Sharq va Markaziy Osiyoda g'oyalarning namoyon bo`lishi ularning gumanistik mohiyati - Идея национальной независимости - Презентации

Sharq va Markaziy Osiyoda g'oyalarning namoyon bo`lishi ularning gumanistik mohiyati

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

918.259765625 KB

SHARQ VA MARKAZIY OSIYODA G`OYALARNING NAMOYON BO`LISHI ULARNING GUMANISTIK MOHIYATI

Markaziy Osiyo mutafakkirlarining jamiyat taraqqiyoti to’g’risidagi g’oyalari. • O’rta asr olimlari o’z asarlarida inson faoliyatining ikki turi haqida fikr yuritadilar. Bu mehnat va bilish faoliyatidir. Ular Shuni ta’kidlaydilarki: « Bilim – bu biluvchining qalbidagi bilinadigan timsoldir. Bilingki, fanni o’qitish va o’zlashtirishsiz bilim bo’lmaydi. O’qitish bu qalbdan chiqadigan, qalb uchun dolzarb, ichki bilishga asoslangan e’tiqod. Bilimlarni o’zlashtirish – bu bilim Shakllarini qalbdan idrok etishdir. Bilingki, qalb bilish predmetlari Shakllarini uch tomonlama qabul qiladi: birinchidan, his qilish orqali, ikkinchidan, dalillar orqali, uchinchidan, fikr yuritish va mushohada qilish orqali».

• O’rta asrlar qomusiy olimlarining qarashlari tahlilidan shunday xulosa qilish mumkinki, ularning ilmiy dunyoqarashi mavjud taShqi olam va uning kishilar ongida aks etishini tan olishlari tufayli yuzaga kelgan. Ular bilishning manbaini real vokeliq deb hisoblaganlar. Ularning fikricha, inson bilimlarni uni o’rab olgan olamdan oladi va ular (bilimlar) ushbu olamning in’ikosidir.

• Ma’lumki, Sharq uyg’onish davrida ma’naviy-ma’rifiy sohada asosiy masala inson muammosi bo’lgan didaktik asarlarda SHarqqa xos bo’lgan insonning ahlokiy, ruhiy kamolot oliy darajadagi yuksalish muammosi etakchi g’oya bo’lgan. • Qanday g’oyalar etakchi hisoblangan. Ular insoniylik, insonni ulug`lash kabi g’oyalardir. • Ushbu g’oyani amalga oshirishning asosiy vositalari sifatida Yuksak ahloqiy odatlar, insoniy munosabatlar, insoniy hislatlarni tarkib toptirishga olib keluvchi ta’lim tarbiyani amalga oshirish muhim masala qilib qo’yilgan.

• Insoniylik g’oyasi – bu Yuksak ahloqiy hislatlar ifodalanganligi uchun ham SHarq Uyg’onish davri falsafasi va pedagogikasida ta’limiy-ahloqiy yo’nalish muhim ahamiyat kasb etadi. • Ahloq masalasi faylasufning ham, Buyuk mutafakkirlarning ham, tarixchi-yu, Shoirlarning ham, adiblarning ham birdek diqqat markazida bo’ladi. • Ta’limiy – ahloqiy risolalarda ham nazariy, ham amaliy masalalar tahlil etiladi.A.Navoiy, YU.Xojib, A.Yugnakiy, A.Jomiy va boshqalarning ta’limiy-ahloqiy asarlari sof pedagogik asarlar sifatida muhim ahamiyatga ega.

Sharq donishmandlarining falsafiy g’oyalari • «Avvalo onangga, yana onangga va yana onangga, so’ng otangga yaxshilik qil», «Sizlarning yaxshilaringiz ahloqi yoqimli bo’lganlaringizdir», «Ekmak niyatida qo’lingizda ko’chat turgan paytda behosdan qiyomat qoyim bo’lib qolishi aniq bo’lganda ham ulgursangiz uni ekib qo’yavering»1, degan da’vatlarda ezgulik va insonparvarlik g’oyalari mujassamlashgan. Sharqda, ya’ni Turon zaminida esa jamiyat rivoji va bunyodkorlik g’oyalari xususida Abu Nasr Forobiy, Ibn Sino, Alisher Navoiy qarashlari o’ziga xos o’rin tutadi. «Almuallim asSoniy» («Ikkinchi muallim»), Sharq Aristoteli deb nom olgan Abu Nasr Forobiy (873-990 y.y) o’zining «Fozil odamlar shahri», «Fuqarolik siyosati», «Baxt saodatga erishuv haqida» kabi asarlarida oliyjanob jamiyat, adolatli tuzum haqidagi o’z fikrmulohazalarini bayon qilib, o’z davri uchun izchil ta’limot yaratdi. U har tomonlama yetuk barcha aholini baxtsaodatga, ilm-ma’rifatga olib boruvchi yuksak axloqqa ega ideal jamoa haqidagi g’oyalarni olga surdi.

• Abu Nasr Forobiy: «Insonning mohiyati haqiqiy baxt saodatga erishuv ekan, inson bu maqsadni o’zining oliy g’oyasi va istagiga aylantirib, bu yo’lda barcha imkoniyatlardan foydalansa, u baxtsaodatga erishadi»1, deb alohida ta’kidlagan. O’sha davrning buyuk mutafakkirlari Abu Rayhon Beruniy va Abu Ali ibn Sinoning bu boradagi qarashlari ham o’ziga xosdir.

• Xoja Yusuf Xamadoniy Axmad Ya saviy, Abdulholiq Rijduvoniy, Bahouddin Naqshband, Najmiddin Kubro; muhaddislar: Imom Buxoriy, Imom Termiziylarning ta’limotlarida aks etgan komil inson g’oyalari, adolat haqidagi qarashlari jamiyatning sog’lom ma’naviyahloqiy ruhini saqlash va mustahkamlashga xizmat qildi. Bu g’oyalar Vatan va xalq manfaati yo’lida fidoyilik va insonparvarlikni ulug’ladi. Buyuk mutasavvuflar:

• Ezgu g’oyalar Mahmud Qoshg’ariy, Yusuf Xos Hojib, Ahmad Yugnakiy, Lutfiy, Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Jaloliddin Rumiy, Mirzo Abdulqodir Bedillar ijodida chuqur o’rin egalladi va o’zbek davlatchiligining rivojlanishida ham muhim omil bo’lib xizmat qildi. Bilim va aqlidrok orqali ezgu ishlar qilish to’g’risida Yusuf Xos Hojibning quyidagi fikrlari e’tiborga molik:«Tabiat kimga zakovat, aqlidrok bilim bersa, u ezgu ishlar qilishga qo’l uradi», deb yozgan edi «Qutadg’u bilig» (XI) nomli asarida. Amir Temurning «Temur tuzuklari», Nizomulmulkning «Siyosatnoma» kitoblarida davlat idorasi va ahli fuqaroga munosabatda adolat, insof, diyonat, elyurt tinchligi va obodligi bosh yeoya sifatida ilgari surildi.

• Bu g’oyalar Temuriylar davlati g’oyaviy prinsiplarining ustuvor yo’nalishi edi. Amir Temurning bunyodkorlik g’oyalari va amaliy faoliyati katta ahamiyatga ega bo’lib, uning asosiy maqsadi bunyodkorlik va yaratuvchilik edi. Jumladan, u «Temur tuzuklari»da: «Agar fuqarodan birining uy imorati buzilib, tuzatishga qurbi yetmasa, kerakli uskunalarni yetkazib berib, unga yordam berilsin», deb ko’rsatma beradi. Shu o’rinda, Yurtboshimizning Amir Temur o’z davlatini aqlzakovat va huquqiy asos bilan idora etgan desak adolatdan bo’ladi, degan fikrlari nihoyatda o’rinlidir.

MIRZO ULUG’BEK (1394-1449) • Buyuk munajjim, davlat arbobi, ilmfan va madaniyat homiysi, o’z davrida Samarqandda rasadxona qurdirib, astronomik maktab yaratgan olim. Ilmiy merosining gultoji — «Ziji jadidi Ko’ragoniy» asari bo’lib, «Bir daraja sinusini aniqlash haqida risola», «To’rt ulus tarixi» asarlari ham uning qalamiga mansub.

• Insoniyatning, jumladan, O’zbekistoning bir necha yuz yillik tarixida ham turli bosqinchiliklar oqibatida zulm, zo’ravonlik kulfat uruglarini sochish va qon to’kilishiga sabab bo’lgan buzg’unchi g’oyalar va mafkuralarning halokatli ta’siri bilan bog’liq voqyealar ko’p bo’lgan. Bu g’oyalar o’zlarida mustabidlik intilishlarini goh yashirin, goh oshkora ifodalagan holda amalga oshgan. • Zero, ma’naviy qadriyatlarga, hayotni e’zozlashga undaydigan yuksak a’mollarga e’tibor susayganda, jamiyat, davlat taraqqiyotdan to’xtaydi, inqiroz tomon yuz tutadi. Bu haqda Alisher Navoiy shunday yozgan edi: • To hirsu havas xirmani barbod o’lmas, • To nafsu havo qasri baraftod o’lmas, • To zulmu sitam jonga bedod o’lmas, • El shod o’lmas, mamlakat obod o’lmas.

• Insonning komillik darajasi uning jamiyatdagi o’z o’rnini qanchalik bilgani, o’zini jamiyatning ajralmas qismi ekanligini qanchalik his etishi bilan belgilanadi. Shundagina inson o’zining qadrqimmati xalqning, millatning qadrqimmati bilan nechog’lik bogliq ekanligini, jamiyatda, yurtida sodir bo’layotgan voqealarga daxldorligini anglaydi.

• Prezidentimiz Islom Karimov o’zining «Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q» asarida: «Tarixiy xotirasi bor inson — irodali inson. Tarix saboqlari insonni hushyorlikka o’rgatadi. O’zlikni anglash tarixni bilishdan boshlanadi» deb ta’kidlaganlar. Demak tarixni bilmasdan, yaxshi bilmasdan turyab, yuksak ma’naviyatga eriishsh mumkin emas. Sobiq ittifoq davrida millatimiz ongiga shunday g’oya singdirildiki, u o’z yurtida boshini baland ko’tarib yurishi taqiqlangan edi. Xalqimizning shunday ahvolga tushib qolishiga asosiy sabablardan biri — uning tarixiy xotirasidan judo bo’lishi edi.

• Milliy g’oya xalqimizga nafaqat o’z tarixini odilona, obyektiv va xolisona o’rganish imkoniyatini yaratadi, balki millat sifatida shakllanish davridagi murakkab sharoitlardan kelib chiqish sabablarini ko’rsatib beradi. Chunki, milliy g`oya xalqimizning qadimiy va boy tarixidan, ulug alloma ajdodlarimizning hikmatlari va hayotiy o’gitlaridan, bunyodkor g’oyalaridan, yashash ibratidan ozuqa olgan. Shuning uchun ham, tarixni buyuk murabbiy, tarbiya va ibrat manbai deyiladi.

Похожие

Milliy g`oya tushunchasi uning tuzilishi va namoyon bo`lishi xususiyatlari

Markaziy Osiyoda tinchlik ustuvorligi

Milliy g‘oya asosiy tushuncha va tamoyillar fanining tarixiy ildizlari, shakllanish bosqichlari.

G'oya, mafkura va milliy g`oya tushunchalarining ijtimoiy-siyosiy mohiyati, ularning umumiyligi va farqlari

G`oya va mafkura tushunchalarining mohiyati