Organizmni chiniqtirish usullari - Человек и его здоровье - Презентации

Organizmni chiniqtirish usullari

Загружено в:

24.11.2023

Скачано:

0

Размер:

1913.1728515625 KB

FAN:YOSH FIZIOLOGIYASI VA GIGIYENASI TAYYORLADI:SOBIROVA MADINA

Mavzu: Organizmni chiniqtirish usullari

Organizmni chiniqtirishda umumiy prinsiplarga rioya qilinadi, ya'ni ta'sir etuvchi omillar doimiy, izma-iz bo’lib organizmning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda olib borilishi lozim. Muhit haroratiga chiniqish shartli refleks asosida yuz berib, bunda omillarning ta'sir etish vaqti o’zi xos xususiyatlari va atrof muhit shartli signal bo’lib xizmat qilishi mumkin. Beriladigan malakalarning miqdorini aniqlashda termoregulyasiyaning faollar davomida o’zgarib turishini hisobga olish kerak. Masalan, bahor va yozning boshlanishida kimyoviy termoregulyasiya ancha intensiv bo’ladi. Bahorda sovuq haroratni sezish porogi kuz paytiga nisbatan ancha past bo’ladi. Bundan tashqari, kimyoviy termoregulyasiyaning o’zgarishi ertalabki soatlarda ancha tez bo’ladi.

Sovuq haroratga chiniqish suv protseruduralari va sovuq havo vannasi orqali olib boriladi. Suvda haroratni o’tkazish kuchli bo’lganligi uchun u tanani tez sovitish xusu siyatiga esa. Shuning uchun suv muolajalari qisqa bo’ladi (bir necha sekunddan bir necha minutgacha). Sovuq suv haroratga chiniqishda tananing ma'lum bir qismiga uning ta'si rini berish bilan ham amalga oshirish mumkin. Masalan, sovuq suvni badanga purkash, ta naning yuqori qismini nam sochiq bilan artish, oyoqni sovuq vanna qilish, tomoqni chayqash va boshqalar. Bu vaqtda shunga e'tibor berish kerakki, tananing aynan mana shu qismi sovuq haroratga oldin ko’proq uchramagan bo’lishi kerak. Masalan, yuz yoki qo’l uchlariga sovuq muolajalar bilan ta'sir etib organizmni chiniqtirib bo’lmaydi. Chunk tnaning bu qismlariga sovuq harorat doim ta'sir etib turadi. Ba'zan organizmni chiniqtirish issiq va sovuq suvni navbatma-navbat ta'sir ettirish yo’li bilan bo’ladi. Bunday yo’l bilan chiniqtirish termoregulyasiya jarayoni mukammallashib boradi.

Oldin aytib o’tganimiz kabi har qanday jismoniy faoliyat organizmni bevosita qizitadi, ya'ni termik effekt beradi. Buning uchun ham sovuq sharoitda mashq bajarish ancha yengil o’tadi, chunki bunday paytda organizmning ichki suyuqliklar hisobidan qizib ketishiga tashqi haroratning pastligi yo’l qo’ymaydi. Issiq sharoitda aynan shunday in tensivlikdagi ishni bajarish ancha qiyin kechadi. Chunki muhitning issiqligi ichki issiqlik bilan qo’shilib tana harorati oshib ketadi (40-410S va organizmning me'yoriy ishlashi qiyinlashadi. Yana shu narsa muhimki, charchash termoregulyasiyani buzadi, shuning uchun chiniqish jarayonlarini organizm charchaganda olib borish maqsadga muvofiq emas. Charchagan paytda tana juda tez sovib, harorat pasayib ketishidan saqlanish kerak. Bir vaqtning o’zida or ganizmni chiniqtiraman deb issiq yoki sovuq ta'sirini me'yoridan ko’p qabul qilmaslik ham kerak.

Ish payti ochiq havoda sovuq suvda cho’milish tana haroratini pasaytirishi mumkin. Shuning uchun sovuq suvda tushish muddatini oshiqcha cho’zish ham mumkin emas. Bunday paytlari suvdan chiqqandan keyin tana harorati tezlik bilan o’z o’rniga kelishi kerak. Agar shu narsa kuzatilmasa tekshiriluvchi sovuq suvda ko’p turgan (5-10 minut-dan ziyod) degan xulosaga kelishadi. Sovuq suvda cho’milish me'yoridan ortiq bo’lsa ishtaha yo’qoladi, uyqu qochadi, orriqlanib ketiladi, jinsiy faoliyat buziladi. Yana shu narsa kuzatiladiki, haddan tashqari ko’p mashq qilganlik dastlab organizm chiniqqanligining nospetsifik komponentiga salbiy ta'sir etar ekan (bir vaqtning o’zida spetsifik kompo nent saqlanadi). Shuning uchun ham me'yoridan ziyod mashq qilish sportchilarda ko’p hollarda shamollash holatiga olib kelishi mumkin.

Organizmning aerob va anaerob imqoniyatlari mashqni bajarish shiddati va davom etish vaqti, takrorlash soni va dam olish oraliqlariga bog’liq . Shu bilan bir qatorda tekshiruvchilarning diqqati sportchilar uchun eng kerakli jismoniy sifat, chidamlilik va uni tarbiyalash uslublari to’g’risida hamda uni takomillashtirishga kam e'tibor berilgan. Ayniqsa, bolalar va o’smirlarda chidamlilik muammosi kam o’rganilgan. Ko’pchilik ishlar yosh xususiyatlari bo’yicha yosh sportchilarda emas, balki sport bilan doimiy ravishda shug’ullanmagan maktab bolalarida olib borilgan. Yosh sportchilarda chidamlilikni tarbiyalash bo’yicha olib borilgan tekshirish ishlari ilmiy va metodik tomondan yoshlarni tarbiyalashda katta ahamiyatga ega bo’lsa- da, umuman chidamlilik muammosini yechish uchun to’liq javob bera olmaydi.

Mashqlarni uzluksiz bajarish 2 daqiqadan ortiq davom etib, shiddati maksimaldan 50% atrofida bo’lganda, 11-12 yoshda eng samarali vosita 2,7 m/s tezlikda, 12-13 yoshda 2,8 m/s tezlikda, 13-14 yoshda 3,06 m/s tezlikda yugurib, 10-15 daqiqadan ham ortiq davom etadi. Dam olish 3-5 daqiqani tashkil etadi. Agar uzoq masofalarga yugurishda mashqlar maksimaldan 65% atrofida davom etsa, 11-12 yoshda 3,10 m/s tezlikda shiddatlar belgilanadi, mashqlarning davom etishi 3-15 daqiqagacha, dam olish 4-6 daqiqagacha bo’ladi. 11-14 yoshli o’quvchlar uchun optimal yuklama shiddatida yurak-qon tomir urishi 150-160 atrofida, nafas olish tezligi 20-30 sikl daqiqa bo’ladi. 11-14 yoshli o’g’il bolalarda maksimaldan 60-65 % uzoq masofalarga yugurganda nafas olish va qon aylanish o’zaro optimal aloqada bo’lib, ish aerob jarayonda sodir bo’ladi. Bunday ishlar 10-15 daqiqa davom etadi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

Похожие

Nafas olishning boshqarilishi. Nafas olish organlari kasalliklari

Shartli reflekslarini xosil bo’lishi tormozlanish

Kodominantlik haqida

Nafas olish organlari sistemasi

Orqa miyaning tuzilishi va funksiyasi