Oziq-ovqat biotexnologiyasi rivojlanishidagi zamonaviy yo’nalishlar - Пищевая технология - Презентации

Oziq-ovqat biotexnologiyasi rivojlanishidagi zamonaviy yo’nalishlar

Загружено в:

16.01.2024

Скачано:

0

Размер:

1048.751953125 KB

Mavzu: Oziq-ovqat biotexnologiyasi rivojlanishidagi zamonaviy yo’nalishlar Sog‘lomlik bilan iste’mol mahsulotlari orasida mavjud bo‘lgan o‘zaro aloqa oziq-ovqat mahsulotlari tayyorlashning butunlay yangi yo‘nalishi – «Funksional ozuqa» tayyorlash, ishlab chiqarish uchun to‘rtki bo‘ldi. Sog‘lom ozuqa ist’emol qilish g‘oyasi yangi bo‘lmasdan, u o‘tgan asrning 50-yillarida oziq-ovqat mahsulotlari tarkibini qayta ko‘rib chiqish zarurligi haqidagi fikrlarning paydo bo‘lishiga olib kelgan edi. Oradan ko‘p o‘tmay, 1960-yillarda «tabiatga qaytish» degan istiqlolli shiorlar paydo bo‘lgan edi. Shundan keyin oziq-ovqat mahsulotlari tarkibiga kiruvchi: - xolesterin, yog‘lar, shakar va tuzlarning miqdorini kamaytirish zarurligi isbotlab berilgan edi. Bu esa oziq- ovqat mahsulotlarini kaloriya miqdorini pasayishiga olib kelgan hamda iste’mol mahsulotlarini tayyorlashga ixtisoslashgan tashkilotlar mana shu ko‘rsatmalarga rioya qilishga majbur bo‘ldilar. Bugunga kelib, iste’mol mahsulotlariga bo‘lgan talab biroz bo‘lsada yana o‘zgardi. Zamonaviy talablarga ko‘ra, iste’mol mahsulotlari nafaqat sog‘lom, balki u funksional bo‘lishi, ya’ni organizmga maqsadga yo‘naltirilgan ta’sir ko‘rsatishi zarur.

Jahonda bunday maqsadga yo‘naltirilgan, funksional iste’mol mahsulotlari tayyorlash bo‘yicha Yaponiya mamlakati karvonboshilik qilib kelmoqda. Bu mamlakatda, oziq–ovqat mahsulotlari tayyorlash bilan yuzdan ko‘proq yirik kompaniyalar shug‘ullanishiga qaramasdan ularning faoliyati, ular ishlab chiqarayotgan mahsulotlarninng sifati qattiq nazorat ostiga olingan. Keyingi 10-15 yilda ishlab chiqarishga yo‘lga qo‘yilgan eng katta ahamiyatga molik bo‘lgan “Funksional ozuqa mahsulotlari” sifatida baliq moyi va o‘simliklardan olinadigan antioksidantlarni ko‘rsatish mumkin. Bu mahsulotlar aterosklerotik hamda qon tomirini boshqa kasalliklarini oldini olish xususiyatiga egadirlar. Zamonaviy nuqtai-nazariyaga ko‘ra iste’mol mahsulotlari tarkibida - karotini ishlatilishi har-hil shish kasalliklarini sodir bo‘lish extimolini pasaytirsa, kalsiy tuzlari – osteoporoz hastaligini, maxsus yog‘lar esa – yurak-qon tomir xastaliklarini oldini oladi. Organizmga tushgan sellyuloza tolalari inson organizmni yurak gonorar xastaliklardan va shish bo‘lishidan saqlashi aniqlangan. Sink organizmning har-hil yuqumli kasalliklarga chidamliligini oshiradi. Magniy yurakni ishemik kasalliklari va o‘tkir yurak xastaliklarini kelib chiqishini oldini oladi. Funksional oziqalarni asosiy komponentlari bo‘lib, parhez tola, oligo- va polisaxaridlar, sut bijg‘ituvchi bakteriyalar, organik kislotalar, aminokislotalar, peptidlar, oqsillar, glyukoza, etil spirti, izoprenoidlar, vitaminlar to‘yinmagan yog‘ kislotalari (ayniqsa antioksidantlik xususiyatiga ega bo‘lgan birliklar) xizmat qiladilar.

Funksional oziqadan foydalanish asosan ikki maqsadga xizmat qiladi: organizmga etarli (kerakli) miqdorda metabolik zarur bo‘lgan ozuqa komponentlari etkazib berish va uni (organizmni) har-hil kasalliklardan himoya qilish. Yangi ozuqa mahsulotlarini tayyorlash uchun yuqumli bo‘lmagan, toksin saqlamagan tabiiy komponentlar ishlatilishini e’tiborga olgan holda, bunday mahsulotlarni keng miqyosda ishlab chiqarish uchun tegishli komponentlarni ko‘proq tayyorlash yoki to‘plash eng dolzarb masalaga aylanib qolishini hisobga olish zarur bo‘ladi. Biotexnologiyaning asosiy vazifasi esa ekologik toza funksional ozuqani keng miqdorda ishlab chiqarishdan iboratdir. Biotexnologiya yordamida (fermentativ kataliz, mikroorganizmlarni o‘stirish, hayvon va o‘simlik xujayralarini ko‘paytirish va x.k.) ozuqa mahsulotlarini keng miqdorda tayyorlash imkoniyati yaratiladi.

Biotexnologiyani achish-bijish jarayonlarida yanada faolroq ishtirok etishi kutilmoqda. Oziqa mahsulotlari (non, pishloq, qatiq, kefir, yogurt), ichimliklar (vino, pivo, konyak, viski, sake, vodka), sabzavotlarni tuzlanganlari (fermentativ yo‘l bilan olinganlari), - ko‘psonli biokimyoviy reaksiyalar oqibatida engil hazm bo‘luvchi, sifatli, yoqimli mazali ozuqa mahsulotlariga aylanib boradilar. Buni ustiga zamonaviy biotexnologiyani yangi imkoniyatlarini masalan, mikroorganizmlarni yirik (1000- 3000 m3 ) reaktorlarda o‘stirish, membranalar orqali filtrlash, separatsiya qilish (ajratish) hisobga olinganda oziq-ovqat masulotlarini yangi, sifatli, hamda ularni ko‘p miqdorda ishlab chiqarishda biotexnologiyani roli beqiyos ekanligi yanada yorqin nomoyon bo‘ladi.

Ushbu fan O‘zbekiston uchun eng kenja fanlardan bo‘lib, uni tarixi uzoqqa bormaydi (qadimiy biotexnologiyalar; non yopish, qatiq tayyorlash va x.k. bundan istisno). Bu fan asosan O‘zbekiston Fanlar akademiyasining mikrobiologiya institutida, genetika va o‘simliklar eksperimental biologiyasi institutida hamda Respublika Kimyo birlashmasiga qarashli bir qator zavodlarda (Yangiyo‘l biokimyo zavodi, Andijon gidroliz zavodi, Qo‘qon spirt zavodi) rivojlanib kelmoqda. Biotexnologiya ixtisosligi bo‘yicha birinchi o‘zbek akademigi A.G.Xolmurodov (1939-1996) fuzarium avlodiga mansub zamburug‘lardan NAD-kofermenti va vitaminlar kompleksi (V guruhiga kiruvchi vitaminlar, vitamin RR, Q 10 va x.k.) tayyorlash texnologiyasini yaratdi. Akademik M.I.Mavloniy O‘zbekistonda uchraydigan achitqi zamburug‘larni tahlil qilib, ularni Novvoychilik, vinochilik va chorvachilikka qo‘l keladigan turlarini topdi va ular asosida maxsus hamirturushlar va vinochilik uchun achitqi tayyorlash texnologiyalarni yaratdi.

Professor Q.D.Davranov MDH mamlakatlarida birinchilardan bo‘lib yog‘ parchalovchi lipaza fermentini tayyorlash texnologiyasini yaratdi. Bu fermentni ko‘p shakliligi sabablarini tahlil qilaturib, har bir biotexnologik jarayon uchun o‘ziga xos spetsifiklikka ega bo‘lgan lipaza fermenti zarur degan fikrga keldi va buni amaliyotda tasdiqlab berdi. B.f.d. J.Tashpulatov, somon va g‘o‘zapoyani parchalashda "trixoderma xarzianum" deb atallish zamburug‘ fermentlaridan foydalanish mumkinligini ilmiy asoslab berdi va bu texnologiyani amaliyotga qo‘llash taklif va muloxazalarini chop etdi. J.Tashpulatov yaratgan bu texnologiya qo‘llanilganda somonda shakar miqdori 6- 7%ga etgani, unda vitaminlar, aminokislotalar paydo bo‘lganligi va shu tufayli somonni oziqa-birligi bir necha barobar oshganligi isbotlab berilgan.

O‘zbek olimlaridan T.G.Gulomova, Z.R.Axmedova, S.M.Xodjiboeva, Z.F.Ismoilov, I.J.Jumaniyozov va boshqalar mamlakatimizda biotexnologiyani rivojlantirish ustida chuqur ilmiy va amalliy ishlar olib bormoqdalar. SHuningdek, marhum professorlar M.M.Murodov va T.YU.YUsupovlar olib borgan chuqur ilmiy izlanishlar asosida katta ilmiy amaliy nazariyalar yaratilgan. YUqorida fikr etilgan uch zavodda (Andijon gidroliz zavodi, Qo‘qon spirt zavodi, YAngi yo‘l biokimyo zavodlarida) spirt olish uchun zarur bo‘lgan amilaza fermentini ishlab chiqarish bo‘yicha chuqur izlanishlar olib borilmokda. Biotexnologiyaning imkoniyatlari.Dunyo bo‘yicha biotexnologiyani rivojlantirishga yo‘naltirilgan asosiy yo‘nalishlari bu ma’lum maxsulotlarga va energiyaga bo‘lgan talablar bilan bog‘liqdir. Planetda axolining soni to‘xtovsiz ko‘payayotgan bir vaqtda, yaXXI asrda axolining oziq-ovqat maxsulotlariga bo‘lgan extiyojni qondirish uchun zarur bo‘lgan maxsulotlarni etishtirib berishdan iborat.

Sut Laktozasiz sut olish texnologiyasi.Laktoza - sut qandi organizmda laktaza fermenti tomonidan parchalanadi. Lekin ba’zi oranizmlar sut qandini xazm qila olmaydi. Odatda insonlarning ovqat xazm qilish tizimida laktaza ishlab chiqariladi va laktozaning xazm bo‘lishini ta’minlaydi. Laktaza laktozani glyukoza va galaktozaga parchalaydi. Laktozaning xazm bo‘lmasligining sababi laktaza fermentining organizmda kam miqdorda yoki umuman ishlab chiqarilmasligining genetik berilganligidir. Laktozani xazm qila olmaydigan insonlar nordon sut mahsulotlari: pishloq, qatiq, tvorog, yogurt iste’mol qila oladilar. CHunki sutning mikroorganizmlar yordamida ivitilishi natijasida sut qandi sut kislotaga aylanadi. Ammo sutdan umuman voz kechish maqsadga muvofiq emas, chunki sut tarkibida juda ko‘p foydali (almashinmaydigan aminokislotala, vitaminlar, kalsiy) moddalar tutadi. SHuning uchun laktozasiz sut ishlab chiqarishning bir necha usullari yaratilgan.

AralashtirishUglevo dli eritma Pasterizatsi ya Oqsil yog’li aralash ma IvitishVitaminlar va temir moddalari Tomizg’i Qadoqlash va saqlash

Pishloq Pishloq ishlab chiqarish.Sut mikroblar yordamida tabiiy yo‘l bilan qayta ishlangan birinchi mahsulot hisoblanadi. CHunki sut tarkibida mikroorganizmlar oziqlanib, ko‘payishlari uchun zarur bo‘lgan deyarli barcha komponentlar mavjud bo‘lib, shuning uchun ham u tez achib qoladi. Bu jarayonni asosini sut shakari – laktozani sut kislotasiga aylanishi tashkil etadi. Ming yillar davomida sutni o‘zidan-o‘zi achib qolish sabablari o‘rganib kelingan va oqibatda sutdan achib qolish sabablari o‘rganib kelingan va oqibatda sutdan achitish orqali pishloq va boshqa mahsulotlar tayyorlash texnologiyalari yaratilgan. Pishloq tayyorlash uchun sutga ma’lum avlodga mansub bo‘lgan bakteriya solinadi. Tayyorlanadigan mahsulotni sifati, xushbo‘yligi, va boshqa qator xususiyatlari mana shu bakteriyalarni avlodi va turiga bog‘liqdir. Sutni achishi davomida sutachituvchi bakteriyalarni ko‘payishi muhim texnologik jarayon hisoblanadi, chunki ko‘payishga moyil bo‘lgan bakteriyalar boshqa avlodga yoki turga mansub bo‘lgan bakteriyalarni o‘sib, ko‘payishiga yo‘l qo‘ymaydi va shu tufayli mahsulotga o‘ziga xos sifat, ya’ni xid va ta’am beradi. Sut achituvchi bakteriyalar oshqozon-ichak mikroflorasiga ijobiy ta’sir qiladilar. Sutga bakteriya solingandan keyin, u ma’lum haroratda ushlab turiladi, bu esa sutni achishiga olib keladi. Bu jarayonni chuqurroq o‘tkazish maqsadida, ya’ni sut tarkibidagi oqsil moddalarni parchalash uchun unga qo‘shimcha proteolitik fermentlar solinadi. Bunday fermentlar qo‘zichoqni yoki buzoqchani oshqozonidan olinib, u so‘chug fermenti yoki renin deb ataladi. Renin sut emgan buzoqcha yoki qo‘zichoq – oshqozonni to‘rtinchi bo‘limida hosil bo‘ladi. Hayvonni yoshiga qarab so‘chuj fermenti o‘rniga boshqa proteolitik fermentlar hosil bo‘laboradilar va ular so‘r hosil qilaolmaydilar.

Vino Avstraliya, AQSH, CHili, Argentina, Isroil, Janubiy Afrika Respublikasi va boshqa mamlakatlar qo‘shildilar. Bu mamlakatlarni tuproq va iqlim sharoiti tok o‘stirishga mos keladi. Bir necha yuz yillar mobaynida tokni oq va qizil uzum beruvchi, seleksiya yo‘llari bilan tanlangan navlaridan tarkibida 15-25% shakar saqlagan sharbat siqib olinadi va undan vino tayyorlash uchun foydalaniladi. qizil vino qora uzumni siqish va butun massani fermentatsiya qilish orqali olinadi. Binafsha rang vino – oq uzumni sharbatiga qora uzumni po‘stlogg‘ini (sharbatini siqib olgandan keyin qolgan massani) aralashtirish yo‘li bilan tayyorlanadi.

Sidr Sidr (fr. Cidre) – kam alkogolli ichimlik, olma sharbatini bijg‘itish orqali olinadi. Quvvati 2 - 7% gacha. Sidr olma xidiga va oltinrangga ega Qand miqdoriga bog‘liq xolda nordon ta’mdamdan shirin ta’mgacha bo‘ladi. Sidr uchun materiallar ikki hil klassik va zamonaviy sxemada amalga oshiriladi. Sidr tayyorlash uchun olmalar oldindan maydalanib, sharbati olinadi. Buning uchun press yokt boshqa qurilamalardan foydalaniladi. SHarbatni sidr olishdan oldin oldindan tabiiy mikroflorasini yo‘qotish va achitqi bilan aralashtirish yoki ishlov bermasdan shundayligicha foydalanish mumkin. Ko‘pincha tayyor sidrning ta’miga ta’sir ko‘rsatuvchi Kloeckera apicula mikroorganizmining rivojlanishini oldini olish uchun is gazi bilan ishlov beriladi. SHundan so‘ng achitqi kulturasi dan solish orqali yoki tabiiy achitqilar yordamida bijg‘ish boshlanadi. Sidr ishlab chiqarishda achitqilarga bo‘lgan talab shundan iboratki, ular yuqori tezlikda achitishi va oson cho‘kmaga tushishi kerak. Achitqilarning turli shtammlari turli spetsifik xushbo‘y xid berishxususiyatiga ega bo‘ladilar.

Soya mahsulotlari. Soya mevasi asosida SHarqda turli hilsoya mahsulotlari tayyorlanadi. Soya o‘simligi urug‘ini sut kislotali bijg‘itish orqali olinadigan ozuqa mahsulotlari ham SHarq mamlakatlariga xosdir. Ma’lumki, soya urug‘idan juda ham xilmaxil mahsulotlar tayyorlanadi. Xitoy, YAponiya, Koreya, Malayziya, Indoneziya mamlakatlarida soya urug‘ini mikroorganizmlar yordamida ishlov berish orqali ko‘p sonli mahsulotlar tayyorlanadi. Masalan, Indoneziyada tayyoranib, butun jahonda noyob (delikates) hisoblangan «Tempe nedele» nomli taom soya urug‘idan fermentatsiya qilish orqali tayyorlanadi. Soyadan tayyorlangan ovqatga xushbo‘y hid beruvchi va uni oqsil moddalari bilan boyituvchi Koreya va Xitoy taomlari ham butun dunyoga ma’lum. Xitoyni ananaviy ovqatga – «Sufu» - soyani Mucor zamburug‘i bilan boyitish orqali tayyorlanadi. YAponiya delikatesi – «Natto» soyani Aspergillus oruzae zamburug‘i bilan qayta ishlash orqali tayyorlanadi. Ko‘pchilik hollarda soya o‘simligini yuvib, tozalab unga zamburug‘ eqiladi. Zamburug‘ (Rhizopus, Mucor, Aspergillus) sekin o‘sib, rivojlanib, o‘simlik to‘qimalarini oralariga, ichiga kirib ketadi va o‘zidan nafaqat serkalloriyali oqsil moddalari, balki xushbo‘y xid va o‘ziga xos bo‘lgan maza beradigan biologik moddalar chiqaradilar. SHarq taomlarini delikatesligi ham ana shunda. SHu o‘rinda qadimiy Xitoy ovqati bo‘lib kelgan, endilikda YAponiya va boshqa mamlakatlarida ham keng ist’emol qilinib kelayotgan bir sousni texnologiyasini keltirishni lozim topdik. Bu sousni tayyorlash uchun dastlab tuzlangan soya urug‘ini Aspergillus oruzae zamburug‘i bilan fermentatsiya qilinadi. Hosil bo‘lgan eritmaga tuzli suv qo‘shiladi va 8-12 oy mobaynida big‘jishga qo‘yiladi. Aralashma tipidagi bu bijg‘ish asosan. Pediococcus Soyae bakteriyasi va Saccharomyces rouxii va Torulopsis achitqi zamurug‘lari amalga oshiriladi. Bunday murakkab bijg‘ish oqibatida, mahsulot to‘lig‘icha mikroorganizmlar metabolitlari – sut kislotasi va boshqa ozuqa kislotalari hamda etil spirtidan iborat mahsuotga aylanadi. Bijg‘ish jarayoni tugagach, tayyor mahsulot siqiladi va idishlarga qo‘yiladi. Bunday mahsulotni «Moromom» deb yuritiladi.

Suv o‘tlari oqsil manbai sifatida. Dunyoni ko‘plab mamlakatlarida bir xujayrali suv o‘tlari: Chlorella va Scenedesmus shuningdek, Spirulina avlodiga mansub ko‘k-yashil suv o‘tlardan ozuqa oqsili tayyorlash yo‘lga qo‘yilgan. Bu o‘simliklar quyosh nuri energiyasidan foydalanib, karbonat angidrid, suv va mineral moddalardan oqsil va boshqa organik moddalar sintez qiladilar. Ularni o‘stirish uchun ko‘p miqdorda suv. Kerakli miqdorda yorug‘lik va harorat bo‘lsa kifoya. Issiq, janubiy mintaqalarda suv o‘tlarini ochiq xavzalarda o‘stirish yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsada, yopiq, yarimsteril holatda o‘stirish yuqori sifatli oqsil moddalari va boshqa organik moddalar ishlab chiqarish imkoniyatini yaratadi. Xlorella va ssenedemus avlodlariga mansub suv o‘tlar o‘zlarini o‘sishilari uchun neytral muhitni talab qiladilar, ularni xujayra qobiqlari mustahkam sellyulozadan tashqil topganliklari uchun ham hayvon organizmida yaxshi xazm bo‘lmaydi. Ularni yaxshi bo‘lishlari uchun mahsus ishlov berishni talab qilindi. Spirulinalar xujayralari xlorellaga nisbatan 100 marotaba kattaroq, ammo qalin sellyuloza qobig‘i bo‘lmaganligi uchun ular organizmda yaxshi so‘riladilar. Spirulinalar ishqoriy muhitda o‘stiriladi (rN 10-11), tabiatda ham ishqoriy ko‘llarda yoki havzalarda ko‘proq tarqalgan. Suv o‘tlari biomassa to‘plash tezligi bo‘yicha achitqi zamburug‘lari va bakteriyalardan pastroq bo‘lsada, qishloq xo‘jalik o‘simliklardan ancha ustunlikga ega. Ochiq tipdagi mahsus o‘stirig‘ichlarda o‘stirilganda 1 gektar maydondan yiliga 70 bonka quruq biomassa olish mumkin. Taqqoslash uchun quyidagi sonlarga e’tibor bering: 1 gektar maydondan 3-4 tonna g‘alla; 5 tonna sholi; 6 tonna – soya; 7 tonna makkajo‘xori olish mumkin xalos.

Rang beruvchi moddalar. Karmin - Lotin Amerika mamlakatlarida kaktuslarning ayrim turlarida ko‘paytiriladigan koshenil hasharotlaridan olinadigan qizil rangdagi bo‘yovchi modda. Karmin sovuq suvda qiyin eriydi, shuning uchun uning suv-ammiakli eritmasi ishlatiladi. Enobo‘yoq - uzumning qizil navlarining tulpidan olinadigan qizil oziqaviy bo‘yoqdir. Bu bo‘yoq faqatgina muhit rN 5 dan yuqori bo‘lmagan nordon mahsulotlarni bo‘yash uchun ishlatilishi mumkin. U uzum tupidan ko‘-pincha 1 % li xlorid kislotasi bilan ekstraksiyalash va vakuum ostida quyultirish yo‘li bilan olinadi. Qizil bo‘yoqni olish uchun xom ashyo sifatida shotut (qora, qizil tut), qizil lavlagi va sharbat ishlab chiqarish chiqindilari ishlatilishi mumkin. Kurkuma - zanjabillar oilasiga mansub ko‘p yillik o‘tsimon o‘simlik ildizidan olinadigan bo‘yoq. Kurkuma korxonalarga qurutilgan ildiz qalamchalari yoki mayin yanchilgan kukun holida keltiriladi. Kurkuma suvda erimaydi, shuning uchun u spirtli eritma ko‘rinishida ishlatiladi. Saflor - respublikamizda o‘sadigan bir yoki ikki yillik o‘tsimon bo‘yovchi saflor gullaridan olinadigan bo‘yoq. Krotsin - za’faronning bo‘yovchi moddasi bo‘lib yuqori rang berish qobiliyatiga ega, ko‘pincha ziravor sifatida qo‘llaniladi. Karotinoidli bo‘yovchi moddalar o‘simliklarning to‘qimalarida keng tarqalgan va ko‘pchilik oziq-ovqat mahsulotlarining rangi ularda shu moddaning mavjudligi bilan belgilanadi. Bu bo‘yovchi moddalar yordamida oziq-ovqat mahsulotlarining tabiiy rangini kuchaytirish mumkin. Xlorofill - yashil rangdagi qimmatli oziqaviy bo‘yoq bo‘lib, turli mahsulotlarni va ichimliklarni bo‘yash uchun ishlatiladi. U o‘simliklar-ning barglaridan va suv o‘tlaridan olinadi. Sintetik bo‘yoqlar. Bizning mamlakatimizda oziqaviy bo‘yoq sifatida indigokarmin va tartrazindan foydalanishga ruxsat etilgan. Indigokarmin - ko‘k rangli bo‘yoq bo‘lib, indigosulfokislotasining ik-ki natriyli to‘zidaniborat. Bo‘yoq suvda yaxshi erib, toza, ko‘k rangli erit-ma hosil qiladi. Tartrazin - sariq rangli bo‘yoq. Bo‘yoq suvda yaxshi eriydi, spirtda kam, yog‘da erimaydi. Yaxshi yorug‘likka va haroratga bardoshliligi bilan farqlanadi, lekin barcha sintetik bo‘yoqlar ichida kuchli gigroskopik modda hisoblanadi. SHuning uchun uni saqlashda namlik ta’siridan himoyalash kerak.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT.

Похожие

O’zbekistonada oziq-ovqat sanoati

Oziq-ovqat mahsulotlari kasalliklari

Oziq-ovqat kesish mashinalari

O'zbekistonda oziq-ovqat sanoati 2

Oziq-ovqat sanoatida mikroblardan foydalanish