Boshlang'ich sinflarda so'z yasalishi o'rgatish - Педагогиka - Презентации

Boshlang'ich sinflarda so'z yasalishi o'rgatish

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

382 KB

BB oshlang`ich sinflarda oshlang`ich sinflarda so`z yasalishiso`z yasalishi o`rgatish o`rgatish

Boshlang’ich sinf ona tili darslarida so’z Boshlang’ich sinf ona tili darslarida so’z tarkibi va yasalishinitarkibi va yasalishini o’rganish metodikasio’rganish metodikasi  Boshlang’ich sinflar ona tili dasturiga Boshlang’ich sinflar ona tili dasturiga muvofiq so’zning morfemik tarkibi III muvofiq so’zning morfemik tarkibi III sinfda o’rganiladi. IV sinfda so’z sinfda o’rganiladi. IV sinfda so’z turkumlarini o’rganish bilan bog’liq turkumlarini o’rganish bilan bog’liq holda so’zning tarkibi haqidagi holda so’zning tarkibi haqidagi bilimlarni takomillashtirish ko’zda bilimlarni takomillashtirish ko’zda tutiladi.tutiladi.  Avvalo, til materialini o’rganish tizimi Avvalo, til materialini o’rganish tizimi nimaligini aniqlab olish zarur.nimaligini aniqlab olish zarur.

Til materialini o’rganish tizimiTil materialini o’rganish tizimi  Til materialini o’rganish tizimi deganda aniq, ilmiy Til materialini o’rganish tizimi deganda aniq, ilmiy asoslangan izchillikdagi va o’zaro bog’lanishdagi asoslangan izchillikdagi va o’zaro bog’lanishdagi bilimlar yig’indisini o’zlashtirishni ta’minlaydigan bilimlar yig’indisini o’zlashtirishni ta’minlaydigan maqsadga qaratilgan jarayon, shuningdek, shu maqsadga qaratilgan jarayon, shuningdek, shu asosda amaliy ko’nikmalarni shakllantirish asosda amaliy ko’nikmalarni shakllantirish tushuniladi. So’zning morfemik tarkibiga tatbiq tushuniladi. So’zning morfemik tarkibiga tatbiq qilganda, tizim so’z yasalishiga oid va grammatik qilganda, tizim so’z yasalishiga oid va grammatik bilimlarni o’zlashtirish: a) dastur materialini o’rganish bilimlarni o’zlashtirish: a) dastur materialini o’rganish tizimida so’zning morfe mik tarkibini o’rganishning tizimida so’zning morfe mik tarkibini o’rganishning o’rni bilan; 2) “o’zak”, “o’zakdosh so’z”, “so’z o’rni bilan; 2) “o’zak”, “o’zakdosh so’z”, “so’z yasovchi qo’shimcha”, “shakl yasovchi qo’shimcha” yasovchi qo’shimcha”, “shakl yasovchi qo’shimcha” tushunchalari ustida ishlashdagi izchillik bilan; 3) tushunchalari ustida ishlashdagi izchillik bilan; 3) so’zning morfemik tarkibi va so’z yasalishining o’zaro so’zning morfemik tarkibi va so’z yasalishining o’zaro bir-biriga ta’sir qilishi bi lan; 4) morfemalarni to’g’ri bir-biriga ta’sir qilishi bi lan; 4) morfemalarni to’g’ri yozish malakasini shakllantirish us tida ishlash bilan yozish malakasini shakllantirish us tida ishlash bilan bog’liqligini belgilab beradi.bog’liqligini belgilab beradi.

 I sinfda kuzatish o’rganiladigan materialning mazmuni I sinfda kuzatish o’rganiladigan materialning mazmuni va ayrim so’zlarning ma’nosini, yozilishini va ayrim so’zlarning ma’nosini, yozilishini tushuntirish bilan uzviy bog’lanadi. I sinfda tushuntirish bilan uzviy bog’lanadi. I sinfda kim?, kim?, nima?nima? So’rog’iga javob bo’lgan so’zlarni o’rganish So’rog’iga javob bo’lgan so’zlarni o’rganish jarayonida o’qituvchi va o’quvchilarning jarayonida o’qituvchi va o’quvchilarning “Nima uchun “Nima uchun u yoki bu narsa shunday nomlangan?”u yoki bu narsa shunday nomlangan?” savoliga savoliga birgalikda javob topishi ularni bir xil o’zakli so’zlar birgalikda javob topishi ularni bir xil o’zakli so’zlar o’rtasidagi munosabatni tushunishga tayyorlashda o’rtasidagi munosabatni tushunishga tayyorlashda anchagina mos va qiziqarli usul hisoblanadi. Bu anchagina mos va qiziqarli usul hisoblanadi. Bu savolga javob topish bilan o’quvchilar savolga javob topish bilan o’quvchilar “Nega so’zlar “Nega so’zlar o’zakdosh hisoblanadi?”, “Bir so’zdan boshqa so’z o’zakdosh hisoblanadi?”, “Bir so’zdan boshqa so’z qanday hosil bo’ldi?”qanday hosil bo’ldi?” savollariga javob berishga savollariga javob berishga tayyorlanadilar.tayyorlanadilar.

IKKINCHI BOSQICHIKKINCHI BOSQICH  bir xil o’zakli so’zlarning bir xil o’zakli so’zlarning xususiyatlari va barcha xususiyatlari va barcha morfemalarning mohiyati bilan morfemalarning mohiyati bilan tanishtirish. Bu bosqichning asosiy tanishtirish. Bu bosqichning asosiy o’quv vazifasi – so’zlarning o’quv vazifasi – so’zlarning ma’noli qismlari sifatida o’zak, ma’noli qismlari sifatida o’zak, so’z yasovchi va shakl yasovchi so’z yasovchi va shakl yasovchi qo’shimchalar bilan tanishtirish, qo’shimchalar bilan tanishtirish, “o’zakdosh so’zlar” tushunchasini “o’zakdosh so’zlar” tushunchasini shakllantirish, bir xil o’zakli shakllantirish, bir xil o’zakli so’zlarda o’zakning bir xil so’zlarda o’zakning bir xil yozilishini kuzatish hisoblanadi.yozilishini kuzatish hisoblanadi.

So’z turkumlarini o’rgaSo’z turkumlarini o’rga tt ishish  So’z turkumlarini o’rganish jarayonida So’z turkumlarini o’rganish jarayonida o’qituvchi o’quvchilarga so’z yasalishi o’qituvchi o’quvchilarga so’z yasalishi asoslarini, so’z yasovchi qo’shimcha yordamida asoslarini, so’z yasovchi qo’shimcha yordamida bir so’z turkumidan boshqasini yoki shu so’z bir so’z turkumidan boshqasini yoki shu so’z turkumining o’zini yasash mumkinligini turkumining o’zini yasash mumkinligini tushuntiradi. Masalan, ot ko’proq boshqa bir tushuntiradi. Masalan, ot ko’proq boshqa bir otdan otdan (ishchi, baliqchi; sinfdosh, sirdosh; (ishchi, baliqchi; sinfdosh, sirdosh; bog’bon, oshpaz, kitobxon, zargar), bog’bon, oshpaz, kitobxon, zargar), shuningdek, fe’ldan shuningdek, fe’ldan (elak, kurak, yutuq, o’roq, (elak, kurak, yutuq, o’roq, yotoq, terim, bilim); sifat yotoq, terim, bilim); sifat ko’proq otdan ko’proq otdan (suvli, (suvli, suvsiz; yozgi, qishki, ishchan, ishli, ishsiz), suvsiz; yozgi, qishki, ishchan, ishli, ishsiz), shuningdek, fe’ldan shuningdek, fe’ldan (maqtanchoq, o’tkir, (maqtanchoq, o’tkir, sezgir); sezgir); fe’llar otdan fe’llar otdan (ishla, gulla, gapir), (ishla, gulla, gapir), sifatdan sifatdan (oqla, yaxshila, oqar, qoray) (oqla, yaxshila, oqar, qoray) yasaladi.yasaladi.

 O’quvchilarni so’z yasalish xususiyatlarini tushunishga O’quvchilarni so’z yasalish xususiyatlarini tushunishga tayyorlash uchun o’qituvchi ularga muayyan bir yangi tayyorlash uchun o’qituvchi ularga muayyan bir yangi so’z qaysi so’zdan va qaysi morfema yordamida so’z qaysi so’zdan va qaysi morfema yordamida yasalganini aniqlashga qaratilgan topshiriqyasalganini aniqlashga qaratilgan topshiriq beradi. beradi. Masalan, o’qituvchi Masalan, o’qituvchi chegara chegara otini aytadi va chegaraniotini aytadi va chegarani qo’riqlaydigan kishini bildiradigan o’zakdosh ot qo’riqlaydigan kishini bildiradigan o’zakdosh ot tanlashni topshiradi tanlashni topshiradi (chegarachi). (chegarachi). Vazifani boshqacharoq Vazifani boshqacharoq berish ham mumkin: o’qituvchi so’zni va so’z yasovchi berish ham mumkin: o’qituvchi so’zni va so’z yasovchi morfemani beradi. O’quvchining vazifasi yangi so’zni morfemani beradi. O’quvchining vazifasi yangi so’zni to’g’ri yasash va leksik ma’nosini tushuntirish to’g’ri yasash va leksik ma’nosini tushuntirish hisoblanadi. Masalan, bhisoblanadi. Masalan, b aliq aliq so’zidan so’zidan –chi –chi qo’shimchasi qo’shimchasi yordamida yangi so’z yasash yordamida yangi so’z yasash (baliqchi), (baliqchi), uning leksik uning leksik ma’nosini tushuntirish, qaysi so’z turkumi ekanini aytish ma’nosini tushuntirish, qaysi so’z turkumi ekanini aytish topshiriladi. Ikkala topshiriqda ham o’quvchilar so’zni topshiriladi. Ikkala topshiriqda ham o’quvchilar so’zni morfemik tahlil qiladilar. Bunda o’qituvchi o’quvchilar morfemik tahlil qiladilar. Bunda o’qituvchi o’quvchilar e’tiborini hosil bo’lgan so’z qaysi morfema yordamida, e’tiborini hosil bo’lgan so’z qaysi morfema yordamida, qaysi so’z turkumidan yasalganiga, qanday ma’no qaysi so’z turkumidan yasalganiga, qanday ma’no anglatishi va qaysi so’z turkumi ekaniga qaratadi. anglatishi va qaysi so’z turkumi ekaniga qaratadi. Bunday mashqlarda tilda mavjud bo’lgan so’zlarning Bunday mashqlarda tilda mavjud bo’lgan so’zlarning leksik ma’nosi bilan morfemik tarkibining o’zaro leksik ma’nosi bilan morfemik tarkibining o’zaro bog’liqigiga va biror so’z turkumiga xarakterli bo’lgan bog’liqigiga va biror so’z turkumiga xarakterli bo’lgan so’z yasalishi usuliga asoslaniladi.so’z yasalishi usuliga asoslaniladi.

MM ashq turlaridan namunalar:ashq turlaridan namunalar:  1. O’zakdosh so’zlari bo’lgan matnni leksik – 1. O’zakdosh so’zlari bo’lgan matnni leksik – so’z yasalishi tomonidan tahlil qilish. so’z yasalishi tomonidan tahlil qilish. Masalan, quyidagi kabi matn diktovka bilan Masalan, quyidagi kabi matn diktovka bilan yozdiriladi: yozdiriladi: Hovlimizda gulzor bor. Gulzorga har xil gul Hovlimizda gulzor bor. Gulzorga har xil gul ekilgan. Ularni gulchi akamekilgan. Ularni gulchi akam parvarish parvarish qq iladi. iladi. Gullar chamandGullar chamand ek ek ochiladi.ochiladi.  O’qituvchi rahbarligida bir o’zakdosh so’zdan O’qituvchi rahbarligida bir o’zakdosh so’zdan boshqasi qanday morfema yordamida boshqasi qanday morfema yordamida yasalgani, u qaysi so’z turkumiga kirishi, yasalgani, u qaysi so’z turkumiga kirishi, qanday ma’no bildirishi aniqlanadi.qanday ma’no bildirishi aniqlanadi.

Leksik ma’nosi keng tushuntirilgan so’zni Leksik ma’nosi keng tushuntirilgan so’zni o’zakdosh so’z bilan almashtirish.o’zakdosh so’z bilan almashtirish.  Topshiriq. Topshiriq. Ajratib ko’rsatilgan so’zga o’zakdosh Ajratib ko’rsatilgan so’zga o’zakdosh bo’lgan bir so’z toping. Uning qaysi so’z turkumiga bo’lgan bir so’z toping. Uning qaysi so’z turkumiga kirishini ayting va uni so’z tarkibiga ko’ra tahlil kirishini ayting va uni so’z tarkibiga ko’ra tahlil qiling.qiling.  – – Olma Olma daraxti ko’p joy daraxti ko’p joy (Olmazor) (Olmazor)  – – Paxta yePaxta ye tishtirish bilan shug’ullanadigan kishi tishtirish bilan shug’ullanadigan kishi (Paxtakor) (Paxtakor)  – – Bog’Bog’ yaratadigan va uni parvarish qiladigan kishi yaratadigan va uni parvarish qiladigan kishi (Bog’bon) (Bog’bon)  – – TraktorTraktor bilan ish bajaradigan kishi bilan ish bajaradigan kishi (Traktorchi) (Traktorchi)  – – GulGul solib solib qo’qo’ yy ii ladigladig aa n idishn idish (Guldon)(Guldon)  O’quvchilar o’qituvchi yordamida shu so’z qaysi O’quvchilar o’qituvchi yordamida shu so’z qaysi so’zdan va qanday qo’shimcha yordamida so’zdan va qanday qo’shimcha yordamida yasalganini aniqlaydilar.yasalganini aniqlaydilar.

 Xulosa qilib aytganda, Xulosa qilib aytganda, boshlang’ich sinflarda boshlang’ich sinflarda so’zning morfemik so’zning morfemik tarkibi va so’z tarkibi va so’z yasalishini o’rgatish yasalishini o’rgatish o’quvchilarning har o’quvchilarning har bir so’zga ongli bir so’zga ongli munosabatda munosabatda bo’lishlarini bo’lishlarini ta’minlaydi, so’z ta’minlaydi, so’z tarkibi va uning tarkibi va uning yasalishi haqidagi yasalishi haqidagi dastlabki dastlabki tushunchalarni tushunchalarni shakllantiradi.shakllantiradi.Bilim berishda har bir bolaning Bilim berishda har bir bolaning ruhiyati, qiziqishi va layoqatidan ruhiyati, qiziqishi va layoqatidan kelib chiqqan holda individual kelib chiqqan holda individual yondashishga harakat qiladi. yondashishga harakat qiladi. Alifboni o‘rganishga kirishgan Alifboni o‘rganishga kirishgan murg‘ak qalb egalarini ilmga murg‘ak qalb egalarini ilmga oshno etishda bu fazilatlar juda oshno etishda bu fazilatlar juda muhimdir muhimdir

Похожие

8-mart boshlang'ich sinflar uchun slayd

Boshlang’ich sinflarda o’qish darslari

Boshlang`ich sinflarda takrorlash darslari

Boshlang’ich sinflarda texnologiya ta’limining mazmuni

Boshlang'ich maktablarda tabiiy fanlarning mazmuni o'quv dasturning tahlili