrok nazariyasini shakllantirgan.

 Shunday qilib, Kolerning tajribalari "idrok"ga asoslangan tafakkurning vaqt bo'yicha kengaytirilgan emas, balki bir lahzalik xususiyatini isbotladi. Biroz vaqt o'tgach, xuddi shunday xulosaga kelgan K. Byuler bu hodisani "aha- tajriba" deb atagan, shuningdek, uning to'satdan va bir vaqtning o'zida ekanligini ta'kidlagan.

 Izomorfizmni o'rganish uni idrok etishning yangi qonunlarini - ma'noni ochishga olib keldi ( idrokning ob'ektivligi) va juftlikdagi ranglarning nisbiy idroki ( transpozitsiya qonuni), u tomonidan "Gestalt psixologiyasi" (1929) kitobida bayon etilgan. Biroq, izomorfizm nazariyasi nafaqat uning kontseptsiyasining, balki gestalt psixologiyasining ham eng zaif va zaif nuqtasi bo'lib qoldi.

ADABIYOTLAR 1. Antsiferova LI, Yaroshevskiy MG. Xorijiy psixologiyaning rivojlanishi va hozirgi holati. M., 1994 yil. 2. Vertgeymer M. Produktiv fikrlash. M., 1987 yil. 3. Vygotskiy L.S. 6 jildlik asarlar to'plami, Moskva, 1982 yil. 4. Jdan A.N. Psixologiya tarixi: antik davrdan hozirgi kungacha. M., 1999 yil. 5. Kehler V. Gumansimon maymunlarning aql-zakovatini o'rganish. M., 1999 6. Levin K, Dembo, Festfinger L, Sire P. Da'volar darajasi. Shaxsiyat psixologiyasi. Matnlar), Moskva, 1982 yil. 7. Levin K. Ijtimoiy fanlarda dala nazariyasi. SPb., 2000 yil.

Добавить заголовок слайда - 5 E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

Похожие

Sezgi va idrokning umumiy tushunchalari. Sezgi va idrokni o’rganishga qaratilgan yondashuvlar

Viktor Franklning shaxs nazariyasi

Yosh davrlarini tabaqalash nazariyasi

Kognitiv psixologiyada xotira tadqiqotlari

Diqqat va xotira