Pedagogik jarayonda tarbiyaning mohiyati - Педагогиka - Презентации

Pedagogik jarayonda tarbiyaning mohiyati

Загружено в:

13.12.2024

Скачано:

0

Размер:

876.2412109375 KB

PEDAGOGIK JARAYONDA TARBIYANING MOHIYATI

REJA: • 1. Tarbiyaning mohiyati: • 2. Tarbiya metodlarining maqsadi va mazmuni. • 3. Tarbiya metodlarining tasnifi

Tarbiyaning mohiyati pedagogik jarayonda muhim o'rin tutadi. Tarbiya – bu shaxsning axloqiy, madaniy va ijtimoiy rivojlanishini ta'minlovchi jarayon bo'lib, ta'lim bilan uzviy bog'liqdir. Pedagogik jarayonda tarbiya faqat ilmiy bilimlar berish bilan cheklanmaydi, balki o'quvchining shaxsiy fazilatlarini rivojlantirishga, uning dunyoqarashini shakllantirishga ham qaratilgan.

Tarbiyaning samarali bo'lishi uchun pedagog o'z metodlari, uslublari va usullarini to'g'ri tanlashi, o'quvchi bilan do'stona, ijobiy munosabatlarni o'rnatishi lozim. Tarbiyaning asosiy maqsadi – nafaqat bilim, balki ma'naviy-axloqiy qadriyatlarni shakllantirish hamdir.

TARBIYANING MOHIYATIGA OID ASOSIY JIHATLAR • 1. Shaxsiy rivojlanish: Tarbiya, o'quvchining shaxsiyatini rivojlantiradi. Bu, uning axloqiy va ijtimoiy sifatlarini, badiiy va estetik didini, jismoniy holatini yaxshilashni o'z ichiga oladi. • 2. Axloqiy va ma'naviy qadriyatlar: Tarbiya jarayonida o'quvchiga axloqiy, ma'naviy qadriyatlar, ijtimoiy me'yorlar va huquqlarni o'rgatish, uning jamiyatda to'g'ri va adolatli yashashini ta'minlash asosiy maqsadlardan biridir.

• 3. Shaxsiy mas'uliyat: Tarbiya jarayonida shaxsning o'z qarorlariga mas'uliyat bilan yondashishi, o'z xatti-harakatlarini ongli ravishda boshqarishi muhim ahamiyatga ega. • 4. Ta'lim va tarbiyaning uyg'unligi: Tarbiya va ta'lim bir-birini to'ldiradi. Ta'lim bilimlarni beradi, tarbiya esa ularni hayotda qo'llash, shaxsiy xulqni shakllantirishni ta'minlaydi. Ular birgalikda shaxsning to'liq rivojlanishiga xizmat qiladi. • 5. Tarbiyaning faol ishtirokchilari: Tarbiya jarayonida o'qituvchilar, ota- onalar, jamiyatning o'zi faol ishtirok etadi. Ular o'quvchiga to'g'ri yo'l ko'rsatishda, uning ma'naviy va axloqiy qadriyatlarini shakllantirishda muhim rol o'ynaydilar.

• Tarbiyaning maqsadi: Tarbiyaning asosiy maqsadi – shaxsning butunli rivojlanishini ta'minlashdir. Bu maqsadga erishish uchun tarbiya jarayonida quyidagi jihatlar muhim: • - Axloqiy sifatlarni rivojlantirish: Adolat, halollik, mehnatsevarlik, mehr-shafqat kabi ijtimoiy-axloqiy fazilatlarni shakllantirish. • - Jismoniy rivojlanish: Salomatlikni saqlash va jismoniy faollikni oshirish, jismoniy va psixologik muvozanatni ta'minlash. • - Badiiy va estetik tarbiya: Estetik didni rivojlantirish, san'at va madaniyatga muhabbatni oshirish.

Tarbiyaning mohiyati shundaki, u nafaqat shaxsning bilimini, balki uning ichki dunyosini, axloqiy- psixologik holatini, ma'naviy dunyosini shakllantirishga qaratilgan. Tarbiya jarayonida ma'naviy-axloqiy qadriyatlarni o'rgatish va shaxsiy mas'uliyatni oshirish o'qituvchi va jamiyatning umumiy vazifasidir.

Tarbiya metodlarining maqsadi va mazmuni. Metodning ijobiy va salbiysi bo‘lmaydi, tarbiya jarayonida ma’lum yo‘lni yuqori darajadagi samarali va samarasiz deya baholash mumkin emas. Metodning samaradorligini u qo‘llanilayotgan sharoit nuqtai nazaridan baholash mumkin.Tarbiya metodlarini maqsadga muvofiq tanlash bir qatoromillarga bog‘liq. 1. Tarbiyaning maqsad va vazifalari. Maqsad nafaqat metodlarni oqlaydi, balki ularni aniqlab beradi. Maqsad qandaybo‘lsa, unga erishish metodlari unga muvofiq bo‘lishi zarur. 2. Tarbiya mazmuni . Unutmaslik kerakki, aynan bitta vazifa turli xil fikrlar bilan to‘ldirilgan bo‘lishi mumkin. Shuning uchun metodlarni umuman mazmun bilan emas, balki aniq fikr bilan bog‘lash g‘oyat muhimdir.

3. Tarbiyalanuvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olish. U yoki shunga o‘xshash vazifalar tarbiyalanuvchilarning yoshi bilan bog‘liqlikda hal qilinadi. Yosh bu oddiygina qancha yashaganligi son ko‘rsatkichi emas. Unda egallangan ijtimoiy tajriba, psixologik va ahloqiy sifatlarning rivojlanganlik darajasi o‘z aksini topadi. Aytaylik,mas’uliyat tuyg‘usini boshlang‘ich ta’lim, o‘rta ta’lim va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida ta’lim olayotgan 270 o‘quvchilarda ham shakllantirish mumkin. Biroq har bir bosqichda mazkur sifatni shakllantirish borasida turli metodlar qo‘llaniladi.

4. Jamoaning shakllanganlik darajasi. O‘zini o‘zi boshqarishning jamoa shaklining rivojlanishi bilan bog‘liqlikda pedagogik ta’sir ko‘rsatish metodlari ham o‘zgarmasdan qolmaydi. Bizga ma’lumki boshqaruvning moslashuvchanligi tarbiyachining tarbiyalanuvchilar bilan muvafaqqiyatli hamkorligining zaruriy sharti. 5. Tarbiyalanuvchilarning individual o‘ziga xosliklari. Umumiy metodlar, umumiy dasturlarning o‘zi tarbiyaviy o‘zaro ta’sir etishning asosi bo‘la olmaydi. Ularni indivudual va shaxsiy tuzatish zarur. Insonparvar pedagog har bir shaxs o‘ziga xosliginirivojlanishiga, o‘ziga xosligini saqlashga, o‘zining «Men»ini amalga oshirishiga imkon beradigan metodlarni qo‘llashga harakat qiladi.

6. Tarbiyaviy shart-sharoitlar. Unga moddiy, psixofiziologik, sanitar-gigienikdan tashqari sinfda yuzaga keladigan munosabatlar:jamoadagi iqlim, pedagogik rahbarlik usuli va boshqalar tegishlidir.Ma’lumki, mavhum shart-sharoitlar bo‘lmaydi, ular hamisha aniq. Ularni birlashuvi aniq holatlarda ko‘rinadi. Tarbiya amalaga oshadigan sharoit pedagogik vaziyatlar nomini oldi. 7. Tarbiya vositalari. Tarbiya metodlari tarbiya jarayonining tarkibiy qismlari sifatida yuzaga chiqadigan tarbiya vositalaridan tashkil topadi. Metodlar ular bilan mustahkam bog‘langan va birgalikda qullaniladigan boshqa tarbiya vositalari ham mavjud.

8. Pedagogik malakani egallaganlik darajasi. Tarbiyachi odatda faqat o‘zi biladigan va qo‘llashni egallagan metodlarni tanlab oladi. Ko‘plab metodlar murakkab bo‘lganligi bois, o‘kituvchida ko‘p kuch ishlatishni talab etadi. Bunday mas’uliyatdan bo‘yin tovlaydigan pedagoglar ularsiz faoliyatni tashkil etishga harakat qiladi. Natijada turli obrazli, xilma- xil maqsad, vazifa, sharoitlardan kelib chiqib metodlardan foydalanishga qaraganda samarasi past bo‘ladi.

9. Tarbiya vaqti. Qachonki, vaqt kam , maqsad esa katta bo‘lsa, «kuchli harakatlantiruvchi» metodlar qo‘llaniladi, qulay sharoitlarda esa, tarbiyaning «ayaydigan» metodlaridan foydalaniladi. Tarbiyani «kuchli harakatlantiruvchi» va «ayaydigan» metodlarga bo‘linishishartli: birinchisi tanbeh berish va majbur qilish bilan, ikkinchisi nasihat qilish va doimiy o‘rgatish bilan bog‘liq. 10. Kutiladigan natija. Metodni tanlayotganda, tarbiyachida muvafaqqiyatga erishishiga ishonch bo‘lishi kerak. Buning uchun qo‘llanilayotgan metod qanday natijaga olib kelishini oldindan ko‘ra bilish kerak.

Tarbiya metodlarining tasnifi Zamonaviy pedagogikada ba’zilari amaliy vazifalarni hal etishga, ba’zilari faqat nazariy vazifalarni o‘zida aks ettiradigan o‘nlab tarbiya tasniflari mavjud. Metodlar o‘ziga xos xarakteriga ko‘ra ishontirish, mashq, rag‘batlantirish va tanbeh berishga bo‘linadi. Mazkur holatda metodning umumiy xarakterli belgisi uo‘zida yo‘nalganlikni, o‘ziga xoslikni, qo‘llanishga yaroqlilikni aks ettiradi. Bu tasnifga metodlarning ko‘proq umumlashganligi bilan ajralib turuvchi tarbiyaning umumiy metodlari mustahkam tutashib ketadi.

Tarbiyalanuvchilarga ta’sir etishi natijalariga ko‘ra metodlarni ikki guruhga bo‘lish mumkin: 1. Axloqiy me’yorlar, motivlarni hosil qilishga, tasavvur, tushuncha, g‘oyalarni shakllantirishga ta’sir etuvchi. 2. Xulq-atvorning u yoki bu turini aniqlaydigan odatlarni hosil qilishga ta’sir etuvchi. Metodlar tarbiyaning maqsad va mazmuniga bogʻliq boʻladi. Tarbiya metodlari barkamol shaxs fazilatlarini tarkib toptirishga qaratilgan boʻladi. Shuning uchun tarbiyalanuvchilarning rivojlanganlik darajasini hisobga olish tarbiya metodlaridan samarali foydalanishning muhim shartlari hisoblanadi.

Tarbiyada ibrat-numana koʻrsatishning tutgan oʻrni. Farzandlarimizning kelajakda komil inson boʻlib yetishishlarida oila va jamiyatda yaxshi tarbiya olishning oʻrni beqiyosdir. Ota- ona,ustoz-murabbiylar, rahbar va yoshi kattalar qancha madaniyatli,odobli boʻlsa, shu jamiyat va muhitda oʻsayotgan shaxslar hamshunchalik odobli boʻlib yetishadi. Bunday sermas’uliyat ijtimoiy ishni amalga oshirish, ya’ni yoshlarimizning odobli, xushxulqli,vijdoni pok kishilar boʻlib yetishishlari uchun oʻz xulq-atvorimiz bilan ularga yaxshi ibrat va namuna boʻlishimiz bugungi kunning dolzarb masalasi hisoblanadi.

Ibrat tarbiyasi insonni qadimdan qiziqtirib kelgan. Bu ayniqsa, Yunonistonnning mashhur mutafakkirlari – Aflotun va Arastuning nomi bilan bogʻliq pandnomalaridan keng oʻrin olgan. Jumladan, Sharq mamlakatlarida Aflotunning Arastuga, Arastuning Iskandarga nasihati va vasiyatnomalari yaxlit asar sifatida tarqalgan. Arastuning aytishicha, tarbiyachining oʻzi tarbiya koʻrgan, insoniy fazilatlarni egallagan boʻlishi darkor. «Shuni bilginki, - deydi Arastu, - ta’lim tarbiya bilan shugʻullanuvchi odam oʻzi tarbiya koʻrmagan boʻlsa, boshqalarni tarbiya qilolmaydi. Xulqi yaxshi kishi boshqalarni yaramas, va iflos ishlarga boshlay olmaydi. Agar sen oʻz oʻquvchingni tarbiyalamoqchi boʻlsang, avval oʻz ruhingni yaxshilashdan boshla. Mabodo oʻzgalar aybini bartaraf etmoqni ixtiyor etsang, bundan oldin oʻz nafsingni nuqson va illatlardan tozalashing zarur. Ammo koʻzi ojiz boʻlgan kishi qanday qilib koʻrga yoʻl koʻrsata oladi? Xor va tuban kishi boshqalarga obroʻ va qadr- qimmat ato qila oladimi?».

Tarbiyada ragʻbatlantirish va jazolash metodlari. Ragʻbatlantirish metodlari – oʻquvchilarning harakatlarini ijobiy baholashni koʻzda tutadi. Ragʻbatlantirish quvonch, qoniqish, qanoatlanish kechinmalarini paydo qiladi, tetiklik va gʻayrat bagʻishlaydi, oʻz kuchiga ishonchni mustahkamlaydi, ijobiy xatti_x0002_harakatlarni ragʻbatlantiradi, oʻz faoliyati va xulqiga mas’uliyatini oshiradi. Ragʻbatlantirish metodlari xilma-xil boʻlib, ular tarkibiga ma’qullash, koʻngil koʻtarish, dalda berish, ishonch bildirish, qayd qilish, ogʻzaki va yozma tashakkur bildirish, mukofatlash va boshqalar kiradi.

Ragʻbatlantirish pedagogik talablarni hisobga olgan holda qoʻllanilishi lozim. Har qanday ragʻbatlantirish oʻquvchining jamoa oldidagi chinakkam xizmatlariga muvofiq boʻlishi lozim. Ragʻbatlantirish vaqtida oʻquvchining alohida xususiyatlarini,jamoada tutgan oʻrnini hisobga olish va u ketma-ket boʻlmasligikerak. Haddan oshirib maqtash jamoaga nisbatan taqqoslash talabchanlikni boʻshashtirib yuborish, bular oʻquvchida man-manlik, xudbinlik sifatlarining yuzaga kelishiga sabab boʻladi. Ragʻbatni tashkil etishda oʻquvchining muvaffaqiyati bilan birga uning jamoadagi oʻrni, axloqiy qiyofasi, shuningdek, mehnatga, jamoa topshiriqlariga, jamoaning oʻziga munosabati borasidagi jamoa fikriniinobatga olish ham talab etiladi.

Jazo berish metodlari – bu oʻquvchilarning xatti-harakati va faoliyatiga salbiy baho berishdir. Jazo berish axloq me’yorlariga qarama-qarshi faoliyat va xatti-harakatlarni muhokama etishni ifodalaydi. Jazo berish noma’qul xatti-harakatlarning oldini olish, axloqni tuzatishi, jamoa oldida uyalishi, oʻzini gunohkor deb bilish hissini uygʻotishi mumkin. Jamoa tomonidan yoki uni qoʻllab_x0002_quvvatlashi asosida jazo berish metodlari ham hilma-xil boʻlib, ular jumlasiga tanbeh berish, koyish, uyaltirish, qizartirish xatti_x0002_harakatlarni jamoa oʻrtasida muhokama qilish, muayyan faoliyatidan chetlatish va boshqalar kiradi.

Похожие

Pedagogik faoliyat va uning mazmun mohiyati

Milliy tarbiyaning o’ziga xosligi va tarbiyaning umumiy metodlari

Tarbiyaning maqsad va vazifalari

Komil inson shakllanishida tarbiyaning o’rni

Tarbiyaviy jarayonda g’oyaviy siyosiy axloqiy tarbiyani tashkil etish ma’naviyati