Bolalarni nutqini o‘stirish fanining maqsad va vazifalari - Педагогиka - Презентации

Bolalarni nutqini o‘stirish fanining maqsad va vazifalari

Загружено в:

17.06.2024

Скачано:

0

Размер:

196.5068359375 KB

MAVZU:BOLALARNI NUTQINI O‘STIRISH FANINING MAQSAD VA VAZIFALARI

Reja: 1.Nutq o‘stirish nazariyasi va metodikasi fanining maqsadi 2. Bolalar nutqini o‘stirishning asosiy mazmuni. 3. Nutq o‘stirishni ta’minlaydigan omillar.

Bolalar nutqini o‘stirishning predmeti maqsadi va vazifalari. Maktabgacha ta’lim sog’lom, har tomonlama yetuk bolalarni tarbiyalash uchun zarur tashkiliy, uslubiy, psixologik, pedagogik shart-sharoit yaratadi, bolalarni maktabda muntazam ravishda ta’lim olishga tayyorlash ota-onalarga yordam beradi. So‘ngi yillarda maktabgacha ta’lim tizimini takomillashtirish, ta’lim-tarbiya mazmuni, shakli vosita va metodlarini yangilashga alohida e’tibor berilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi «Ta’lim to‘g’risida»gi qonunining 8- moddasida: • «Maktabgacha ta’lim va tarbiya bolalarni o‘qitish va tarbiyalashga, ularni intellektual, ma’naviy-axloqiy, etik, estetik va jismoniy jihatdan rivojlantirishga, shuningdek bolalarni umumiy o‘rta ta’limga tayyorlashga qaratilgan ta’lim turidir. • Maktabgacha ta’lim va tarbiya olti yoshdan yetti yoshgacha bo‘lgan bolalarni boshlang‘ich ta’limga bir yillik majburiy tayyorlashni ham nazarda tutadi»deyilgan.

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risidagi qarorida maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarmog’ini kengaytirish,malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash, bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash darajasini tubdan yahshilash, ta’lim –tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlari va texnologiyalarini tadbiq etish masalalariga e’tibor qaratilgan. Mаktаbgаchа yoshdаgi bolаlаrning nutqini rivojlаntirishning аsosiy vаzifаlаri Maktabgacha yoshdagi bola nutqini rivojlantirishning asosiy vazifasi bola tomonidan ona tilining har bir yosh bosqichi uchun belgilangan normalari va qoidalarini о‘zlashtirilishi hamda uning kommunikativ qobiliyatlarini rivojlantirishdan iboratdir.

Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirish masalalarini tadqiq etish O’zbekiston Respublikasida o’tgan asrning 50-yillarida boshlangan. Maktabgacha ta’lim sohasidagi birinchi fan nomzodi A.V.Nikolskaya mahalliy millat bolalariga rus tilini o’qitish zarurligi masalasini ko’tarib chiqdi. XX asrning 70-yillarida A.V.Nikolskayaning ilmiy rahbarligi ostida E.M.Razbayeva tomonidan maktabgacha yoshdagi katta bolalarda o’qilgan asarlar asosida kattalar mehnatiga hurmatni tarbiyalash bo’yicha tadqiqot o’tkazildi. 1979 yildan boshlab to bugungi kungacha maktabgacha yoshdagi bolalarga ona tili va o’zga tilni (rus, o’zbek) o’qitish muammosi O’zbekiston olimlari, metodistlari, psixologlarining tadqiqot ob’yekti hisoblanadi.

Nutq o‘stirish nazariyasi va metodikasi fanining maqsadi Maktabgacha yoshdagi bolalarda og’zaki nutqni rivojlantirish tamoyillari, unga qo‘yilgan talablar, usullari, shakllari, nutqni rivojlantirish muammolari, barkamol avlod tarbiyasida nutqni to‘g’ri shakllantirih yo‘llari va ish samaradorligi. Zamonaviy pedagogik texnologiya. Ta’lim-tarbiya jarayonini ilmiy asosda tashkil etish, va uning tamoyillari, qonuniyatlari. Maktabgacha yoshda bo‘lgan bolalarda og’zaki nutqni rivojlantirish ishiga tayyorlashdan iboratdir .

Nutq o‘stirish nazariyasi va metodikasi fanining vazifalari • maktabgacha yoshdagi bolalarda turli yosh bosqichlaridagi nutq rivojini ko‘ra olish va tushunish qobiliyatini shakllantirish; • bola nutqiga ta’sir ko‘rsatishning eng samarali yo‘lini to‘g’ri tanlash va bolaning nafaqat yoshini, balki uning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda o‘zaro birgalikda harakat qilish hamda olingan natijani tahlil qilish; • bolalar nutqining turli jihatlarini rivojlantirish, aniq uslublari va usullari haqidagi bilimlar o‘zlashtirilishini hamda ularning didaktik nutq muloqotlari paytida qo‘llay olinishini ta’minlash;

V.I.Loginova, Y.S.Lyaxovskaya, V.V.Gerbova, YE.M.Strunina va boshqalarning tadqiqotlarida bolalar ona tili leksikasini o’zlashtirib olishlarining o’ziga xos xususiyatlari yoritilgan. Olimlar nutqqacha bo’lgan bosqich muhim rol o’ynashini tushunib yetib, uni batafsil tahlil qilmoqdalar. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ravon nutqi tadqiqotchilari YE.I.Tixeyeva, YE.A.Flerina, A.M.Leushina, L.A.Penyevskaya va boshqalar bolalarning og’zaki nutqi va hikoya qilishni o’zlashtirishining o’ziga xos xususiyatlari, dialogik va monologik nutqning o’zaro bog’liqligini chuqur tushunish asosiga quriladigan ravon nutqni o’qitish tizimiga asos solishgan.

Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirish metodikasini fan sifatida shakllantirishga Ye.I.Tixeeva, Ye.A.Flerina, O.I.Solovev, A.N.Govzdev va boshqalar katta hissa qo‘shganlar. Yelizavetta Ivanovna Tixeeva (1866-1944) talantli pedagog va yirik jamoat arbobi edi. Ye.I.Tixeeva namunali insonni tarbiyalashga yordam berish va ilk yoshdan boshlab to keksalikka qadar insonni har tomonlama rivojlantirishni ta’minlaydigan pedagogik nazariyani yaratish ustida ishlagan.

Maktabgacha ta’lim me’yoriy hujjatlari asosida bolalarni tarbiyalash. Maktabgacha ta’limni rivojlantirish uchun quyidagilarni amalga oshirish lozim bo‘ladi: • Malakali tarbiyachi va pedagog kadrlarni ustuvor ravishda tayyorlash; • Maktabgacha ta’limning samarali psixologik-pedagogik uslublarini izlash va joriy etish; • Bolalarni maktabga oilada tarbiyalashni tashkiliy, psixologik, pedagogik va uslubiy jixatdan ta’minlash • Zamonaviy o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar, texnik vositalar, o‘yinchoqlar va o‘yinlar yaratish hamda ularni ishlab chiqarish; • Maktabgacha yoshdagi bolalarni xalqning boy madaniy-tarixiy merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida ma’naviy-axloqiy jixatdan tarbiyalash uchun shart-sharoitlar yaratish;

Bolalar nutqini o‘stirishning asosiy mazmuni. Respublikamizda maktabgacha ta’lim allaqachon davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan. Shu bois ta’lim tizimining ilk bo‘g’iniga doir har qanday muammo davlat miqyosida hal qilinmoqda. Jumladan, maktabgacha ta’lim tizimi tarbiyachilari bugungi kunda bolalarni maktabga tayyorlashning bazaviy dasturi hamda tajriba-sinov jarayonida yuqori baholangan o‘quv-metodik materiallarga ega. Mazkur dasturda bolalarni jismoniy rivojlantirish, nutq va tafakkurini shakllantirish, tevarak-atrof bilan tanishtirish kabi turli masalalar qamrab olingan.Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirish metodikasini fan sifatida shakllantirishga Ye.I.Tixeeva, Ye.A.Flerina, O.I.Solovev, A.N.Govzdev va boshqalar katta hissa qo‘shganlar. Yelizavetta Ivanovna Tixeeva (1866-1944) talantli pedagog va yirik jamoat arbobi edi. Ye.I.Tixeeva namunali insonni tarbiyalashga yordam berish va ilk yoshdan boshlab to keksalikka qadar insonni har tomonlama rivojlantirishni ta’minlaydigan pedagogik nazariyani yaratish ustida ishlagan.

Ye.I.Tixeeva o‘z pedagogik faoliyatining dastlabki yillaridayoq bolalarni o‘qitishda ona tilining muhim ahamiyatga egaligiga e’tiborini qaratgan. K.D.Ushinskiy ta’limoti asosida inqilobgacha bo‘lgan davrdayoq ishlab chiqilgan oilada, maktabgacha ta’lim tashkilotsida, maktabda bolalarga ona tilini o‘qitish jarayonida ularning nutqini rivojlantirish metodikasi Ye.I.Tixeevaning pedagogik nazariyasida markaziy o‘rin egallaydi. 1913-yilda Ye.I.Tixeevaning «Ona tili va uni rivojlantirish yo‘llari» nomli asari bosilib chiqdi. Tixeeva nutqni rivojlantirishning ahamiyati, yo‘llari va vositalariga oid muhim masalalarni til madaniyatini umumiy rivojlantirish, bolalarda o‘z xalqiga, vataniga muhabbatni tarbiyalash bilan bog’liqlikda o‘rgangan. Ye.I.Tixeeva tilni o‘rgatishni ilk bolalik chog’idan boshlash zarur, deb hisoblagan, chunki to‘g’ri nutq ko‘nikmasi boshqa ko‘nikmalar singari oilada orttiriladi. Ye.I.Tixeevaning fikricha, maktabgacha ta’lim tashkilotsi bolalarning barcha qobiliyatlarini rivojlantirgan holda nutqni egallashning juda ahamiyatli va muhim qobiliyatiga e’tiborni qaratishi darkor: «Chunki nutqni muntazam o‘rgatish, nutq va tilni metodik rivojlantirish maktabgacha ta’lim tashkilotidagi tarbiya ishlarining asosini tashkil qilmog’i lozim»8 .

• Maktabgacha ta’lim tashkilotsining Ye.I.Tixeeva tomonidan olg’a surilgan asosiy vazifasi – bolalarning barcha qobiliyatlarini, shu jumladan nutqni egallash qobiliyatini jadal rivojlantirish uchun shart- sharoitlar yaratishdan iborat. Ayni paytda nutqni o‘rgatish bolalar bog’chasidagi butun tarbiya ishlarining asosini tashkil qilmog’i zarur. • Ikkinchi vazifa – bolalar nutqining shakli, uning kichkintoy atrofdagilardan o‘zlashtirib oladigan narsalar tuzilmasi ustida ishlashidan iborat. • Uchinchi vazifasi – bolalar nutqini rivojlantirish vazifasini tarbiyachilar zimmasiga yuklagan holda pedagog Ye.I.Tixeeva fikriga ko‘ra, bolalar nutqini rivojlantirishning eng yangi metodlarini o‘zlashtirishi, nafaqat metodik usullarni bilishi, balki ularni bolalar bilan muloqot chog’ida qo‘llay olishi ham darkor.

• Ye.I.Tixeeva o‘z metodikasida bolalar nutqini rivojlantirishga oid ishlar mazmunini hamda nutqning rivojlanishi, og’zaki nutq rivojlanishi ro‘y beradigan faoliyat turlarini aniqlaydi. • Mashg’ulotlar jarayonida ushbu faoliyat turlarini yo‘lga qo‘yishda Tixeeva asosiy e’tiborni lug’atni boyitish va ravon nutqni rivojlantirishga qaratish lozimligini ko‘rsatadi. U ko‘rgazmaviylik va kuzatishni bola nutqini rivojlantirish asosi deb hisoblaydi. Ye.I.Tixeeva tomonidan ekskursiyalarni o‘tkazish metodikasi ishlab chiqilgan, ekskursiyalarni bunday tashkil qilish, uning fikricha, bolalarni bevosita tabiatga oshno qiladi, ularga jonli borliqni ularning tabiiy munosabatlari bilan birgalikda tanishtiradi. • Ye.I.Tixeyeva nutqni rivojlantirish mashg’ulotlariga nisbatan qo‘yadigan asosiy talablari qatorida bolalar qiziqishlari va tajribalari, ularni jonli o‘tkazish, harakatlanish va sinab ko‘rish imkoniyatlari bilan aloqasini olg’a suradi

• O‘z davrining ilmiy yutuqlari doirasida Ye.I.Tixeeva quyidagilarni ishlab chiqqan: • bolalarni maktabda ta’lim olishga tayyorlovchi uyushtirilgan dasturiy mashg’ulotlarni o‘tkazish metodikasi; • maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini, fikrlashini rivojlantirish; • original didaktik material tizimi va undan maktabgacha ta’lim tashkilotsida foydalanish metodikasi. • Sinchiklab ishlab chiqilgan nutqni rivojlantirish metodikasi maktabgacha tarbiya nazariyasi va amaliyotiga qo‘shilgan o‘lkan hissa bo‘lib, u bugungi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Ye.I.Tixeyeva tomonidan yaratilgan «Maktabgacha yoshdagi bola nutqini rivojlantirish» nomli kitobi bosilib chiqdi, mazkur asar maktabgacha ta’lim tashkilotsida bolalarga ona tilini o‘qitishga doir ishlarni tashkil qilish jarayonida ulkan ahamiyatga ega bo‘ldi. • «Maktabgacha yoshdagi bola nutqini rivojlantirish» kitobida bayon etilgan amaliy tavsiyalar ta’lim tashkilotlarida hozirgi kungacha qo‘llanib kelinmoqda

Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar: 1. Bolalar nutqini rivojlantirish metodikasi fani qachon tashkil topgah va rivojlanishi qanday kechgan? 2. Bolalar nutqini o‘stirishga oid nazariy ishlar haqida nimalarni bilasiz? 3. Maktabgacha ta’limning qanday me’yoriy xujjatlari mavjud? 4. Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishning ilmiy-pedagogik shart- sharoitlari haqida nimalarni bilasiz? 5. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari yo‘nalishlariga ko‘ra qanday turlarga bo‘linadi?

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 1. O‘zb. Res. Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. T.:- 2016y. 29-dekabr. 2. Sog‘lom ona va bola yili” Davlat dasturi T.: -2016 yil 3. «Ilk qadam» davlat o’quv dasturi. –T.: 2022 yil.4.02 4. Kadirova R.M. Maktabgacha katta yoshdagi bolalarda dialogik nutqni rivojlantirishning omillari (o’quv qo‘llanma). –T.: TDPU, 2002 5. Bolalar uchun she’r va Nutq o‘stirish (Bolalar bog’chalari topishmoqlar to‘plami). T.: 6. F.R.Qodirov “Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va metodikasi ruhiy omillar” Toshkent. “Istiqlol”2016 yil. 7. D.R.Babayeva “Nutq o’stirish metodikasi” Toshkent 2019-yil 8. Maktabgacha ta’lim-tarbiya DAVLAT STANDARTI.2020Y.22.12

Похожие

Pedagogika fanining maqsad va vazifalari

Tarbiyaning maqsad va vazifalari

Sinfdan tashqari o’qishning maqsad va vazifalari

Pedagogika fani va uning maqsad va vazifalari

Pedagogika fanining predmeti va uning vazifalari