Metod va metodologiya - Педагогиka - Презентации

Metod va metodologiya

Загружено в:

30.03.2023

Скачано:

0

Размер:

3640.5 KB

METOD VA METODOLOGIYA

REJA:

Usul (metod) tushunchasi Bilish inson faoliyatini bir ko’rinishi bo’lib, shu faoliyat natijasida narsa va hodisalar to’g’risida tasavvurlar, obrazlar, tushunchalar xosil bo’ladi, ularning tizimlashgan majmuasi bilimda ifodalanadi. Tasavvur va tushunchalarni bir – bir bilan bog’laydigan, yakka tushunchalardan umumiy tushunchalarni hosil qiladigan ruhiy jarayon tafakkurdir.

Inson voqyelikni o’zlashtirar va o’rganar ekan, uning faoliyatiga yordam beradigan vositalar, hatti- harakat tamoyillari, qoidalari shakllanadi, ya’ni faoliyat usuli vujudga keladi. Dastlab, amaliyot usullari, keyinchalik ta’lim, fan sohalarida aqliy faoliyat usullari ishlab chiqildi.

Shunisi e’tiborliki, yunon tilida usul ( methodos – tadqiqot yo’li, nazariya, ta’limot) nazariy faoliyat qoidasi (tamoyili) ma’nosini bildirsa, arab tilidan olingan «usul» so’zi ko’proq amaliy faoliyat yo’lini, ya’ni, bir narsani yuzaga chiqarish, amalga oshirish yo’li, harakat tarzi, tartibi ma’nolarini ifodalaydi.

Shunday qilib, faoliyat bor , faoliyatda qo’llaniladigan usul bor. Mehnat tajribasining umumlashmasi muntazam takrorlanadigan faollik tartibi, qoidasi sifatida asrlar davomida shakllangan. Shu bilan birga aqliy mehnat sohasida ham ixtisoslashgan faoliyat usullari vujudga kelib, ular bilish va tadqiq qilish usullarini paydo bo’lishi uchun zamin bo’lib xizmat qilishgan.

Usul – bu amaliy yoki nazariy natijaga erishish maqsadida tatbiq qilinadigan tushuncha, qoida va tamoyillar tizimidir. Bunday tizimdan foydalanish faoliyatimizga oqilonalik, tartibot, yo’nalish va energetik yutuq beradi.

Haqiqatan ham faoliyatning qaysi sohasida bo’lmasin, usuldan foydalanish bir qator ijobiy natijalarni beradi: - inson faoliyatini tartiblashtiradi; - natijaga erishish yo’lini qisqartiradi; - faollik yoki izlanish energiyasini tejash imkoniyatini beradi; - samaradorlik koefisiyentini bir necha barobar ko’paytiradi.

Ilmiy tadqiqot va usul Tadqiqot usulini turi, xislati o’rganilayotgan obyektning tuzilishi, aniqrog’i, murakkabligi bilan bog’langan. Izlanish obyekti qanchalik murakkab bo’lsa, shunchalik takomillashgan bilish shakllari va usullarni tatbiq qilishga to’g’ri keladi.

Usulda obyektiv (obyektni mazmunidan kelib chiqish, xossalari va parametrlari mavjudligini hisobga olish) va subyektiv (izlanish maqsadi, vositalari va qoidalari mujassamlangan yondashuv, tizim) tomonlar birligi mavjud ekan, u ishlab chiqiladi. Shu bois, olimlar har doim tadqiqot usuli masalalari bilan shug’ullanishgan.

Rene Dekart (1596 – 1650) Fransuz Fransuz filosof,matematikva filosof,matematikva fiziologi.fiziologi.

Ayni paytda barcha tadqiqot sohalarigaga tatbiq qilinishi mumkin bo’lgan universal izlanish usulini ishlab chiqishga qaratilgan urinishlar paydo bo’ldi. Fransuz olimi va faylasufi R.Dekart (1596- 1650) shunday usul sifatida har qanday narsani shubha ostiga olish usulini tavsiya qildi. Bu usulning asosiy qoidalari:

Ishonchli bo’lmagan bilimni haqiqat sifatida qabul qilmaslik, mulohaza tarkibiga aniq, shubha tug’dirmaydigan hukmlarni kiritish kerak. Tadqiqot qilinayotgan har bir muammoni aniq anglash imkoniyatini beradigan darajada qismlarga bo’lish kerak.

Predmetni izchil, bir tartibda o’rganish, birlamchi, sodda unsurlarini aniqlashdan murakkab xossani tadqiq qilishga bosqichma-bosqich o’tish lozim. Natijaga bo’lgan ishonchni mustahkamlash uchun tadqiqotda uchraydigan ziddiyat va nomuvofiqliklarni to’la ro’yxatini tuzish, paydo bo’lganlarini aniqlab, bartaraf etish kerak.

Tadqiqot usullarini tanlashda bir qator metodologik talablarni inobatga olish lozim: - izlanish predmeti, maqsadi va vazifalarini belgilash; - o’rganilayotgan obyektning sifat va miqdoriy xususiyatlarini aniqlab tadqiqot strategiyasini tuzish;

- izlanishda tatbiq qilinadigan har bir usulni o’rni va funksiyalarini belgilash; - tadqiqot usullaridan foydalanish tartibini ishlab chiqish kabi qoidalar bajariladi.

Metodologiya tushunchasi M etodologiya – insonning ilmiy va amaliy faoliyatini tashkil qilish, tadqiqot faoliyati samaradorligini ta’minlaydigan usullar, ularning bilishdagi roli va ahamiyati, izlanishda vujudga keladigan nazariy va uslubiy muammolarning xususiyati haqidagi ta’limotdir.

Shunday qilib, tadqiqot metodologiyasi ilmiy bilish jarayonida bevosita tatbiq qilinadigan umumilliy va sohaviy usullar, yondashuvlar, ilmiy faoliyatni tashkil qilish shakllari va modellari, tadqiqot tuzilishi va samaradorligi masalalari bilan shug’ullanadi.

Tadqiqot metodologiyasiga oid nazariy va amaliy bilish usullari, modellari va dasturiy loyihalarni o’rganish mutaxassislarni yangi ilmiy tamoyillar, ko’rsatmalar va izlanish vositalari bilan qurollantiradi

Tadqiqot usullari tasnifi Hozirgi zamon fan har tomonga ildiz otgan, gorizontal va vertikal aloqalarga ega bo’lgan, cheksiz kataklardan iborat global golografik tuzilmani eslatadi. Tadqiqot obyekti, predmeti, qo’yilgan maqsad va ishlab chiqarishga tatbiq qilish xususiyatiga qarab bunday tuzilma bilish sohalari, tarmoqlari va yo’nalishlarga bo’linib ketadi. Ularni tasniflashda birinchi navbatda fundamental va amaliy-texnologik fanlarni farqlaydilar.

Fundamental fanlarda (metematika, fizika, umumiy sosiologiya va boshqalar) nazariy bilish usullardan, amaliy-texnologik fanlarda (texnikashunoslik, qishloq xo’jaligi fanlari, tibbiy fanlar va boshqalar) tajribaviy – eksperimental usullardan foydalanish ustuvor ahamiyatga ega.

Tatbiq qilish sohalariga qarab izlanish usullari 3 ta katta guruhga bo’linadi. Birinchisiga eng umumiy tadqiqot usullari- falsafiy izlanish usullari kiradi. Bular plyuralistik yondashuv, tanqidiy rasionalizm, dialektik, germenevtik, fenomenologik va boshqa falsafiy tadqiqot usullari bo’lib, ular nazariy tafakkurni yuqori qatlamlarida amal qiladi. Bu qatlamda ilmiy tadqiqot usullarini mohiyati, funksiyalari, o’zlariga xos xususiyatlari tahlil qilinadi, yangi g’oyalar va tamoyillarning nazariy va uslubiy mazmuni, evristik (ijodiy) istiqbollari muhokama qilinadi.

Ikkinchisiga umumilliy tadqiqot usullari kiradi. Bu tadqiqot usullaridan fanning turli sohalari va tarmoqlarida foydalanadilar, shu bois ular fanlararo, tarmoqlararo tatbiq qilish xislatiga ega.

Umumilmiy tadqiqot usullarini tasniflash ilmiy bilish darajalari tushunchasi bilan bog’langan. Xususan, empirik bilish darajasida kuzatish, taqqoslash, eksperiment usullari qo’llaniladi. Nazariy tadqiqot sohasida tuzimli yondashuv, aksiomalashtirish, mavhumlashtirish, formallashtirish usullaridan foydalanadilar.

Uchinchi guruhni maxsus ilmiy tadqiqot usullari tashkil qiladi. Barcha ilmiy yo’nalishlarda konkret tizimlar, xossalar va qonuniyatlarni o’rganish maqsaida juziy (maxsus) ilmiy usullar ishlab chiqiladi. Aytaylik, fizikada spektral tahlil usuli, biologiyada xromatografik tahlil va modellashtirish usuli, matematikada tenzor hisoblash usuli, madaniyatshunoslikda komparativistik tadqiqot usuli va boshqalar shular jumlasidandir.

Xulosa qilib aytganda, fanda ilmiy yutuq va samaradorlikka erishishni muhim shartini tadqiqot usulini ishlab chiqish va tatbiq qilish, fan va texnologiya taraqqiyotiga javoban usul va uslubiy yondashuvlarni yangilash tashkil qiladi.

Tadqiqot usuli fanda o’ziga xos richag (pishang) rolini o’ynaydi, obyektni yangi xislatlari va qonuniyatlarini ochish, olingan ma’lumotlarni tavsiflash, tahlil qilish, gipoteza, g’oya va nazariyalar ishlab chiqish imkoniyatini beradi. Shu bois tadqiqot usuli masalalarini qo’yish, ularni ishlab chiqish, samaradorligini ko’tarish fanda ustuvor vazifalardan biri hisoblanadi.

E’tiborlaringiz uchun rahmat!!!

Похожие

Metodologiya - uslublar haqidagi fan

Guruhiy terapiyada metod va nazariyalar

O'zbek tili va adabiyotni o'qitishning zamonaviy metodikasi integratsiya, metodologiya va amaliyot

Metod birlashma faoliyati samaradorligini oshirish

Umumiy o’rta ta’lim maktablarida ona tili fanini o’qitish sifatini oshirishda zamonaviy metod va usullarning ahamiyati