Buyuk allomalar - Педагогиka - Презентации

Buyuk allomalar

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

3868.9541015625 KB

Buyuk allomalarBuyuk allomalar www.arxiv.uz

• O‘zbekiston -buyuk allomalar yurti • Hadis ilmining sultoni-Imom al-Buxoriy • Tabobat olamining asoschisi-Abu ali ibn Sino • Buyuk mutafakkir-al-Beruniy www.arxiv.uz

O‘zbekiston buyuk allomalar yurti • O‘zbekiston –Markaziy Osiyoning yuragi va u jahon ilm-fan rivojiga benazir hissa qo‘shgan buyuk allomalar vatani. O‘tgan davr mobaynida jahon hamjamiyatidan munosib o‘rin egalladi. Ushbu muqaddas zaminda ilm-fan taraqqiyotiga benazir hissa qo‘shgan Imom al-Buxoriy, Imom at-Termiziy, Abu ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Mirzo Ulug‘bek va yana bir qator shu kabi buyuk allomalar yetishib chiqqan. O‘zbekiston rahbariyatining ajdodlarimiz qoldirgan boy madaniy me’roslarini ko‘z qorachig‘idek asrab-avaylash va kelgusi avlodlarga yetkazish borasida amalga oshirayotgan xayrli ishlari O‘zbekistonning izchil rivojlanib borayotganida muhim omillardan bo‘lmoqda . www.arxiv.uz

Imom al-Buxoriy Imom Ismoil al-Buxoriy - taniqli muxaddis olim, hadis ilmining sultoni. Hadis ilmiga o‘zining aql-zakovatini baxshida etishi, islom dunyosining eng buyuk allomalaridan biri sifatida tanilishida katta hissa qo‘shdi. Yosh avlodni diniy qadriyatlarimizga, an'analarimizga, sadoqat ruhida tarbiyalashda Buxoriyning boy ma'naviy merosi tarbiyaviy ahamiyatga molik. www.arxiv.uz

Imom al-Buxoriy Imom Ismoil al-Buxoriy - taniqli muxaddis olim, hadis ilmining sultoni. Hadis ilmiga o‘zining aql-zakovatini baxshida etishi, islom dunyosining eng buyuk allomalaridan biri sifatida tanilishida katta hissa qo‘shdi. Yosh avlodni diniy qadriyatlarimizga, an'analarimizga, sadoqat ruhida tarbiyalashda Buxoriyning boy ma'naviy merosi tarbiyaviy ahamiyatga molik. Buxoriyning to'liq ismi Abu Abdilloh Muhammad ibn Ismoil ibn Ibrohim ibn al - Mag'iyra ibn Bardazbeh al - juafiy al - Buxoriy bo'lib, u hijriy hisobda 194 yil shavvol oyining 13-kuni (810 yil 20 iyul)da Buxoro shahrida tavallud topgan. Boshqa ko'pgina olimlardan farqli o'laroq al-Buxoriy tug'ilgan sana aniq ko'rsatilishiga sabab shuki, uning otasi Ismoil o'z davrining ilmli odamlaridan bo'lib, o'g'lining tug'ilgan kunini o'z qo'li bilan yozib ketgan qog'oz zamondosh olimlar ixtiyoriga Yetgan va shu xususda ham uning aniqligiga hech shubha yo'q. Al-buxoriy yoshligidanoq otasi vafot etib, onasi tarbiyasida o'sgan. www.arxiv.uz

U yoshligidan aql —idrokli, o'tkir zehnli va ma'rifatga havasi kuchli bo'lib, turli ilm-fanlarni, ayniqsa, hadis ilmini zo'r qiziqish bilan egallaydi. 825 yili o'n olti yashar al-Buxoriy onasi va akasi Ahmad bilan Hijozga qarab yo'l tutadi, muqaddas shaharlar Makka va Madinani ziyorat qilib, olti yil Hijozda yashab, hadis ilmidan o'z bilimini yanada oshirish maqsadida o'sha paytda ilm-fanning yirik markazlaridan hisoblangan Damashq, Qohira, Basra, Kufa, Bag'dod kabi shaharlarda yashab, u joylardagi mashhur olimlardan hadis bilan bir qatorda fikh ilmidan talim oladi, yirik olimlar davrasida ilmiy bahslaru munozaralarda qatnashadi va ilm toliblariga dars ham beradi. Buxoriy hayotining ko'p qismi xorijiy ellarda, musofirchilikda o'tdi. U safar chog'ida ham, bir shaharda muqim turganda ham ilmini oshirish borasida tinimsiz ishlar, to'plagan hadislarini oqqa ko'chirar edi. Muallifning yozishicha, Bag'dodda istiqomat qilgan paytda ko'pincha oyning nurida ijod qilib, qorong'i kechalarda sham yorug'ida kitob yozar ekan. www.arxiv.uz

Imom al-Buxoriy nafaqat yirik olim, balki o'zining go'zal xulq-atvori, odamoxunligi, muruwatliligi, himmatliligi va beqiyos saxovatliligi bilan boshqalardan tamomila ajralib turgan. U zehni o'tkirligi va yodlash qobiliyatining kuchliligi bilan ham xalq orasida g'oyat shuhrat qozongan. Manbalarda al-Buxoriyning 600 mingga yaqin hadisni yod bilgani qayd qilingan. Imom al-Buxoriy xorijdan qaytgach, o'z vatani Buxoroda ko'plab shogirdlar va ulamolarga hadis ilmidan saboq berish bilan mashg'ul bo'ladi. Ko'pchilik uni hurmat qilgan, ammo ba'zi hasadgo'y, qora niyatli kishilar al-Buxoriyni ko'rolmas edilar, Natijada hasadgo'ylarning hatti-harakati tufayli Buxoro amiri Xolid ibn Ahmad az- Zuhaliy bilan al-Buxoriyning aloqasi buzilib qoladi. Bunga sabab, amir olimdan huzuriga kelib «Al jome' as-sahih», «At-ta'rix» kitoblarini o'qib berishni talab qiladi. Lekin al-Buxoriy «Men ilmni xor qilib, uni hokimlar eshigi oldiga olib bormayman, kimga ilm kerak bo'lsa, o'zi izlasin. Lekin Alloh oxirat kuni ilmni yashirmay uni toliblarga sarf qilgan uchun meni kechiradi», degan javobni aytadi. www.arxiv.uz

Amirga javob yoqmay, fitnachi, bo'htonkor shaxslarning gapiga kirib al - Buxoriyga shaharni tark etishni buyuradi. Shundan keyin al-Buxoriy Samarqandga qarab yo'l oladi va birmuncha Xartang qshlog'ida o'z shogirdlari va qarindosh-urug'larinikiida yashagandan keyin og'ir kasalga chalinib, hijriy 256 yil (melodiy 870 yil 1 sentyabr) 60 yoshida vafot etadi va shu Yerda dafn qilinadi. Imom al-Buxoriy avlodlarga boy va qimmatli ilmiy meros qoldirgan bo'lib, u yozgan asarlarning soni yigirmadan ortiqdir. Ulardan «Al —jome' as - sahih», «Al-adab al-mufrad», «At-ta'rix as-sag'iy», «At-ta'rix al- avsot», «At -ta'rix al-kabir», «Kitob al-kuna» va boshqalarni ko'rsatish mumkin. Buyuk allomaning eng muhim asari, shubhasiz, «Al-jome' as-sahih»dir. Bu asar «Sahiyh al-Buxoriy» nomi bilan ham mashhur. «Al-adab al-mufrad»da boshqa mualliflarning asarlarida uchramaydigan bir qancha hadis va xabarlar bor. www.arxiv.uz

Tanqidchi muhaddislardan ba'zilarining so'ziga qaraganda «Al-adab al- mufrad»dagi hadislarning isnodlari e'timod jihatidan muallifning «Al — jome' as —sahih»laridagi hadislarning isnodiga yaqinroq bo'lib, «Olti kitob»dagi hadislar isnodidan yuqori hisoblanadi. «Al —adab al —mufrad» kitobi 1889 yili Hindistonning Buxoro viloyatidagi «Al —xaliliy» matbaasida, ikki marta Konstantinada va 1930 yili Qohiradagi «Al —g'oziya» matbaasida chop etilgan. Bundan tashqari ko'p mamlakatlarda uning qo'lyozma nusxalari ham saqlangan, lekin, afsuski, bu qimmatli asarga sharh, hoshiya yoki taliqalar yozishga deyarli etibor berilmagan. www.arxiv.uz

Hadislarning mavzu qamrovi nihoyatda keng. Ular Muhammad payg'ambarning hayoti va faoliyati bilan bog'liq hadislar talqini, o'zaro insoniy munosabatlar, do'stlik, ahillik, saxovat, ota -onalarga va qarindosh -urug'larga munosabat, halollik, poklik, adolat, insof, diyonat, hasad, xiyonat, rostgo'ylik, yolg'onchilik, fitna —fasod va boshqa insoniy fazilatlar va nuqsonlar ustida bahs yuritadi. Muhimi, ularda yuksak insoniy fazilatlar ulug'lanadi, kishilarda shunday xislatlarnng bo'lishi ma'qullanadi va targ'ib qilinadi, aksincha, yomon fel —atvor va xususiyatlarning kishilik jamiyati uchun kulfat va azoblar keltirishi qayta — qayta ta'kidlanadi. Ilm — ma'rifat borasida ham ko'plab hadislar mavjud. Masalan, ularning birida «Garchi Xitoyda bo'lsa ham, ilmga intilinglar, chunk! ilm olishga harakat qilish har bir mo'minga farzdir», deyiladi. Bunda kishilarni ilm olishga undash, o'z bilimini chuqurlashtiishga da’vat ochiq ko'rinib turibdi. Vatan va vatanparvarlik bilan bog'liq hadislar ham ko‘p. www.arxiv.uz

Tabiiyki, ular orasida «Vatanni sevmoq iymondandir» hadisi mashhurdir. Hadislar hayot hodisalari haqidagi o'gitnomalardir. Aslida dinning o'zida ham bu xislat mavjud. «Din — nasihatdan iborat» degan hadis bejiz emas. Umuman, kishilarni ahillik, hamjihatlik, ittifoq bilan yashashga undash, buning oqibati xayrli va barakali natijalar bilan yakunlanishini ko 4 rsatish, aks holda esa parokandalik, fayzsizlik sodir bo'lishi bu o'gitnomalarda ko'rinib turadi. www.arxiv.uz

Abu Ali Ibn Sino (990-1037) Markaziy Osiyo xalqlari madaniyatini O‘rta asr sharoitida dunyo madaniyatining oldingi qatoriga olib chiqqan buyuk mutafakkirlardan biri-Abu Ali Ibn Sino bo‘lib Ovropada Avitsenna nomi bilan mashhurdir. www.arxiv.uz

Abu Ali ibn Sino ilm taraqqiyotiga katta hissa qo‘shgan, O‘rta Osiyo tuprog‘idan yetishib chiqqan buyuk allomalarimizdan biridir. Buyuk allomaning fanlar olamida tajriba o‘tkazmagan va qalam tebratmagan sohasi yo‘q desa ham bo‘ladi, ayniqsa tibbiyot xazinasiga qo‘shgan ulkan hissasi bebahodir. Ibn sino ko‘p qirrali ilm sohibi bo‘lgan buyuk siymodir. Tibbiyot olamida Ibn Sinoning tabarruk nomi Gippokrat va Galen kabi buyuk allomalar bilan bir qatorda turadi. Ibn Sinoning otasi abdulloh katta boy bo‘lib o‘sha davrda podshoxga soliq teradigan vazirlardan bo‘lgan Somoniylar davrida Afshona katta shaharlar sirasiga kirgan va shahar ichida qal’a ham bo‘lgan. Soliq yig‘ish uchun uning otasi Abdulloh Buxoroga kelgan. Tabobat ilmining sultoni bo‘lmish Ibn Sino Buxoro yaqinidagi Afshona qishlog‘ida tug’ilgan. 5 yoshgacha Ibn Sino Afshona qishlog’ida Ibn Sino keyin oilasi bilan birgalikda Buxoroga ko‘chib kelgan. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Ibn Sinoning to’liq nomi Abu Ali-al Xusayn ibn Abdullo ibnal Xasan ibn Ali Ibn Sino. Yevropada Ibn Sino Avitsenna nomi bilan ham mashhur bo’lgan. 10 yoshida Qur’on, til adabiyot, keyinchalik esa mantiq, aljabr, hisob, falaqqiyot kabi fanlarni to’liq o’zlashtiradi. Buyuk alloma tib ilmida juda tez kamol topa boshladi. Ibn Sino 17 yoshidayoq Buxoro xalqi orasida mohir tabib sifatida tanildi. O‘sha kezlarda Somoniylar davlatining hukmdori Nux ibn Mansur kasal bo‘lib, saroy tabiblari uni davolashdan ojiz edilar. Buxoroda o‘sib- ulg‘aygan yangi yosh tabibning ovozasi saroyga ham yetib borib, uni amirni davolash uchun saroyga taklif qilishgan va tabibning nazoratida davolangan bemor tez fursatda oyoqqa turadi. Buning evaziga Ibn Sino saroy kutubxonasidan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu kutubxona osha vaqtda btun O‘rta va yaqin sharqdagi eng katta va boy kutubxonalardan sanalardi. Kecha va kunduz tinmay mutoala qilish natijasida Ibn Sino o‘z bilim doirasini mislsiz darajada kengaytirdi. www.arxiv.uz

U o‘z davridadagi yirik olim Abu Rayxon Beruniy (973-1048) bilan ilmiy munozaralar o‘tkazadi. 999-yillarda Somoniylar davlati inqirozga uchraydi. 1002- yil Ibn Sinoning otasi Abdulloh vafot etgach buyuk alloma o‘z tug‘ilib o‘sgan yurti Buxoroni tark etib, Xorazm (Urganch) ga ketadi. Ko‘p o‘tmay Ibn Sino Gurgonda o‘zining ilmiy ishlarini va tabiblik faoliyatini davom ettira boshlaydi. U 17 yoshida tabobatga oid mashhur asari “Kitob al-qonun fit-tib”(Tib qonunlari) ning birinchikitobini yozishga kirishadi. 1014-yil Ibn Sino Gurgonni ham tark etadi va bir qancha muddat Ray va qazvin shaharlarida turgandan keyin Xamadonga keladi va Buvayxiylar hukmdori Shams ad-davla(997-1021) xizmatiga kiradi. Oldin saroy tabibi bo‘lib ishlaydi , so‘ngra vazirlik mansabigacha ko‘tariladi. Davlat ishlari bilan band bo‘lishiga qaramay, ilmiy ishlarini davom ettira di va bir qator asarlar yaratadi, o‘zining mashhur falsafiy ensiklopediyasi “Kitob ash-shifo” ni shu yerda yozishga kirishadi. www.arxiv.uz

Boshqa bir qancha asarlar bilan birga fors tilidagi falsafiy kitobi “Donishnoma” ni tasnif etadi. Ibn Sino jismoniy jihatdan ham juda baquvvat kishi bo‘lgan, biroq shaharma-shahar darbadarlikda yurish, kechalri uxlamasdan uzluksiz ishlash va bir necha bor ta’qib ostiga olinib, xatto hibsga olingani olimning salomatligiga ta’sir etdi. U ko‘lanj (kolit) kasalligiga chalinib qolgan edi. Kasallik zo‘raygach, uni tutqanoq ham tutadigan bo‘ladi oqibatda shu darddan u 428 hijriy yilning ramazon oyida (1037 yilning iyunida) 57 yoshida Xamadonda vafot etadi. Uning qabri hozirgacha Eron davlatining Xamadon shahrida saqlanib kelinmoqda. Ibn Sino haqiqiy ensiklopedist olim sifatida o‘z davridagi fanlarning deyarli hammasi bilan muvaffaqiyatli ravishda shug’ullangan va ularga oid ilmiy asarlar yaratgan. Turli manbalarda uning 450 dan ortiq asarlari qayd etilgan bo‘lsa ham, zamonlar o‘tishi bilan ularning ko‘pi yoqolib ketgan va bizgacha faqat 242 tasi yetib kelgan. Shu 242 asardan 80 tasi falsafa, ilohiyot va tasavvufga, 43 tasi tabobatga oid, 19tasi mantiq, 26 tasi psixologiya, 13tasi botanika ilmi, 7tasi astrologiya, 1tasi matematika,1tasi musiqa, 2tasi kimyo, 9tasi etika, 4tasi adabiyot va 8tasi boshqa olimlar bilan bo‘lganilmiy yozishmalarga bag‘ishlangan. www.arxiv.uz

Ibn Sinoning eng mashhur va ulug’vor kitoblaridan biri “Kitob al-qonun fit-tib” hisoblanadi. Bu asar o‘z zamonasidagi tabobat ilmlarining mufassal qomusi sifatida inson sog’lig’I va kasalliklarga oid bo‘lgan barcha muammolarni mantiqi tartibda to’la mujassam etgan. Buyuk olimning qilgan xizmatlarini, jahonning ilnm ahli e’zozlaydi. Buyuk bobokalonimiz Abu Ali Ibn Sino sharafiga mashhur shved botanigi Karl Linney (1707-1778) tropik mamlaktlarda dengiz suvida ham o‘suvchi va doimo yashil holda qoladigan darxt nomini Avitsenna deb atagan. Shuningdek, 1956 yil yurtimizda topilgan yangi mineral ham ulug’ ajdodimiz sharafiga Avitsennit deb nomlangan. www.arxiv.uz

Abu Rayxon Beruniy (973-1048) Beruniy 362 xijriy yili (973-yil) Xorazmning qadimgi Kat shahrida tug‘ildi. U yoshligidanoq ilm fanga juda qiziqqan, qobiliyatli, juda mehnatkash bo‘lgan, bir qancha tillarni –sug’diy, fors, hind, yunon va qadimgi yahudiy tillarini ham o‘rgangan. U nafaqat hindiston tarixini, madaniyati xatto sanksrit tilini ham o‘rgandi. www.arxiv.uz

Qadimgi ma’mun akademiyasining eng ko‘zga ko‘ringan faol ishtirokchilaridan biriga aylandi. Shu bilan birga u Shox Ma’mun II ning eng yaqin maslahatchisi sifatida mamlakt siyosiy ishlarida ham faol qatnashgan. Beruniy Urganchda yashagan davrida Ibn Sino bilan yozishma olib borgan. Bizgacha ularning savol-javoblaridan 18tasi yetib kelgan. Savol javoblarning mazmunida aristotelning aql bilan his etish orqali chiqargan xulosalariga Beruniy tuzatish va tajribalari orqali aniqlangan xulosalarini qarshi qo‘ygan. Ibn sino esa Aristotelni himoya qilganligi ma’lum. Beruniy Xorazmda yashaganligi vaqtida hali juda yosh bo‘lishiga qaramay, Kat shahrida muhim astronomik kuzatishlar o‘tkazgan. Bu kuzatishlar uchun o‘zi asboblar ixtiro qilgan. Beruniy 22 yoshida o‘zi tug‘ilib o‘sgan vatanini tashlab ketishga majbur bo‘ladi va oldiniga Rayga keyin Jurjonga keladi. Bu yerda mashhur tabib, astronom, faylasuf abu sahl Iso al Masihiy bilan tanishadi va undan ta’lim oladi. www.arxiv.uz

Beruniy o‘zining mashhur asarlaridan biri “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” asarini Jurjonda yoza boshlaydi. Beruniy tabiat fanlarining rivojiga bebaho xissa qo‘shgan olimdir. U o‘zining ilmiy asarlaridan dunyoning tuzilishi haqida fikr yuritganda Ptolomey ilmiy asarlarida dunyoning tuzilishi haqida fikr yuritganda Ptolomey fikriga suyansa ham, amalda yerning harakati haqida Ptolomey tartibiga zid keluvchi fikrlarni bayon qiladi. U “Geodeziya” asarida geosentrizm bilan bog‘liq bo‘lgan nazariyalarning to‘g‘riligiga shubxa bilan qaraganligi ochiqdan-ochiq bayon qilgan. Bu bilan u dunyoning geliosentristik tuzilishi haqidagi nazariyaning ishlashiga xissa qo‘shganlardan biri hisoblanadi. Beruniy 1030-yilda “Hindiston” nomi bilan mashhur bo‘lgan eng yirik asarini yozadi. Bu asar juda katta ahamiyatga ega bo‘lgan asar bo‘lib, bu haqida juda ko‘p G‘arb va Sharq olimlari o‘zlarining fikr-mulohazalarini bildirganlar. www.arxiv.uz

Beruniyning bu asari ustida 20yil ish olib borgan E.Zahau uning arabcha tanqidiy teksti bilan inglizcha tarjimasi 1888-yilda Londonda nashr ettiradi. Ana shu olim “hindshunoslikda beruniyga teng keladigan biror olim na undan oldin na undan keyin bo‘lganligini bilmaymiz” degan edi. Yirik arabshunos olim R.Rozen “Hindiston” asari qadimgi va o‘rta asr Garb va Sharq adabiyotida “misli ko‘rilmagan” deb baholaydi. Hind olimlaridan Hamid Rizo esa “O‘rta asr va yangi zamon mualliflaridan hech biri hind madaniyatining chigal masalalrini ilmiy ruhda tushunish bo‘yicha Abu Rayhon Beruniy erishgan yutuqlariga erisha olmadi. Beruniyning “Hindiston” asari klassik namuna bo‘lib qolishi bilan birga o‘z muallifining qadimgi hind madaniyati va faniga tortgidir” degan edi. www.arxiv.uz

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati • www.ru.wikipedia.org • www.google.com • www.uz.denemetr.com • www.adabiyot.uz • www.muslimphilosophy.com www.arxiv.uz

Похожие

Allomalar asarlarida barkamol insonni tarbiyalash g`oyalari

Sharqning buyuk mutafakkirlari

Buyuk Britаniya tа'lim tizimi

Buyuk elning allomalari dars ishlanma 6 sinf

Sharqning buyuk allomalari xalq milliy o`yinlari haqida