Ўқитиш жараёнида талабаларнинг мустақил фикрлаш қобилиятларини ошириш йўллари - Педагогиka - Презентации

Ўқитиш жараёнида талабаларнинг мустақил фикрлаш қобилиятларини ошириш йўллари

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

264.5 KB

ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАРНИНГ МУСТАҚИЛ ТАЛАБАЛАРНИНГ МУСТАҚИЛ ФИКРЛАШ ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ ФИКРЛАШ ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ ОШИРИШ ЙЎЛЛАРИОШИРИШ ЙЎЛЛАРИ РЕЖА:РЕЖА: • Ўқитишда талабаларнинг ижодий Ўқитишда талабаларнинг ижодий тафакурини ривожлантириш тафакурини ривожлантириш йўллари.йўллари. • Талабаларнинг мустақил фикрларини Талабаларнинг мустақил фикрларини ривожлантиришда таълим назарияси ривожлантиришда таълим назарияси ва амалиёт асослари.ва амалиёт асослари.

1. Ўқитишда талабаларнинг 1. Ўқитишда талабаларнинг ижодий тафакурини ижодий тафакурини ривожлантириш йўллари.ривожлантириш йўллари. Ҳозирги таълим соҳасида кун тартибидаги долзарб Ҳозирги таълим соҳасида кун тартибидаги долзарб вазифалардан бири ижтимоий, табиий ва техник фанлар вазифалардан бири ижтимоий, табиий ва техник фанлар синтези муваффақиятини амалиётда қўллаш-янгича синтези муваффақиятини амалиётда қўллаш-янгича фикрловчи, теран фикрини амалга тадбиқ қила оладиган фикрловчи, теран фикрини амалга тадбиқ қила оладиган инсон тафаккуридир. Буларнинг барчаси орқали инсон инсон тафаккуридир. Буларнинг барчаси орқали инсон омилининг янада ошишига кенг имкониятлар яратилмоқда. омилининг янада ошишига кенг имкониятлар яратилмоқда. Бунинг замирида келажак ўқитувчилари учун ижодий Бунинг замирида келажак ўқитувчилари учун ижодий тафаккурнинг албатта зарурлиги тан олинмоқда.тафаккурнинг албатта зарурлиги тан олинмоқда. Мустақил ижодий тафаккур-маънавий камолотнинг Мустақил ижодий тафаккур-маънавий камолотнинг белгисидир.белгисидир. Маълумки, инсон тафаккурнинг ривожланиш Маълумки, инсон тафаккурнинг ривожланиш имкониятлари чексиз. Эркин ижодий тафаккур муайян имкониятлари чексиз. Эркин ижодий тафаккур муайян ижтимоий, сиёсий, иқтисодий заминда юзага келади ва ижтимоий, сиёсий, иқтисодий заминда юзага келади ва маънавиятнинг ривожи қанчалик уйьун бўлса, ижтимоий маънавиятнинг ривожи қанчалик уйьун бўлса, ижтимоий тараққиёт учун замин бўладиган фан илғор ғоялари кўпроқ тараққиёт учун замин бўладиган фан илғор ғоялари кўпроқ майдонга келади ва тараққиётга ижобий таъсир майдонга келади ва тараққиётга ижобий таъсир кўрсатади. кўрсатади.

Касиб-таълим ўқитувчиси учун ижодий Касиб-таълим ўқитувчиси учун ижодий тафаккур, айниқса муҳим сифат хисобланади. тафаккур, айниқса муҳим сифат хисобланади. Ижодий тафаккур шахс активлиги, ақл қувватини Ижодий тафаккур шахс активлиги, ақл қувватини ишга сола билиш, борлиққа ўзгартириш киргиза ишга сола билиш, борлиққа ўзгартириш киргиза билиш, яъни мустақил ҳаракатдир.билиш, яъни мустақил ҳаракатдир. Мустақил таълимни оптимал бошқариш ва Мустақил таълимни оптимал бошқариш ва режалаштириш талабаларда ижодий тафаккурни режалаштириш талабаларда ижодий тафаккурни ривожлантиришнинг муҳим кўрсаткичлари.ривожлантиришнинг муҳим кўрсаткичлари. Ижодий тафаккур – ички бир-бирига боғлиқ Ижодий тафаккур – ички бир-бирига боғлиқ мантиқий кетма-кетлик орқали бажариладиган мантиқий кетма-кетлик орқали бажариладиган ҳаракат деб қаралса ҳам бўлади. Ижодий ҳаракат деб қаралса ҳам бўлади. Ижодий тафаккур албатта янги ижодий натижага тафаккур албатта янги ижодий натижага эришишни назарда тутади, янги тафаккурга эришишни назарда тутади, янги тафаккурга бўлган талаб, ижодий тафаккурни бир бутун бўлган талаб, ижодий тафаккурни бир бутун таркиби орқали бирлаштиради.таркиби орқали бирлаштиради.

2. Талабаларнинг мустақил 2. Талабаларнинг мустақил фикрларини ривожлантиришда фикрларини ривожлантиришда таълим назарияси таълим назарияси ва амалиёт асослари.ва амалиёт асослари. Таълим жараёнининг илмий, назарий Таълим жараёнининг илмий, назарий услубий ва амалий асосларини, яъни услубий ва амалий асосларини, яъни таълим, билим бериш, ўқитиш назарияси таълим, билим бериш, ўқитиш назарияси билан педагогиканииг мустақил бўлими билан педагогиканииг мустақил бўлими дидактика шуғулланди. дидактика шуғулланди. ДидактикаДидактика — — грекча сўз бўлиб, "грекча сўз бўлиб, " didaskdidask о", яъни, ўқитиш о", яъни, ўқитиш ўргатиш маъноларини беради. Таълим ўргатиш маъноларини беради. Таълим қонуниятларини ўрганиш, таҳлил қилиш қонуниятларини ўрганиш, таҳлил қилиш жараёнида таълим тушунчаси унинг жараёнида таълим тушунчаси унинг моҳияти мазмун ва вазифалари, ўқитиш моҳияти мазмун ва вазифалари, ўқитиш принциплари, шакллари ҳақидаги билимлар принциплари, шакллари ҳақидаги билимлар баён этилади. баён этилади.

Таълим - инсон билиш фаолиятининг энг Таълим - инсон билиш фаолиятининг энг мураккаб турларидан бири бўлиб, индивидуал мураккаб турларидан бири бўлиб, индивидуал психик ривожланишни ва билимларни психик ривожланишни ва билимларни ўзлаштиришни анча тезлаштиради. Ўқитувчи ўзлаштиришни анча тезлаштиради. Ўқитувчи таълим жараёнида фақат билим бериш билан таълим жараёнида фақат билим бериш билан чегараланмайди, балки бу жараёнда ўкувчи, чегараланмайди, балки бу жараёнда ўкувчи, талабага таъсир кўрсатади, бу эса уларнинг талабага таъсир кўрсатади, бу эса уларнинг билим олишларини янада фаолаштиради, билим олишларини янада фаолаштиради, натижада ўқувчи таълим жараёнининг фаол натижада ўқувчи таълим жараёнининг фаол иштирокчисига айланади. Таълимдаги ютуқлар, иштирокчисига айланади. Таълимдаги ютуқлар, аввало ўқитувчига боғлик. Мутахассис аввало ўқитувчига боғлик. Мутахассис сифатида ўз фанини чуқур билиши, педагогик сифатида ўз фанини чуқур билиши, педагогик мулоқот устаси бўлиши, психологик-педагогик мулоқот устаси бўлиши, психологик-педагогик ва услубий билим ва малакаларни эгаллаган ва услубий билим ва малакаларни эгаллаган бўлиши, ҳар хил педагогик вазиятларни зудлик бўлиши, ҳар хил педагогик вазиятларни зудлик билан ўрганиш ва баҳолаш, педагогак таъсир билан ўрганиш ва баҳолаш, педагогак таъсир кўрсатишнинг макўрсатишнинг ма ққ бул усул ва воситаларини бул усул ва воситаларини танлаб олиш танлаб олиш ққ обилиятига эга бўлиши керак.обилиятига эга бўлиши керак.

Таълим орқали ёш авлодга инсоният Таълим орқали ёш авлодга инсоният тажрибаси орқали тўпланган билимлар тажрибаси орқали тўпланган билимлар борилади, зарурий кўникма ва малакалар борилади, зарурий кўникма ва малакалар ҳамда эътиқодлар шаллантирилади.ҳамда эътиқодлар шаллантирилади. Таълим ўқитувчи ва ўқувчиларнинг Таълим ўқитувчи ва ўқувчиларнинг биргаликдаги фаолияти бўлиб, у икки биргаликдаги фаолияти бўлиб, у икки томонлама характерга эга, яъни унда икки томонлама характерга эга, яъни унда икки томон ўқитувчи ва ўқувчи фаол иштирок этади. томон ўқитувчи ва ўқувчи фаол иштирок этади. Ўқитувчи аниқ мақсадни кўзлаб, режа ва Ўқитувчи аниқ мақсадни кўзлаб, режа ва дастур асосида билим, кўникма ва дастур асосида билим, кўникма ва малакаларни сингдиради, ўқувчи эса уни фаол малакаларни сингдиради, ўқувчи эса уни фаол ўзлаштириб олади. Билдириш, билиш ўзлаштириб олади. Билдириш, билиш мураккаб, қийин, зиддиятли жараёндир. Бу мураккаб, қийин, зиддиятли жараёндир. Бу жараёнда инсон психикасига тегишли сезги, жараёнда инсон психикасига тегишли сезги, идрок, тасаввур ва тафаккур каби жараёнлар идрок, тасаввур ва тафаккур каби жараёнлар фаол иштирок этади ва муҳим ролфаол иштирок этади ва муҳим рол ьь ўйнайди. ўйнайди.

Таълим бериш, ёшларга билим бериш, уларда Таълим бериш, ёшларга билим бериш, уларда кўникма ва малакаларни ҳосил қилиш, янги кўникма ва малакаларни ҳосил қилиш, янги ҳақиқатларни оча билишга қодир бўлган ижодий ҳақиқатларни оча билишга қодир бўлган ижодий мантиқий тафаккурни тарбиялашдир. Таълим ўқувчи-мантиқий тафаккурни тарбиялашдир. Таълим ўқувчи- талабаларнинг ўзлаштириш, ўзида билиш талабаларнинг ўзлаштириш, ўзида билиш қобилиятларини ҳамда фикрлаш операциялари ва қобилиятларини ҳамда фикрлаш операциялари ва ҳаракатларини ҳосил қилиш жараёнидир. Бу пассив ҳаракатларини ҳосил қилиш жараёнидир. Бу пассив жараён эмас, балки ўқувчига номаълум фаол, ижодий жараён эмас, балки ўқувчига номаълум фаол, ижодий фаолият, меҳнат жараёнидир. Таълим жараёнида фаолият, меҳнат жараёнидир. Таълим жараёнида таълим олувчи билмасликдан билишгача, нотўтаълим олувчи билмасликдан билишгача, нотў ғғ ри ва ри ва ноаниқ билишдан тобора тўлиқроқ ва аниқроқ, ноаниқ билишдан тобора тўлиқроқ ва аниқроқ, чуқурроқ билишгача бўлган йўлни босиб ўтади.чуқурроқ билишгача бўлган йўлни босиб ўтади. Билимларни ўзлаштириш жараёнида сезги, Билимларни ўзлаштириш жараёнида сезги, идрок, тасаввур, тафаккур каби психик жараёнлар идрок, тасаввур, тафаккур каби психик жараёнлар фаол иштрок этади ва амалиётда синаб кўрилади.фаол иштрок этади ва амалиётда синаб кўрилади. Ўқитувчи, ўқувчи ва талабалардаги фикрлаш Ўқитувчи, ўқувчи ва талабалардаги фикрлаш жараённи тўжараённи тў ғғ ри йўлга солиш учун амалиёт ҳар ри йўлга солиш учун амалиёт ҳар қандай билишнинг негазидир, деган қоидани ҳисобга қандай билишнинг негазидир, деган қоидани ҳисобга олиши зарур.олиши зарур.

ЎЎ қувчи ва талабаларнинг эркин фикрлаш қувчи ва талабаларнинг эркин фикрлаш қобилиятини ўқув ва амалий машьулотлар қобилиятини ўқув ва амалий машьулотлар ўтказиш йўли билан ўстириш лозим. Ўқувчи, ўтказиш йўли билан ўстириш лозим. Ўқувчи, талаба тафаккур жараёнида воқеликни таҳлил талаба тафаккур жараёнида воқеликни таҳлил қилишни ва таққослашни, билимларнинг қилишни ва таққослашни, билимларнинг ўзлари учун тушунарли соҳаларидаги сабаб-ўзлари учун тушунарли соҳаларидаги сабаб- хулосалар чиқаришни ўрганадилар, яъни хулосалар чиқаришни ўрганадилар, яъни оддий, сўнгра эса анча мураккаб тушунча оддий, сўнгра эса анча мураккаб тушунча ҳамда фикр-мулоҳазалар ҳосил қилишни билиб ҳамда фикр-мулоҳазалар ҳосил қилишни билиб оладилар.оладилар. Таълимда ўқитувчи билим бериш билан Таълимда ўқитувчи билим бериш билан чекланмайди,чекланмайди, уу ўқувчиларнинг фикрлаш ўқувчиларнинг фикрлаш фаолиятига ҳам раҳбарлик қилади,фаолиятига ҳам раҳбарлик қилади, ўқувчиларда ишдаги мустақиллик, ижодкорлик ўқувчиларда ишдаги мустақиллик, ижодкорлик қобилиятларини ўстиради ва шу тариқа қобилиятларини ўстиради ва шу тариқа ўрганилаётган нарсанинг онгли равишда ўрганилаётган нарсанинг онгли равишда ўзлаштириб олинишга эришилади. Материални ўзлаштириб олинишга эришилади. Материални идрок қилишлари ва тушуниб олишлари билан идрок қилишлари ва тушуниб олишлари билан бирга, уни пухта эсда сақлаб қолишлари бирга, уни пухта эсда сақлаб қолишлари тўтў ғғ рисида ҳам рисида ҳам ғғ амҳўрлик қилади.амҳўрлик қилади.

Таълимий мақсадТаълимий мақсад - ўкув - ўкув материалларининг мазмуниниматериалларининг мазмунини билиш, яъни билиш, яъни ушбу фанга тегишли илмий билимларниушбу фанга тегишли илмий билимларни ўзлаштириш ва амалиётга тадбиқ қила олишдир.ўзлаштириш ва амалиётга тадбиқ қила олишдир. Тарбиявий мақсад -Тарбиявий мақсад - фан асосларини фан асосларини ўзлаштириш орқалиўзлаштириш орқали унинг мазмунида ётган унинг мазмунида ётган ғғ оялар, дунёқарашлар таъсиридаоялар, дунёқарашлар таъсирида ўзининг ўзининг шахсий сифатларини, имон-эътиқодларинишахсий сифатларини, имон-эътиқодларини шакллантиришшакллантириш -- дир.дир. Ривожлантирувчи мақсад -Ривожлантирувчи мақсад - таълим таълим жараёни таъсиридажараёни таъсирида шахснинг ақлий камолотини шахснинг ақлий камолотини билиш қобилиятини, ўқишга,билиш қобилиятини, ўқишга, меҳнатга бўлган меҳнатга бўлган муносабатини ривожлантиришдан иборат.муносабатини ривожлантиришдан иборат. Бу мақсадларни амалга ошириш Бу мақсадларни амалга ошириш натижасида ўқувчи - талабада мустақил ишлаш натижасида ўқувчи - талабада мустақил ишлаш истеъдоди пайдо бўлади. Уни ўйлашга ўргатади, истеъдоди пайдо бўлади. Уни ўйлашга ўргатади, таълим жараёнида тафаккур ҳукмронлик таълим жараёнида тафаккур ҳукмронлик қилади. Таълим турли босқичларда амалга қилади. Таълим турли босқичларда амалга ошади.ошади.

ББ ии ринчи босқринчи босқ ии ч ч — ўқув материалларини — ўқув материалларини идрок қилишдан иборат. Бунда ўқувчи-талаба идрок қилишдан иборат. Бунда ўқувчи-талаба таълимнинг мазмуни билан танишиб, ўзининг таълимнинг мазмуни билан танишиб, ўзининг билиш вазифалари нималардан иборат эканини билиш вазифалари нималардан иборат эканини тушуниб олади. Бунда сезги, идрок, тасаввур тушуниб олади. Бунда сезги, идрок, тасаввур каби жараёнлар фаол иштирок этади.каби жараёнлар фаол иштирок этади. Иккинчи босқичИккинчи босқич — улар ўқув — улар ўқув материалларини тушуниб оладилар, унинг материалларини тушуниб оладилар, унинг моҳиятини англайдилар ва умумлаштирадилар. моҳиятини англайдилар ва умумлаштирадилар. Натижада уларда янга билимлар пайдо бўлади. Натижада уларда янга билимлар пайдо бўлади. Бунинг учун улар анализ, синтез, таққослаш, Бунинг учун улар анализ, синтез, таққослаш, хулоса чиқаришдан фойдаланадилар.хулоса чиқаришдан фойдаланадилар. Учинчи босқнч Учинчи босқнч — янги билимлар, — янги билимлар, машқлар, мустақил ишлар, ўқитувчининг машқлар, мустақил ишлар, ўқитувчининг қўшимча изоҳлари орқали мустаҳкамланади.қўшимча изоҳлари орқали мустаҳкамланади. Тўртинчи босқичда Тўртинчи босқичда — улар ўзлаштириб — улар ўзлаштириб олган билимларини имкониятга қараб олган билимларини имкониятга қараб амалиётга тадбиқ қиладилар.амалиётга тадбиқ қиладилар.

Буларни билиш орқали ўқитуви таълим-Буларни билиш орқали ўқитуви таълим- тарбия жараёнини самарали бошқариши тарбия жараёнини самарали бошқариши мумкин. Шунинг учун ўқув жараёнининг ҳамма мумкин. Шунинг учун ўқув жараёнининг ҳамма босқичларида ўқитувчи етакчилик ва босқичларида ўқитувчи етакчилик ва бошқарувчилик ролини ўйнайди. Юқоридаги бошқарувчилик ролини ўйнайди. Юқоридаги фикрлардан хулоса чиқарадиган бўлсак, ўқитиш фикрлардан хулоса чиқарадиган бўлсак, ўқитиш жараёни билииш фаолиятининг муҳим тармоғи жараёни билииш фаолиятининг муҳим тармоғи сифатида қатор вазифаларни бажаради. сифатида қатор вазифаларни бажаради. Жумладан:Жумладан: ўқувчи ва талабаларда билим, кўникма ва ўқувчи ва талабаларда билим, кўникма ва малакаларнималакаларни х х осил қилади;осил қилади; уларда дунёқарашни, ишонч ва уларда дунёқарашни, ишонч ва эътиқодларини ўстиради;эътиқодларини ўстиради; ёшларни муайян даражада ўқимишли, ёшларни муайян даражада ўқимишли, маданиятли, тарбияли кишилар бўлиб маданиятли, тарбияли кишилар бўлиб етишларига, қобилият ва истеъдодларини етишларига, қобилият ва истеъдодларини ўстиришга эришилади.ўстиришга эришилади.

Бундан ташқари ўқитувчи таълим Бундан ташқари ўқитувчи таълим жараёнида ҳар бир ўқувчи талабанинг билими жараёнида ҳар бир ўқувчи талабанинг билими ва тарбияланганлик даражасини аниқлай ва тарбияланганлик даражасини аниқлай олиши ва ҳисобга олиши, ўқув материалларини олиши ва ҳисобга олиши, ўқув материалларини тўтў ғғ ри танлай билиши, таҳлил қила олиши ва ри танлай билиши, таҳлил қила олиши ва умумлаштира билиши педагок маҳорат учун умумлаштира билиши педагок маҳорат учун зарур бўлган таълим усуллари, воситалари ва зарур бўлган таълим усуллари, воситалари ва шаклларини мукаммал билиш, ўқувчига шаклларини мукаммал билиш, ўқувчига нисбатан талабчан бўлиш педагогик вазиятга нисбатан талабчан бўлиш педагогик вазиятга қараб улардан ўринли фойдалана олиш, таълим қараб улардан ўринли фойдалана олиш, таълим натижаларини дастлабки ва кейинги натижаларини дастлабки ва кейинги кўрсаткичлар билан таққослаш, таҳлил қилиш кўрсаткичлар билан таққослаш, таҳлил қилиш ва хулосалаш кабилар. Хуллас, ўқитувчи кенг ва хулосалаш кабилар. Хуллас, ўқитувчи кенг кўламдаги дидактик билимлар, педагогик кўламдаги дидактик билимлар, педагогик маҳоратга эга бўлиши лозим. Шундагина маҳоратга эга бўлиши лозим. Шундагина ўқитувчи, кадрлар тайёрлаш миллий дастури ўқитувчи, кадрлар тайёрлаш миллий дастури талаблари даражасида таълим жараёнини талаблари даражасида таълим жараёнини ташкил қилади ва бошқаради.ташкил қилади ва бошқаради.

Назорат саволлари:Назорат саволлари: 1. Мустақил ижодий тафаккур нима?1. Мустақил ижодий тафаккур нима? 2. Талабалар ижодий тафаккур элементлари мантиқий 2. Талабалар ижодий тафаккур элементлари мантиқий таркибининг алоқа схемасини бошланғич босқичи таркибининг алоқа схемасини бошланғич босқичи алгоритмини тавсифлаб беринг?алгоритмини тавсифлаб беринг? 3. 3. Талабалар ижодий тафаккур элементлари мантиқий Талабалар ижодий тафаккур элементлари мантиқий таркибининг алоқа схемасини оралиқ босқичи алгоритмини таркибининг алоқа схемасини оралиқ босқичи алгоритмини тавсифлаб беринг?тавсифлаб беринг? 4. 4. Талабалар ижодий тафаккур элементлари мантиқий Талабалар ижодий тафаккур элементлари мантиқий таркибининг алоқа схемасини якуний босқичи алгоритмини таркибининг алоқа схемасини якуний босқичи алгоритмини тавсифлаб беринг?тавсифлаб беринг? 5. Ижодий тафаккур элементлари нималардан иборат?5. Ижодий тафаккур элементлари нималардан иборат? 6. Ижодий тафаккур воситалари нималардан иборат?6. Ижодий тафаккур воситалари нималардан иборат? 7. Педагогик тадқиқотлар деганда нимани тушунасиз?7. Педагогик тадқиқотлар деганда нимани тушунасиз? 8. Дидактика нима?8. Дидактика нима? 9. Таълимнинг таълимий, таркибий, ривожлантирувчи 9. Таълимнинг таълимий, таркибий, ривожлантирувчи мақсадлари нималардан иборат?мақсадлари нималардан иборат? 10. 10. Таълимнинг тўртта босқичини тавсифлаб беринг?Таълимнинг тўртта босқичини тавсифлаб беринг? 11. 11. Ўқитиш жараёнини билиш фаолиятининг муҳим тармоЎқитиш жараёнини билиш фаолиятининг муҳим тармо ғғ и и сифатида бажариладиган вазифалар нималардан иборатсифатида бажариладиган вазифалар нималардан иборат

Похожие

Махсус фанларни ўқитиш жараёнида талабаларнинг билим, кўникма ва малакаларини баҳолаш

Ўқув жараёнида интерфаол технологиялардан фойдаланган ҳолда талабаларнинг

Ҳозирги замон таълим-тарбия жараёни ва янги педагогик технология лойиҳасига ёндашувлар

Тарих дарси самарадорлигини ошириш йўллари

Blumm taksanomiyasi haqida tushuncha