Tropik o’lkalarda tarqalgan oziq-ovqat o’simliklari - Пищевая технология - Презентации

Tropik o’lkalarda tarqalgan oziq-ovqat o’simliklari

Загружено в:

22.03.2024

Скачано:

0

Размер:

377.0400390625 KB

Mavzu: Tropik o’lkalarda tarqalgan oziq-ovqat o’simliklari

 1. Tropik mintaqa - o'simliklarning qiziq va noyob dunyosi.  2 . Tropik mintaqada tarqalgan oziq-ovqat o'simliklar.  3 . Tropik mintaqada uchraydigan ayrim oila vakillarining oziq-ovqat sanoatida tutgan o'rni. Reja:

Insoniyat, Yer biosferasining muhim, kattaroq qismi haqiqiy yashil o'simliklar dunyosi bilan o'ralgan. O'simliklar inson va tabiat hayotida muhim rol o'ynaydi. Qayta ishlab chiqarilmasdan, sayyoramizdagi yashil o'simliklar mavjud bo'lmaganida ayot ham to'xtab qolar edi. Bular hayot beruvchi kislorod bilan ta'minlab, yashil o'simliklar barcha jonzotlarni boqish, organik moddalarning ajralmas qism sifatida muhim rol o'ynaydi. Shu bilan birga ular ekologik muhitning bir qismi bo'lib , ularsiz hayotning, insoniyatning yashash imkoniyati yo'q.

Agar yerdagi yoki hatto alohida mintaqada o'simliklarning cheksiz sonli qismi mavjud bo'lsa, ularning turlari ma'lum bir cheklangan sondir. Darhaqiqat, bitta turdagi yuz minglab hatto millionlab nusxalar ham bo'lishi mumkin. Biroq faqat bir necha yuz yoki undan kam sonli turlar ham mavjud. Shunday ekan ekologik mintaqalardan biri bo'lgan tropik mintaqada ham o'simliklarning 40000 dan ortiq turi uchraydi. Bunga sabab tropik mintaqaning o'ziga xos iqlim sharoitidir.

Tropik mintaqa - Shimoliy va Janubiy yarimsharlarda joylashgan subtrpik va subekvatorial mintaqalar orasida joylashgan 2-geografik mintaqa. Tropik mintaqaning materik qismi uchu cho'l va chalacho'l landshafti, okeanlarga esa suvning sho'rligi (37 %) va doimiy o'rtacha va yuqori harorat 18°C dan 36°C gacha xosdir. Tropik mintaqada quyosh nurlari tik tushgani va bulutning kam bo'lganidan quyosh radiatsiyasi ko'proq bo'ladi. Natijada harorat yil bo'yi yuqori bo'ladi. Eng issiq oyning o'rtacha temperaturasi quruqliklarda 30-35°C da eng sovuq harorat 10°C dan pastga tushmaydi. Yillik yog'in miqdori 50-200mm.

Sharqdan g'arbga borgan sari o'simliklar dunyosi ham o'zgarib boradi:aralash(doim yashil va barg to'kuvchi) o'rmonlar,mussonli o'rmonlar (tropik o'rmonlar); siyrak o'rmonlar va savannalar , quruq o'rmonlar va kserofill butalar. Tropik o'rmonlar qalin qoplangan butalar va chirmashib o'suvchi lianalar va moxlardan tashkil topgandir. Shunga muvofiq tarzda bu mintaqada zonallik bo'yicha faunanig ham o'zgarib borishi kuzatiladi. Okean suvlarida bug'lanish ko'proq bo'lganidan kislorod va planktonlar siyrak joylashgan. Floraning ajoyib vakillari o'zlarining xilma-xilligi bilan ajralib turadi va insonlarni hayratga soladi. Ular odatdagidek , ammo juda ham noyob ba qiziq ko'rinadi. Masalan qovoqli olma juda ham shirin shuning uchun bu mevani juda yoqtirib iste'mol qilishadi. Lekin bu mevani darhol iste'mol qilish sharbat va murabbolar tayyorlash kerak. Qisqa muddat ichida saqlash uchun ham yaroqsiz hisoblanadi.

Barcha mevalar o'ziga xosliklarga ega. Zanjabil yoki kulrang yong'oq qadim zamonlardan o'zining shakli bilan ajralib turadi. Qizig'i shundaki, yong'oq qobig'i bir-biriga juda ko'p bo'shliqlar bilan kirib boradi, unda o'ziga xos kainat balzamining rezinali yog'i mavjud. Bu modda iste'mol qilinsa, terida uzoq tuzalmaydigan va oshqozonda yaralarni hosil qiladi. Shuning uchun bu yong'oq tuzini iste'mol qilishda va foydalanishda teriga shikast yetishidan himoyalanish zarur. Lekin qimmatbaho hisoblangan bu balzamlar suv osti materiallari ishlab chiqarishda shuningdek alkalis va kislotalarga, binoleum bo'yoqlariga va shunga uxshashlarga chidamli plastiklarda ishlatiladi. Ushbu balzamning tarkibiy qismiga kiruvchi antardik kislota mukammal antiseptik va to'qimalarni chirishdan himoya qiladi.

Yer sharining tropik mintaqalarida o'sadigan o'simliklarning juda keng tarqalgan oilalari quyidagilar:  Dukkakdoshlar(Fabaceae),  Sutlamadoshlar(Euphorbiaceae),  Soyabondoshlar (Apiaceae),  Sho'raguldoshlar ( Chenopodiaceae),  Bug'doydoshlar (Poaceae),  Loladoshlar (Liliaceae),  Bananguldoshlar (Zingirberaceae),  Murakkabguldoshlar (Asteraceae),  Qovoqguldoshlat (Cucurbitaceae),  Qo'ng'irboshdoshlar(Poaceae),  Yong'oqguldoshlat (Zuglandaceae),  Tutdoshlar (Moracear),  Papayyadoshlar (Papayaceae).

Yalpizdoshlar (Lamiaceae) va boshqa botanik oilalarga mansub o'simliklar: don ekinlari - bo'g'doy, arpa, sholi, makkajo'xori, tariq, jo'xori; dukkakli don ekinlari-loviya, soya, dolixos, kaptar loviyasi, kanavaliya; moyli ekinlar - maxsar, zig'iz, yer yong'oq, kunjut; efir moyli kashnich, arpabodiyon , qora zira, oq zira, ajgon-hina, qora zirasi, yalpiz, rayhon, mavrak, lavanda; moyli ekinlar - atirgul, yorongul, yirikgulli yasmin; tugunakmevali ekinlar - kartoshka, batat, yams, taro; texnika ekinlari - shakarqamish, g'uza,tolali nasha, jut, kanop, sizal, tamaki, pretrum; daraxt va butasimonlar - choy , kofe, palma; kauchukli ekinlar - geveya, tsitrus mevalilar; yem-xashak o'tlar

Tropik o'simliklarning ayrim biologik xususiyatlari, jumladan issiqsevarligi, namsevarligi, qosqa kunligi va aksariat hollarda nordon tuproqlarda o'tib rivojlanishi o'zaro o'xshashdir. Tropik o'rmonlarda o'simlik mahsulotlarini qidorish uchun eng yaxshi joylar daryplar oqimlar va boshqa siv havzalarining qirg'oqlari hisoblanadi. Quyosh tropik chakalakzorlarning yuqori sathidan o'tishi mumkin bo'lgan hamma joyda, pastgi yarusdagi o'simliklari ham odatda o'simliklar o'sishi uchun zarur sharoitlarga ega bo'ladi. Tropik o'rmonlarda o'simlik turlari nihoyatda ko'p va xilma - xildir. Ayniqsa, palma daraxtlari ko'pchilik tashkil etadi.

 Non daraxti. Janubiy Sharqiy Osiyo va Tinch okeani orollarida tarqalgan, Nonli daraxt (Artocarpus ) urug'iga tutdoshlar oilasining 60 xil doimiy yashil tropik daraxtlari kiradi (Moraceae). U anjir daraxtiga urug'dosh (Ficus). Nonli daraxt (Artocarpus altilis)ko'p o'stiriladigan va mashhur bo'lgan o'simlikdir. Shu urug'ga bir qancha mevali butalar va daraxt turlari kiradi, masalan: oddiy Artocarpus (Artocarpus communis), yovvoyi chempedak (Artocarpus integer), Jekfrut (turli bargli non daraxti (Artocarpus heterophyllus) va Marang yoki tarap (Artocarpus odoratissimu).

Bu turkumga kiruvchi Borneo (Indoneziya) orollarida tarqalgan kam tanilgan - Artocarpus odoratissimus turini yoritamiz , biroq mahalliy zarurat bo'lgani uchun u qo'shni mamlakatlar (Malayziya, Tailand, Fillippin)da o'stiriladi. O'zining vatanida u: Atau, Keyran, Loloy, Madang, Marang, Pingan kabi nomlar bilan ataladi. Biroq u bu mintaqadan tashqarida amaliy tanilmagan. U tabiatda dengizdan 1000 metr yuqori bo'lgan dengiz sohilining qumli va ikkinchi darajali o'rmonlarda o'sadi. U 25 metrgacha barglarining uzunligi 16-50sm va eni 11-28sm gacha o'sadi. Bir uyli o'simlik bo'lgani uchun, mevalarini yetishtirish uchun bitta o'simlikning o'zi yetarli.

Tuxumsimon shaklli mevalarning ustki qismi yashil bulib uzunligi 16sm va eni 13sm og'irligi 1 kg atrofida. Mevalarni xomligicha va pishgan holatda iste'mol qilinadi. Har doim iste'mol qilishdan oldin urug'larni muayyan harakatda qayta ishlov berish zarur. Janubiy Sharqiy Osiyo aholisining asosiy yegulik elementi nonli daraxtlar hisoblanadi. Mevalarining mag'zi qordek oppoq suvli shirin xushbo'y yumshoq ta'mli Durianni eslatadi (Durian dunyoda badbo'y meva hisoblanadi). Lekin undan farqli jihati badbuy hid tarqatmaydi.

Nonli daraxt (Artocarpus odoratissimus) urug'dan ko'payadi. Yangi urugz juda yuqori unib chiqishga ega va bir haftada o'sadi. Borneoda o'tkazilgan tajribalar natijasida omborlarda qolib ketgan urug'lar 3 haftada unib chiqish qobiliyatini yuqotishi aniqlangan. Shuning uchun o'rug'larni o'z vaqtida suv bilan ta'minlanadigan qumli joyga darhol ekish zarur. Vegenativ ko'payishi muvaffaqiyatsizlikka olib keladi. Non daraxti kasalliklardan va zararkunandalardam kamdam-kam zarar ko'radi. Uning tropik kelib chiqishi sovuqqa chidamsiz ekanligini ko'rsatadi. Minimal harorati 7°C dan kam bo'lmasligi kerak. Bundan kelib chiqadiki uni issiqxonalarda va uy sharoitida o'stirish mumkin.

Non daraxti okeanlardagi orollarda yashovchi aholining asosiy va muhim oziqa mahsuloti hisoblanadi. Yetilgan mevalarning etini non sifatida yopish, qaynatish , quritish, xomligicha istemol qilish, turli pishiriqlar tayyorlash mumkin odatda xom mevalari sabzavot sifatida qo'llaniladi. Mevasi po'stlog'ida lateks tomchilarining paydo bo'lishi uning pishganligini bildiradi. Meva eti tez buzilganligi uchun mahalliy aholi uni quritib saqlashadi. Ishbu quritilgan mevalar bir necha yollab buzilmasdan saqlanishi mumkin. Mevasi nihoyatda to'yimli hisoblanadi. Meva tarkibining 71%ini suv, 27%ini uglevodlar, 1%ini oqsil va juda oz miqdorda yog' tashkil etadi. Meva vitamin C (35%) va vitaminA (10%) larga boy.

Xulosa qilib aytganda tropik mintaqada tarqalgan o'simliklarning florasi juda kengdir. Tropik mintaqada yashovchi xalqlarning asosiy ozuqa mahsulotini tropik mevalar tashkil etadi. Bu mevalar yashash sharoitiga ko'ra doimiy harorat va nisbiy namlik yuqori darajada joylashganligi uchun o'sishi va vegetatsiya davri uzoq davom etadi. Tropik mintaqada asosan Sutlamadoshlar(Euphorbiaceae), Soyabondoshlar ( Apiaceae), Loladoshlar (Liliaceae), Papayyadoshlar ( Papayaceae), Yong'oqguldoshlar (Juglandaceae), Sho'raguldoshlar( Chenopodiaceae), Sutlamadoshlar( Euphorbiaceae), Bananguldoshlar (Zingirberaceae), Murakkabguldoshlar( Asteraceae), Qovoqguldoshlar ( Cucurbitaceae), Tutdoshlar ( Moraceae), Papayyadoshlar (Papayaceae), Qo'ng'irboshdoshlar (Poaceae ) vakillari juda keng tarqalgan.

E’tiboringiz uchun raxmat

Похожие

O’zbekistonada oziq-ovqat sanoati

Oziq-ovqat mahsulotlari kasalliklari

Oziq-ovqat kesish mashinalari

O'zbekistonda oziq-ovqat sanoati 2

Oziq-ovqat sanoatida mikroblardan foydalanish