Чет тил ўқитиш методлари - Педагогиka - Презентации

Чет тил ўқитиш методлари

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2352.5 KB

www.arxiv.uz

 "Метод" тушунчасига доир таълимшунослик ўқитишни умумий наза рияси сифатида ушбу атама кенг қўлланиладиган фандир. Дидакт лар "Метод" атамасини билиш, малака, кўникмани эгаллаш, ўқитувчилар дунёқарашини шакллантириш ва билиш имкониятларини яратиш йўлидаги муаллим ва ўқитувчининг иш усули маъносида изохлайдилар. Фан асосларини ўргатадиган, ўқув предметлари учун мўлжалланган таълимнинг умумий методлари ишлаб чиқилган. Ўқув предметининг хусусиятлари хисобга олиниб, методикада хориж тили ўқитиш методлари яратилган. Хориж тили ўқитишда методларни тадбиқ этиш узоқ даврлардан бошланган. Хориж тили ўқитиш методи касида "Метод" атамаси асосан 3 маънони билдиради. www.arxiv.uz

 Биринчидан, методика тарихидаги бутун бир йўналиш (таржи ма методи, тўғри метод, қиёсий метод, аралаш метод);  Иккинчидан, юқоридаги йўналиш таркибига кирувчи ўқитиш системаси;  Учинчидан, муаллим ва ўқувчиларнинг ўзаро боғланган фао лияти усули (танишиш, машқ қилиш ва қўллаш методлари). Хорижий ўқитиш тарихида биринчи ва иккинчи методлар "тарихий" методлар номи билан, учинчиси "жараённи ифодалаш" методлари атамаси билан юритилади. Тарихан методлар тўрт гурухга бирлаштирилиб, уларнинг номларига "таржима", "тўғри (ёки таржимасиз)", "қиёсий (ёки онгли-қиёсий)", "аралаш" сўзларини аниқловчи сифатида кушиб айтилади. Шундай қилиб, хорижий ўқитишнинг бир неча аср лик тарихидаги барча методлар тўрт тоифага тўпланган. Уларнинг ҳар бирини қисқача тахлил қилиш талаб этилади, чунки биринчи методикада уларнинг айрим хусусиятлари муайян шаклда қўлланил мокда. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Ушбу методнинг номи одатда "таржима методлари" атамаси билан кўпликда ишлатилади. Шунга кўра маънони билиб олиш қийин эмас; хорижий тил материали она тилига таржима қилинади. Овропада, аввал юнон тили, кейинчалик лотин тили ўргатилганда таржима тушуниш усули қилиб олинган. XVIII асрнинг иккинчи ярмида ва XIX аср давомида франц у з тили, XX асрда эса инглиз тили ва нихоят немис тили таржима орқали ўрганиб олинди.  Мусулмон дунёсида эса асосан араб тили, қисман форс тили хориж тиллар сифатида ўрганиб келинди. Ўлик ва жонли тилларни таржима методи билан ўргатилиб, бу жараён маниқий тафаккурни ривожлантириш омили хисоблаб келинди. Араб тили эса ислом дини асарларини ўргатиш воситаси бўлиб, уни кўпчилик ўқитувчилар қуруқ ёдлаш орқали ўрганишар эди. Олий, диний ўқув юртларида араб, форс, туркий тиллар атрофлича ўрганилган. www.arxiv.uz

 Таржима методлари орасида энг кўп тарқалганлари "грамма тика - таржима методи" ва "матн - таржима методи" номлари би лан машхур бўлган. Биринчисининг намоёндалари сўз ва гап тар жимасини грамматика қоидаларини ўргатиш учун тадбиқ этганлар, иккинчисининг тарафдорлари эса матнни ўқиш ва унинг мазмунини тушунишда таржимадан фойдаланишни мақсад қилиб қўйган. Ҳар ик кала таржима методини қўллашдан фақат таълимий мақсад кўзлан ган. Хорижий рецептив тарзда ўрганилган. Ўз даврининг тилшу нослик ва рухшунослик маълумотларига асосланиб, хорижий ўқитиш методлари ишлаб чиқилган.  Айрим муаллимлар хозиргача таржима методлари усулларидан ноўрин фойдаланилмоқда. Масалан: матнни оғзаки таржима қилиш ғайри методик усулдир. Матннинг айрим жумлалари ёки бир-икки бўлагини муайян мақсадда таржима қилиш ман этилмайди. Луғатдан фойдаланиб, янги сўзларнинг маъноларини очиш мақсадида таржима қилишга мўлжалланган кичик матнлар берилиши мумкин. Бу ерда матнни таржима қилишдан кўзланадиган муддао луғатдан фойдала нишни ўргатиш. www.arxiv.uz

 Метод номининг келиб чиқишига асосий сабаб шуки, тўғри ме тодда ўқитиш чоғида она тилини четлаб ўтиб, хорижий тилни сўзи билан предмет орасида бевосита ассоциация, яъни фикран боғланиш ўрнатишга ўриниб кўрилган. Хорижий тил грамматикасини ўргатишда ҳам худди шундай методик йўл тутилган: грамматик маъно билан шакл ўртасида бевосита боғланиш хосил қилмоқчи бўлишган.  Тўғри методнинг дунёга келиш сабабини хориж тилларни амалий ўрганиш мақсадидан қидириш жоиздир. Ўтган асрнинг охирларига келиб, Ғарбий Оврупа мамлакатлари ва Америка Қўшма Штатларида хорижий тил ўқитишни ислох қилиш натижасида ушбу метод кашф этил ган. Кейинчалик бу метод Осиё, Африка ва бошқа қитъаларга ҳам тарқалган.  Она тили иштирокисиз хориж тилини ўргатишга интилишларни тўғри метод, индуктив метод, табиий метод каби атамалар билан юритила бошланган. www.arxiv.uz

 Ушбу методлардан кўзланадиган асосий мақсад хорижий тилни амалий жихатдан ўргатишдир. Она тилини ўрганиш шарт-шароитлари бу методда ўзгаришсиз қабул қилина в ерган.  Тўғри методнинг замонавий к ў ринишларидан иккитаси - ауди олингвал ва аудиовизуал методлари кўп тарқалган. Аудиолингвал методнинг асосчилари (машхур Америка методистлари Чариз Кар пентер Фриз ва Роберт Ладо) фикрларига биноан хорижий амалий ва таълимий мақсадда ўрганилади. Тил материалларидан хорижий жумлалари (нутқ намуналари)ни танлаш ва ўргатишга мухим ў рин берилади. Нутқ фаолияти турларини ўрганиш тартиби қуйидагича кечади: тинглаб тушуниш - гапириш - ўқиш - ёзув. Оғзаки нутқ хорижийда алока воситаси сифатида, ёзма нутқ эса оғзаки нутқ мате риали асосида ўргатилади www.arxiv.uz

 Муаллимлар аудиолингвал методнинг бир қанча ижобий хосса ларини мактаб тажрибасидан биладилар. Чунончи, нутқ намуналари нинг тил ўргатиш бирлиги даражасига қўлланилиши, оғзаки нутқ нинг илгарилаши, оғзаки нутқнинг материалида ўқиш ва ёзувнинг ўргатилиши V - VII синфларда тегишли ўзгаришлар билан қабул қилинган.  Аудиолингвал методнинг айрим қонуниятлари бизнинг шароит га тўғри келмаслиги мактаб дарсликларига хисобга олинган. Маса лан: нутқ намуналари онг иштирокисиз ва хеч қандай қоидалар берилмасдан ўргатилиши ундаги ғайри илмий кўрсатмалардир. Актив ва пассив тил материалини фарқлаган холда уларнинг ўзлаштири лишига бефарқ қарашади. Бу ҳам нотўғри методик йўл-йўриқдир. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Аудиолингвал методдан қатор жихатлари билан фарқ қилади ган аудиовизуал метод намоёндалари (П.Губерина, П.Риван) мето дик кўрсатмаларига биноан лексик материални танлашга алохида эътибор берилган. Ҳаётий мавзуларда эркин фикр юритиш учун 1500 сўз танланган, турли техникавий воситаларга таълим жараёнида катта ўрин берилади.  Иккала методнинг умумийлигидан ташқари тафовутлари ҳам бор. Масалан, аудиовизуал методда оғзаки нутқ, ёзув ва охирги навбатда ўқиш ўргатилади. Ўқиш ёзувдан кейин ўргатилади. Биз нинг мактабларда ушбу методларидан ижобий фойдаланилади. Ўрта мактабда биринчи йиллари хориж тили ўқитишда ёзув ўқишдан олдин, кейинчалик эса ўқиш ёзувдан олдин ва юқори синфларда ўқиш бар ча нутқ фаолияти турларидан олдин ўргатилади.  Тўғри методларнинг репрадуктив ва рецептив тарзда хорижий ўргатиш методлари ҳам методика тарихида сезиларли из қолдирган. www.arxiv.uz

 Ушбу метод икки катта методик йўналишларнинг илмий-амалий томонларини ўзига сингдириб олган. Аралаш методлар XIX аср охири ХХ аср бошларида таржима ва тўғри методлар қоришмаси сифатида вужудга келди. Аралаш метод ҳақида унинг намоёндалари  Даниялик рухшунос К.Флагстад, немис тилшуноси Э.Отто, немис методисти Ф.Аронштеан, немис тилшуноси Г.Паул кабиларнинг илмий ишларидан маълумотлар олиш мумкин. Аралаш методнинг яна бир бошқача кўриниши тўғри метод ва қиёсий метод принципларининг қоришмаси сифатида вужудга келди. Ушбу замонавий аралаш метод нинг намоёндалари методистлар Америкалик П.Хенболд, Белгиялик Ф.Клосса, Германиялик А.Болен ва рус хорижий ўқитиш рухшуноси Б.В.Белиев тадқиқотларидан маълум ва машхурдир. www.arxiv.uz

 Унинг тўлик номи "Онгли қиёсий метод" дейилади. Бу метод нинг асосчиси А.В.Шерба бўлиб методни хозирги давр хорижий ўқитиш жараёнига мослаштирган. Метод асосчиси ишини самарали давом эттирган педагогика фанлари академияси мухбир аъзоси, профессор И.В.Рахмонов бўлган. Ушбу методни қиёслаш, она тили га суяниб иш кўриш нутқ фаолиятларини бир йўла ўргатиш сингари хусусий принциплари 40-50 йилларда шаклланади ва кенг кўламда амалий қўлланади. Хорижий тил ўқитишнинг амалий, таълимий ва тар биявий мақсадлари илмий асослаб берилган бу методнинг биринчи кўриниши эди.  60-йиллардан хозиргача бўлган вакт ичида онгли-қиёсий ме тод замонавийлаштирилди. Жумладан, қиёслаш ўқувчиларнинг дарс пайтидаги юмуш тарзида эмас, балки машқлар системасини т у зишда методист ва муаллим ваколатига кирадиган ишдир.  Онгли-қиёсий методнинг биринчи кўринишида қоида асосида машқ бажарилади. Замонавий кўринишида, машқ жараёнида амалий рухдаги қоида умумлаштирилади. Ўқувчи қиёслаш, қоидани ёдлаш ва айтиб бериш, назарий билимлар йиғиш билан махсус шуғулланмайди. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Ушбу уч атамани методик тадқиқотларда тури номлар билан юритиб келинди. Кўпчилик тан олган ва ўқитишда бевосита мушо хада қилиш мумкин бўлган мазкур методлар ўқувчи нуқтаи назари дан номланган. Ўқувчининг хориж тили ўрганишдаги вазифаси ўқув материали билан танишиш, кўникма ва малака хосил қилиш мақсадида машқ қилиш ҳамда ўз фикрини баен этиш чоғида, яъни нутқий мулокотда тилдан фойдаланишдан иборат. Ҳар бир методнинг ўзига хос хусусиятлари бор.  Танишиш ўқув материалини ўрганишдаги биринчи қоидадир. Тил бирлигини ўрганишга киришар экан, ўқувчи унинг шаклини (то вуш томонини оғзаки нутқда аниқ равшан эшитиш ёки график тили сонини ёзма матндан кўриб укий олиш), маънони (предмет, хо диса, ҳаракат билан фикран боғлаш) ва қўлланилиши (бошқа бир ликлар билан қўшилиши, қандай холатда ишлатилиши) билан таниша ди. Шакл, маъно ва қўлланиш ҳар бир лексик ёки грамматик бир ликда ўрганиладиган уч томондир. Улар билан танишиш ўқув бирлигини ўзлаштиришнинг бошланиши демакдир.  Ушбу бирлик хотирада сакланишнинг асосий шартларидан бири уни эшитиш ва кўриш сезгилари ёрдамида идрок қилишдир. Шу пайт да тил бирлиги машқ қилиш босқичидан ўтади. www.arxiv.uz

 Машқ қилиш йўли билан ўрганилаётган тил ходисалари мустахкамланади, уларга оид динамик стереотип шаклланади. Ушбу динамик стереотип нутқ жараёнида операция мақомида ишга тушади. Машқ қилишда машқлар миқдори ва сифатига, яъни нечта ва қандай машқ бажариш масаласига алохида эътибор берилади.  Машқ қилиш чоғида ўқувчи ўзлаштираётган кўникма муаллим назорати остида бўлади. Назорат қилишнинг энг тежалиш усули тест ўтказишдир.  Қўллаш даврида ахборот алмашиш (яъни малака хосил қилиш) машқлари бажарилади. Ўқувчиларнинг оғзаки ва ёзма фикр алмашиш лари жараёнида қўллаш методи қўл келади. Олдин ўрганилган мате риал энди ахборот етказишлар олиш мақсадига бўйсундирилади.  Методлар фаолият кўрсаткичи, ўз навбатида методик ҳаракат лар орқали амалиётда ишлатилади.Масалан:лексиканинг маъносини таржимасиз очиш усули, матндан ахборот олиш усули, грамматик бирликни лексик ўргатиш усули, талаффузни тақлид йўли билан ўргатиш ва хоказо. Аниқ усуллар мажмуаси жараён методини таш кил этади. Методик усул ўқув материалини ўргатиш - ўрганишда яққол кўриниб турадиган ҳаракатни билдиради. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Методик адабиётларда методларни "намойиш этиш, тушунтириш ва машқ" номлари билан бериш ёки методлар миқдорини еттитагача холлари учрайди. Қандай номлар ёки улар нечта бўлишидан қатъий назар методлар таништириш, кўникма хосил қилиш ва малака бе ришга йўналтирилган. www.arxiv.uz

Похожие

Таълим методлари

Ўқитишнинг интерактив методлари

Тарбиянинг умумий методлари

Педагогика фанларини ўқитиш шакллари

Таълим методлари ва воситалари