Hissiyot - Педагогиka - Презентации

Hissiyot

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2437.5 KB

HISSIYOTHISSIYOT

Hissiyot haqida tushuncha • Emosiyalar - fiziologik aks ettirish chegarasida turuvchi va odamga o`z ehtiyojlari bilan bog`liq qo`zg`atuvchilar ta`sir qilganda o`z-o`zini boshqarishni amalga oshiruvchi psixik aks ettirishning sodda shaklidir. emosiyalar real dunyoni predmet hamda hodisalarni emas, balki ob`ektiv munosabatlarini aks ettiradi, unda mazkur predmet hamda hodisalar inson ehtiyoji uchun organizm xizmatida bo`ladilar. 23.09.19 2http://aida.ucoz.ru

• Hissiyotlar faqat insonga xos bo`lib, emosional aks etish va tushunchalarni umumlashtiruvchi aks ettirishning murakkab formasidir. "Ular predmet va hodisalarning yuksak ehtiyojlarga hamda insonning shaxs sifatidagi faoliyati stimullariga munosabatini aks ettiradi." Agarda emosiyalar odamning muhit bilan o`zaro munosabatini organizm tarzida boshqarsa, hissiyotlar uning munosabatini shaxsning boshqa odamlar, jamiyat bilan munosabati tarzida boshqaradilar. . 23.09.19 3http://aida.ucoz.ru

• Inson emosiya va hissiyotlarni faqat boshdan kechiribgina qolmaydi. Ular tashqarida mimika, pantomimika, ovoz toni, tempi va nutq ifodaliligining o`zgarishi, yurak urishining tezlashishi, yuz qizarishi va boshqalarda aks ettiriladi. Har qanday hissiyot bevosita yoki bilvosita tashqi ta`sir bilan belgilanadi. Odamning ehtiyojlarini qondirish bilan bog`liq bo`lgan narsalar undan ijobiy hissiyotlar (qoniqish, quvonish, sevish va shu kabilar..) paydo qiladi. Bunga ehtiyojlarni qondirmaslik yoki unga to`sqinlik qilish bilan aloqador bo`lgan narsalar kishidan (norozilik, g`am, qayg`u, nafrat va shu singarilar) ni keltirib chiqaradi.

• Hissiyotlar axloqiy, intellektual (bilim) va estetik hissiyotlarga bo`linadi. Axloqiy hissiyotlar insonning odamlarga, ishga, mehnatga, hamda o`ziga bo`lgan munosabatida ifodalanadi. Axloqiy hissiyotlar insonning axloqiy xususiyatlari: vijdonlilik, rostguylik, iltifotlik, intizomlilik va boshqa xususiyatlariga bog`liqdir. Axloqiy hissiyotlar: vatanparvarlik, insonparvarlik, o`rtoqlik va do`stlik, jamoatchilik, odamning mehnatga munosabatini ifodalovchi hissiyotlar. Uyalish va vijdon hissi, diniy hissiyot. Axloqsiz hissiyotlar: g`arazguylik, yulg`uchlik, o`zgalardan ustunlik. Intellektual hissiyotlar: havasmandlik, qiziquvchanlik, hayratlanish, taajjublanish, sinchkovlik, e`tiborsizlik, ishonch, ikkilanish, yangilikni sevish yoki undan qurqish. estetik hissiyotlar: go`zallik-xunuklik, yuksaklik- tubanlik, fojialilik-komiklik. estetik hissiyotlar axloqiy hissiyotlar bilan chambarchas bog`liqdir.

• His-tuyg`ularni biz uchun yoqimli va yoqimsiz bo`lgan his-tuyg`ularga ajratish mumkin. Yoqimli his- tuyg`ular, ularni boshdan kechirayotgan kishining nuqtai nazari bilan qaraganda ijobiy his- tuyg`ular, yoqimsizi - salbiy his- tuyg`ular bo`ladi. Ular o`rtasida birinchi va ikkinchi his-tuyg`ularga kiritilishi mumkin bo`lgan ko`pgina oraliq his-tuyg`ular mavjuddir. Masalan, qo`rquv ba`zan jangovor ruhni, o`zini himoya qilish uchun aktiv harakat qilishga tayyorlikni o`z ichiga oladi; qo`rquv hissi orqaga qaytishga ham, dadil hujum qilishga ham undashi mumkin. Muvaffaqiyat quvonchiga ba`zan ma`yuslik hamroh bo`ladi.

• His-tuyg`ular aktiv yoki passiv bo`lishi mumkin. Agar kishi hayajonlangan, diqqati kuchaytirilgan bo`lsa (masalan imtihon oldida turgan talaba) yoki alohida ko`tarinkilikni (ijodiy ish davrida) his qilsa, uning tuyg`ulari aktiv bo`ladi. Aksincha kishining holati noaniq bo`lsa, his-tuyg`ulari ham sust o`tib boradi. His- tuyg`ularning aktivligi ularni stenik (g`ayrat o`yg`otuvchi) tuyg`ularga aylantiradi. Ular kishining kuch va g`ayratini oshiradi. Aksincha, his- tuyg`ularning passivligi shunda ifodalanadiki, ular astenik (bushashtiruvchi) tuyg`ularga aylanib, ishchanlikni, g`ayratni pasaytiradi. Stenik tuyg`ularga mardlik, jangovar ruh, g`alaba quvonchini kiritish mumkin. Astenik tuyg`ular qayg`u - xasrat, umidsizlik, loqaydlik va hokozolardir.

• His - tuyg`ular intensivlik va davomiylikning turli darajasiga ega bo`ladi. Ba`zan ular uzoq davom etsa ham, lekin sust bo`ladi. Boshqa vaqtda xuddi shu kishida ular juda kuchli davom etib, uni etarli o`ylab ko`rilmagan harakatlar qilishga undaydi. emosiyalar ko`pincha kishining xulq atvoriga alohida bir hissiy oxang bagishlaydi, ma`lum darajada davom etadigan ancha mustahkam kechinmalarni vujudga keltiradi. Ba`zan his-tuyg`ular birdaniga paydo bo`lib, shiddatli va nisbatan tez o`tadi. Ana shu uzoq davom etadigan yoki qisqa muddatli kechinmalar psixik yoki emosional holatlar deb ataladi. Ular jumlasiga kayfiyatlar, affektlar (qattiq hayajonlanish), hirslar, frustrasiya, stressli holatlar kiradi.

• KAYFIYAT - zaif yoki o`rtacha kuchga ega bo`lgan va odatda ancha barqaror emosional holatdir. Frantsuz yozuvchisi Mopassan bunday degan edi: "Bizning vaqti chog`ligimizni qayg`uga, laqmaligimizni azobga aylantiradigan o`sha sirli ta`sirlar qaerdan kelib chiqadi? Men juda xursand bo`lib o`yg`onaman, qo`shiq aytgim keladi. Buning sababi nima? Daryo bo`ylab pastga tushaman va unchalik ko`p sayr qilmay, to’satdan uyga g`amgin bo`lib qaytaman, guyo uyda meni qandaydir falokat kutayotgandek. Buning sababi nima?". Bu avtorga sababsiz bo`lib tuyulgan tipik kayfiyatning namunasidir.

• AFFEKT - tez paydo bo`ladigan, nihoyat darajada kuchli, g`oyat jushqinlik bilan o`tadigan qisqa muddatli emosional holat. Masalan, birdaniga achchiqlanish, g`azablanish, to`satdan qo`rqish. Bu paytda odam o`zini boshqara olmay qoladi. Affektiv holatning paydo bo`lishi miya pustlog`ida kuchli qo`zg`alish manbaining vujudga kelishi bilan bog`liqdir. Buning natijasida tormozlanish jarayonlari sussayadi va katta yarim sharlar po`stlog`i pustloq osti markazlaridan kelayotgan shiddatli impul’slar oqimini nazorat qilish, bostirish imkoniga ega bo`lmay qoladi. Shunday qilib, miya po`stlog`i bilan pustloq osti faoliyati o`rtasidagi zarur muvozanat o`zgaradi. Lekin har bir kishi bu emosional ta`sirlanishga qarshi kurasha olishi mumkin.

• EHTIROS (HAVAS) - Kuchli va shu bilan birga uzoq vaqt davom etadigan, qandaydir bir qiziqish, intilish va faoliyat bilan bog`liq bo`lgan barqaror his-tuyg`ulardir. Masalan, kishi fan, musiqa, sportga havas quyishi mumkin. Kishilarda ularning psixik va jismoniy holatiga yomon ta`sir ko`rsatadigan havaslar ham bo`ladi. Ular orasida ichkilikbozlikka, narkotiklarga (giyohvandlikka), qimor o`yinlariga hirs qo`yishni ko`rsatish mumkin. Agar kishi o`zida ana shu havaslarni engish uchun iroda kuchini topa olmasa, ular uning sog`ligiga zarar etkazadi va hatto halokatga ham olib borishi mumkin. Ayrim havaslar ancha barqaror bo`lib, uzoq davom etadi va kishini hayajonlantirib, nisbatan osoyishta o`tadi. Lekin shunday his-tuyg`ular ham borki, ular kimda paydo bo`lmasa, uni ayniqsa, kuchli va chuqur larzaga keltiradi. Psixologiyadagi bunday emosional holatlarni stressli (zo`r berish) holatlar deb atash qabul qilingan.

• STRESS - odamni kuchli, chuqur larzaga keltiradigan his- tuyg`ular oqibatidagi emosional holat. Ular kuchli psixik zur berishlarda: xavf - xatar vaqtida, ortiqcha jismoniy va aqliy mehnat qilishda, faoliyatning juda qiyin va mas`uliyatli damlarida vujudga keladi.

• FRUSTRASIYA (lotincha - aldanish, haddan tashqari kutish, xafa bo`lish). Maqsadga erishishga xalaqit beradigan sabablar ostida paydo bo`lgan holat. Odam tajang, jahldor bo`ladi. Oqibatda odam nevroz kasaliga duchor bo`ladi.

• Eng oddiy emosiyalar asosida shartsiz reflekslar , miya po`stlog`i ostida ruy beradigan jarayonlar yotadi. Lekin miya po`stlog`i ostida ruy beradigan jarayonlarni miya katta yarim sharlari po`stlog`ining ishi bilan nazorat qilib turiladi. Katta yarim sharlar po`stlog`idagi shartli reflekslar, muvaqqat aloqalar tizimlari ancha murakkab his-tuyg`ularning fiziologik asosidir.

• Ko`p narsani boshidan kechirsa ham, lekin passiv bo`lib qoladigan o`z tuyg`ulariga muvofiq ravishda harakat qilish uchun hech bir chora-tadbir ko`rmaydigan kishilarni esa sentimental kishilar deb ataydilar. Odamning ko`proq uchrab turadigan psixik holatlariga qarab, jahldor, quvnoq, ma`yus kishilarga ajratish mumkin. Ma`naviy his-tuyg`ular shaxsni jiddiy xarakterlab beradi. Agar ular kishini muayyan ijobiy harakatlarga undaydigan bo`lsa, bu hol shaxsning yuksak ma`naviy darajaga ega ekanligidan dalolat beradi. Qarama-qarshi his-tuyg`ularning kishilarga g`arazgo`ylik va hatto nafrat bilan qarash, rangi sovuqlikning kishini toshyurak , shafkatsiz o`zidan boshqani sevmaydigan befarq shaxsiyatparastga aylantiradi. Nafrat tuyg`usi Vatan dushmanlariga , tekinxo`rlarga qaratilgan bo`lsa bu boshqa gap.

• O`zining emosiyalarini boshqara bilish kishi hayotida katta ahamiyatga egadir. O`zining his-tuyg`ularini yaxshi bosib tura oladigan shaxs mayda, tuban kishini ezadigan kechinmalardan ancha yuqori turadi va chinakamiga baxtiyor bo`ladi. • Hissiyotlar shaxs faoliyatining muhim jabhasi sifatida insondagi keng emotsional sohasining rang-barangligi, ko'p qirraligi haqida emotsional ton (yunoncha tonos - zo'riqish, urg'u berish ma'nosini bildiradi), emotsiyalar (lotincha emovere - qo'zg'atish, hayajonlanish demakdir), affektlar (lotincha affectus - ruhiy hayajon, shijoat, ehtiros ma'nosini anglatadi), stress (inglizcha stress - zo'riqish deganidir) va kayfiyat kabi tushunchalar orqali muayyan tasavvur berish imkoniya-tiga ega.

• Kishi idrok etish, xotirlash, xayol surish va fikrlash jarayonlarida faqat voqelikni bilib qolmay, balki shu bilan birga, hayotdagi u yoki bu narsalarga, qanday bo'lmasin, munosabat bildiradi, unda bularga nisbatan u yoki bu tarzda his-tuyg'u paydo bo'ladi. • His-tuyg'ular kishining o'z hayotida nimalar yuz berayotganiga, nimalarni bilib olayotganiga yoki nima bilan mashg'ul bo'layotganiga nisbatan o'ziga turli xil shaklda bildiradigan ichki munosabatidir.

Emotsional holatlar shkalasi quyidagicha: • Kuchli salbiy holatlar - kuchli qoniqmaslik , nafrat , afsuslanish , dahshatga tushish . • Kuchsiz salbiy holatlar - kuchsiz norozilik , qayg ` urish , xafa bo ` lish , xavotirlanish , qo ` rquv . • Neytral holatlar: xotirjamlik, ishonchlilik. • Kuchsiz ijobiy holatlar : kuchsiz zavqlanish , qoniqish hissi , • Kuchli hissiy holatlar - kuchli suratdagi qoniqish , quvonch , shodlanish .

Похожие

Psixologik maktablarning yuzaga kelishi tarixi

Boshlang’ich maktablarda tabiiy fanlarning mazmuni o’quv dasturning tahlili

Boshlang'ich maktablarda tabiiy fanlarning mazmuni o'quv dasturning tahlili

Shaxsni tarbiyalashda estetik tarbiyaning o`rni

Shaxs xarakteri