Ekstremal (Issiq va sovuq) iqlim sharoitida beton ishlarini bajarish xususiyatlari - Мелиорация - Презентации

Ekstremal (Issiq va sovuq) iqlim sharoitida beton ishlarini bajarish xususiyatlari

Загружено в:

05.06.2023

Скачано:

0

Размер:

25834.7578125 KB

Ekstremal (Issiq va sovuq) iqlim sharoitida beton ishlarini bajarish xususiyatlari

• Reja: • 1. Issiq va sovuq iqlim sharoitida beton ishlarini bajarishning o‘ziga xos xususiyatlari-Jazirama issiq iqlim sharoitda beton ishlaridagi barcha jarayonlarni amalga oshirishga qo‘yiladigan talablar. Sovuq iqlim sharoitida beton ishlarini tashkil qilish masalalari. • 2. Beton ishlari sifatini nazorat qilish. Kalitli so‘zlar: issiq va sovuq iqlim, beton ishlari, sifat, nazorat, parvarish. Adabiyotlar: A5-10, Q11-14, Q19, 20, 22, 24, 28, 29, 30, 31 .01 1B 01 010203 06 1A 1213 090D 1F0A 03 01 210203 01 01 01 060505060703 25090F 0D 01 0D 02

Munavvar qori Abdurashidxonov Iskandar ila Arastu O‘tkan zamonda Iskandar Rumiy degan bir podshoh bor edi. Aning Arastu otlig‘ bir olim va dono ustodi bor edi. Iskandar ustodini o‘z yonig‘a bosh vazir qilib, barcha mamlakat ishlarini shunga topshurmish edi. Bir ish qilsa, shung‘a maslahat ila qilur edi. Eshikdan kelsa, o‘rnidan turib, joy berur edi. O‘zining otasidan ortuq izzat va hurmat qilurdi. Bir kuni vazirlardan biri Iskandardan so‘radiki: «Na uchun Arastuni otangizdan ortuq izzat qilursiz?» Iskandar aytdi: «Otam go‘yoki mani osmondan yerga tushurdi. Ammo, ustodim Arastu mani yerdan osmong‘a ko‘tardi, ya’ni otam mani dunyog‘a kelmog‘img‘a sabab bo‘ldi. Ustodim ilm va odob o‘rgatub, martaba va izzatimning ortmog‘iga sabab bo‘ldi. Shuning uchun ustodimni otamdan ortuq izzat qilurman». Ustodni otadan ortiq izzat qilmoq kerak .

1. Issiq na sovuq iqlim sharoitida beton ishlari • Tashqi muhit o‘rtacha havo harorati +5 0 S dan va sutka davomidagi minimal harorat 0 0 S dan past bo‘lgan sharoitlarda beton ishlari maxsus ishlab chiqilgan texnologik qoidalarga rioya qilingan holda olib boriladi. Havo harorati 0 +5 0 S dan pastga tushsa, yotqizilgan beton mustahkamligi o‘sish jarayoni keskin ravishda sekinlashadi. Agar, havo harorati 0 0 S dan ham pasayib ketsa, beton qorishmasi tarkibidagi suv muzlashi natijasida, gidrotatsiya jarayoni batamom to‘xtashi kuzatiladi. Qish davrida betonni parvarishlash jarayoni, beton o‘zagining loyihaviy (qish davri uchun) yoki «chegaraviy» mustahkamligiga erishguncha davom ettiriladi.

Beton markasi CHegaraviy mustahkamlik Beton yoshi, sutka% MPa M150 50 7,5 5…6 M200 50 10 3…5 M300 40 12 3…5 M400 35 14 2…4 M500 30 15 2…3,5Qish davrida betonlarga belgilanadigan « chegaraviy (kritik) » mustahkamlik

• Agar konstruksiyalar ekspluatatsiya jarayonida siqilishga ishlasa va davriy ravishda muzlash erish sharoitida bo‘lsa, beton markasi qanday bo‘lishidan qat’iy nazar «chegaraviy» mustahkamligi 70% dan kam bo‘lmasligi shart. Xuddi shunday sharoitlarda va konstruksiyalarga alohida ravishda suv o‘tkazmaslik va sovuqqa chidamlilik talablari quyilsa «chegaraviy» mustahkamligi loyihaviy mustahkamlikining 100% ga teng qabul qilinadi. • Parvarishlanayotgan beton muzlash-erish davridagi yoshi qancha kichik bo‘lsa, u o‘z mustahkamligini yo‘qotish darajasi katta bo‘ladi. Masalan, muayyan sharoitda 28 sutkada hisobiy mustahkamligiga (100%) erishadigan, portlandsementdan tayyorlangan beton bir sutkadan so‘ng muzlasa, oxir-oqibat o‘zining 50% gacha mustahkamligini yo‘qotadi. Shuningdek beton «chegaraviy» mustahkamligiga erishmaguncha va agar, u muzlagan bo‘lsa zinxor qoliplarni echish mumkin emas.01 25010B 0104 0127 010C 01 0D0C 0111 012809 010A 0108 0104 010C 012C06 01 2C 0108 012909 012C06 012909 0107 0123 01 08 011D1C 0128 010B 012C06 010C 0130 01 0C 010C 0111 010B 0109 010A 01 0C 0106 0111 010C 012F 0105 012913 01 23 0108 011506 0108 01 1A 0110 0105 0129 010129 01 19 012C 0108 0128 0112 01 29 010B0D 012C 0113 01062D 0108 0112 0128 01 0B 012C 0118 0108 010C14 0120 010C13 0114 01 08 01341A 0104 0126 01 05 012C 012C 010C13 010C062D07 0108 0106 01 06 011B 0110 0108 0112 0137 01 2C 0123 0108 0104 0111 0109 0113 01 08 012C 012A0D 0129 0104 0108 0104

• Qish davrida betonlashtirish jarayonlaridagi usul va amallarni bir necha guruhga bo‘lish mumkin: • beton mustahkamlikka erishishini tezlashtirish bo‘yicha amallar; • muzlashga qarshi qo‘shimchalar qo‘llash; • qorishma tayyorlash jarayonida materiallarni isitish (qizdirish); • qurilish blokida yotqizilgan betonni isitish.

Yirik, qalin qurilish bloklaridagi betonga nisbatan, yupqa konstruksiyalardagi betonlar tanasi ancha tez soviydi. Umuman olganda bunday hollarda beton sirti moduli ko‘rsatkichidan foydalanish maqsadga muvofiqdir va bu ko‘rsatkich quyidagicha aniqlanadi: M = F bl / W bl. ; (m -1 ) ; Bu erda: F bl. – betonlashtiriladigan qurilish blokining umumiy yuzasi, m 2 ; W bl. – betonlashtiriladigan blok hajmi, m 3 ; Agar, M < 3 bo‘lsa, betonlashtiriladigan blok qalin, M = 3…5 bo‘lsa o‘rtacha va M > 5 bo‘lsa yopqa konstruksiyalar deb qabul qilinadi. Qalin bloklarni betonlashtirishda beton qorishmasini tayyorlash jarayonida boshlang‘ich materiallarni belgilangan darajada qizdirishning o‘zi etarli bo‘lishi mumkin. O‘rtacha va yupqa konstruksiyalarni betonlashtirishda esa keyingi jarayonlarda ham bir qator tadbirlar o‘tkazilishi zarur bo‘ladi.

• Portlansement, shlakoportlandsement, putssolin va tezqotuvchan portlandsementlardan tayyorlanadigan gidrotexnik betonlarni tayyorlashda betonqorgichlardan chiqadigan tayyor qorishmaning harorati  30…+35 0 S dan oshmasligi kerak. Buning uchun qorishmani tayyorlashda qo‘llaniladigan suv harorati +60…+80 0 S atrofida bo‘lishi lozim va betonqorgichga materiallarni yuklash, ularni aralashtirish quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Dastlab bir vaqtning o‘zida belgilangan suv miqdorining yarmi betonqorgichga quyilib, yirik to‘ldiruvchilar bilan baraban bir necha marta aylantirilib (bunda suv harorati ancha pasayadi), mayda to‘ldiruvchilar va sement qo‘shiladi. Tayyorlangan qorishmaning harorati yuqorida keltirilgan miqdorda (+30…+35 0 S) chegaralanishi bir qator zaruriyatlar bilan bog‘liqdir. Ya’ni, yuqori harorat sement qotish jarayonini keskin tezlashtirishi, qorishmaning quyuqlashishi, uning tanasidan issiqlik chiqishining tezlashishi kabi salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.01 19010C14 0126 0111 01 05 0126 0105 01 10 012C 0105 012C 01 2F14 0105 0129 0114 01 01 01 21 1C 37 0128 01 060C 010B 0103 0113 0129 0105 01 29 010C13 0114 013B 1C 37 0109 012C 0115 0111 01 2C 0108 0112 0113 0109 01 29 0105 0109 01060C14 013D09 012C 0111 01062D2A0D 01 2C 010C13 0108 0112 012C 0129 0112 01 05 012C 012C 0101012C 0107 0108 0109 01342C 01 0C13 0114 0109 0126 0108 0105 0111 010C04 01 29 013E 0129 0114 0112 01 0B 0108 01343B 1C 37 012F 012C 0129 01 2A 012C 012C 013F 0112 0114 010C04 0129 01 27 010B 0105 0129 0129 01 13 0105 010D 012F 0105 010B 010C09 01 0629 0106 010B 0108

Qish davrida beton qorishmasini tayyorlash jarayonida muzlashga qarshi maxsus kimyoviy qo‘shimchalar qo‘llanilsa, keyingi jarayonlarda betonni isitish bilan bog‘liq bo‘lgan qo‘shimcha tadbirlarni o‘tkazmaslik imkoniyatlari tug‘ilishi mumkin. Bunday qo‘shimchalar sifatida turli xil tuzlar ishlatilishi mumkin va asosiy talab – ular beton va metall konstruksiyalari sifat ko‘rsatkichlariga salbiy ta’sir ko‘rsatmasliklari kerak. Qurilish amaliyotida asosan quyidagi qo‘shimchalar qo‘llaniladi: nitrat– kalsiy–Ca (NO 3 ) 2 ; nitrat–nitrit kalsiy–Ca (NO 2 ) 2 + Ca (NO 3 ) 2 ; natriy xlor–NaCl; kalsiy xlor–CaCl; potash–K 2 SO 3 ; nitrit natriy– NaNO 2 va boshqalar. Qo‘llaniladigan qo‘shimcha turi va miqdori, tashqi muhit sharoiti, quriladigan konstruksiya turi va boshqa bir qator omillarni inobatga olgan holda maxsus qurilish laboratoriyasida aniqlanadi.

• Xlor tuzli qo‘shimchalar metall konstruksiyalarining korroziyaga uchrashini kuchaytiradi va shuning uchun ularni armaturasiz bloklarni betonlashtirishda qo‘llanilishi tavsiya qilinadi. Qolgan turdagi qo‘shimchalar metall konstruksiyali bloklarni betonlashtirishda qo‘llanilishi mumkin, faqat ularning miqdori maxsus me’yoriy hujjatlarda (QMvaQ) belgilangan darajadan yuqori bo‘lmasligi kerak. • Beton qorishmasiga qo‘shiladigan kimyoviy qo‘shimchalar miqdori sement massasiga nisbatan quyidagicha chegaralanadi: xlorli tuzlar 7,5%, nitrit natriy–10% va potash–15% gacha. • Kimyoviy qo‘shimchalar dastlab +60…+80 0 S haroratdagi suvda eritiladi va beton qorishmasi tarkibiga qo‘shiladi. • Yuza moduli M < 3 bo‘lganda, ya’ni nisbatan qalin qurilish bloklarida yotqizilgan betonning ichki issiqlik zahirasi ancha vaqtgacha saqlanishi mumkin va shu issiqlik holatini beton «chegaraviy» mustahkamlikka erishguncha saqlashga qaratilgan tadbirlar «termos» uslibi deb ataladi.

K o‘ r s a t k i ch l a r H a r o r a t, t 0 , c 0…-5 -6…-10 -11…-15 16…-20 -21…-25 Sement massasiga nisbatan qo‘shimchalar miqdori % erishiladigan mustahkamlik, %: 7 sut. 14 sut. 28 sut. 90 sut. 3…6 30…40 50…65 70…80 90…100 6…9,5 25…30 35…50 45…70 70…90 7…14 15…25 25…40 35…65 50…80 8…13 10…25 15…35 20…55 40…70 10…15 < 20 < 30 < 50 < 60Muzlashga qarshi qo ‘ shimchalar va manfiy haroratlarda beton erishadigan mo ‘ ljaliy mustahkamlik

Bunday uslubda beton qorishmasining dastlabki harorati (t b.d. ) muhim rol o‘ynaydi va u quyidagi empirik formula yordamida aniqlanishi mumkin: t b.d = 100 + t t.x / (3…4) ; 0 S; Bu erda: t t.x. – tashqi muxitning manfiy harorati (formulaga «minus» ishorasiz qo‘yiladi). Beton qorishmasi o‘rtacha harorati (t b ) bir qator issiqlik yo‘qolishlarini inobatga olgan holda quyidagicha belgilanishi mumkin: t b = t b.d +  t ar +  t tr ; 0 S ; Bu erda:  t ar – beton qorgichda qorishmani aralashtirish jarayonida yo‘qoladigan issiqlik mikdori (3…4 0 ).  t tr – beton qorishmasini tashish jarayonida yo‘qoladigan issiqlik miqdori (tashish masofasi, transport turi, tashqi havo harorati kabi omillarga bog‘liq)Tashqi muhit havo haroratiga (t t.x ) bog‘liq ravishda  t tr miqdori taxminan quyidagicha bo‘lishi mumkin: t t.x = +5…-5 0 S -  t tr = 3 0 S; t t.x = -5…-15 0 S -  t tr = +7…+8 0 S; t t.x = -15…-20 0 S -  t tr = +10…+12 0 S; t t.x = -20…-25 0 S -  t tr = +15 0 S. Yuqorida qayd qilinganidek, yuqori sifatli beton olish uchun, uni tayyorlash jarayonidagi qorishmaning maksimal harorati 35…45 0 S oshmasligi shart. Shu sababli, qorishma tayyorlash jarayonida yirik va mayda to‘ldiruvchilar qizdirilishi +60…+90 0 S dan, suv  90 0 S gacha va sement markasiga bog‘liq ravishda  40…50 0 S dan yuqori bo‘lmasligi lozim.

Sement markasi Qotish davomiyligi, sutka 3 7 28 300 126 188 272 400 146 209 293 500 167 251 314 600 167 372 377 800 174 397 419Portlandsementning 10 0 S haroratda qotish jarayonida nisbiy issiqlik ajralishining o ‘ rtacha miqdori

Agar beton qorishmasining boshlang‘ich issiqlik zahirasi (t b ), betonning kerakli «chegaraviy» mustahkamlikka erishishi uchun etarli bo‘lmasligi aniqlansa, qo‘shimcha ravishda qorishma qurilish bloklarida qizdirilishi elektr energiyasi, bug‘ yoki issiq havo yordamida amalga oshirilishi ko‘zda tutiladi. Bunday maqsadda elektr energiyasi qo‘llanilsa, beton tanasida turli xildagi elektrodlar o‘rnatilishi va ular orqali tok o‘tkazish tashkil qilinadi. Metall konstruksiyasiz bloklarda diametri 6…8 mm, uzunligi 3 m gacha bo‘lgan elektrodlar, beton yuzasidan 3…5 sm beton tanasida joylashtiriladi va izolyasiya qilinadi. Elektr energiyasi yordamida qizdirish asosan 60…90 V kuchlanishda amalga oshiriladi. Agar bloklarda armatura konstruksiyalari umuman bo‘lmasa elektr tarmog‘idagi 127 va 220 V kuchlanishdan foydalanishga ruxsat etiladi. O‘rnatiladigan elektrodlar orasidagi masofa, aynan foydalaniyotgan kuchlanish miqdoriga bog‘liq ravishda belgilanadi.

Beton tanasidan tok o‘tishi natijasida ajralib chiqadigan issiqlik quyidagi formula orqali aniqlanishi mumkin: bu erda: P – sarflanadigan quvvat, Vt; t – to‘k o‘tkazish davomiyligi, soat; V – elektr tarmog‘idagi kuchlanish, V; R – solishtirma qarshilik, uning miqdori beton qorishmasi minerologik tarkibi, qovushqoqligi va qo‘llanilgan qo‘shimchalar turiga bog‘liq bo‘lib (4…250 m/m), beton qotishi ortib borishi bilan u kamayadi. Q = 3,6 P  t = 3,6 t R V  2 , kJ ;

Ruxsat etiladigan masofalar, sm Elektr tarmog‘idagi kuchlanish, V 51 65 87 106 127 220 Elektrodlar orasidagi masofa, sm 20 25 30 40 50 70 Armaturagacha bo‘lgan minimal masofa , sm 5 7 10 15 - 50Betonni elektr energiyasida qizdirilishi bo ‘ yicha ko ‘ rsatmalar

• Beton sifatining yomonlashishiga yo‘l quymaslik uchun elektr energiyasi bilan qizdirish rejimiga qat’iy rioya qilish lozim, ya’ni harorat ko‘tarilish tezligi soatiga  6…+8 0 S dan, sovush tezligida soatiga +5…+10 0 S dan oshmasligi, shuningdek tashqi elektrodlar bilan qizdirilganda harorat +40 0 S dan va ichki elektrodlar bilan qizdirilganda +50…+70 0 S dan yuqori bo‘lmasligi kerak. Masalan, tashqi havo harorati –20 0 S bo‘lsa va betonni  50 0 S gacha qizdirish talab qilinsa, beton sirti moduliga bog‘liq ravishda elektr energiyasi sarfi quyidagicha bo‘ladi: M = 6–80 kVt.soat; M = 10–118 kVt. soat; M = 15–163 kVt.soat. • Mahalliy sharoitlarda (oddiy holatlarda), beton ishlari hajmi katta bo‘lmaganda, beton sirtini (yuzasini) yog‘och qipiqlari eki issiqlikni ushlovchi materiallar bilan qoplash ham qo‘l kelishi mumkin. • Qish davrida beton ishlarini bajrishdagi barcha jarayonlar, o‘zining murakkabligi, ko‘p mehnat sarfi talab qilishi va yuqori narxliligi bilan harakterlanadi. Shu sababli, qurilish jarayonida ko‘zda tutilgan beton ishlarining asosiy qismini iliq iqlim mavsumlarida bajarish rejalashtirilsa maqsadga muvofiq bo‘ladi.

Issiq iqlim sharoitida beton ishlarini bajarish • Bunday ob-havo sharoitlari beton ishlarini bajarishda bir qator murakkab omillarni yuzaga keltiradi. Beton qorishmasi tarkibidagi suvning bug‘lanish tezligi tashqi muhit harorat-namlik harakteristikalariga yuqori darajada bog‘liqdir. Masalan, tashqi muhit havo harorati +20 0 S, namligi 70% va shamol tezligi 5 m/s bo‘lsa, qorishma yuzasidagi suv bug‘lanish jadalligi 0,3 kg/m 2 tashkil etadi. Xuddi shunday shamol tezligida havo harorati +35 0 S va namligi 30% bo‘lsa bug‘lanish ko‘rsatkichi to‘rt marta yuqori, ya’ni 1,2 kg/m 2 bo‘lishi mumkin. Shunday sharoitda shamol tezligi 10 m/s dan oshsa bug‘lanish jadalligi yana ikki martaga ko‘tariladi. • Quruq issiq iqlim sharoitli hududlarning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri kunduzgi va tundagi havo haroratlari o‘rtasida katta farq bo‘lishidir. Bunday farq ba’zi hollarda +45 0 S gacha bo‘lishi mumkin. Ayniqsa, erta bahor va kuz oylarida kechkurun (tunda) suv muzlash va kunduz kunlari +10 0 …+15 0 S gacha havo isishi mumkin. Bunday iqlim sharoiti parvarishlanayotgan betonlar uchun ancha noqulayliklarni yuzaga keltiradi.

Bunday sharoitlarda beton qorishmasini tayyorlashda asosan yuqori markali tez qotuvchan portlandsementlar qo‘llanilishi tavsiya qilinadi va ularning markasi beton markasidan kamida 1,5 marta yuqori bo‘lishi kerak. Ammo bunday turdagi sementlar tanqis va qimmatligi tufayli keng ko‘lamda foydalanish imkoniyati chegaralangan. Shu sababli, boshqa turdagi sementlar qo‘llanilayotganda, beton qorishmasining qovushqoqligini (qo‘zg‘aluvchanligini) oshirish, yotqizilishini yaxshilash va qotish jarayonini tezlashtirish uchun maxsus kimyoviy qo‘shimchalardan ham foydalanish tavsiya qilinadi. Qorishmaning qovushqoqligini oshirishda sulfat achitqisidan; qotish jarayonini tezlashtirish uchun nitrat kalsiy Ca(NO 3 ) 2 yoki nitrit-nitrat xloridkalsiy Ca(NO 2 ) 2 + CaCl 2 qo‘llanilishi mumkin va ularning miqdori sement massasining 0,1…0,3% dan oshmasligi kerak. Beton qorishmasini tayyorlash jarayonida shunga e’tibor berish kerakki, betonqorgichdan chiqadigan tayyor mahsulotning harorati +20… +25 0 S dan yuqori bo‘lmasligi kerak. Beton qorishmasi harorati +30 0 S yuqori bo‘lsa uni transport vositasida tashish va yotqizish taqiqlanadi.

Beton qorishmasi haroratini pasaytirish uchun suv va to‘ldiruvchilarni sovitish bo‘yicha tadbirlar qo‘llanilishi mumkin. Suvni sovutish uchun maxsus havzalarga maydalangan muz bo‘laklari tashlanadi. To‘ldiruvchilarni sovutishning oson usuli, ularni namlab, qadoqlashdan oldin sovuq bosimli havo ta’sirida shamollatiladi. Beton qorishmasini tashish jarayonida esa imkoni boricha tezligi yuqori bo‘lgan transport vositalari tanlanib, ularning yuk holatda tuxtovsiz harakatlanishi bo‘yicha barcha choralar ko‘rilishi kerak. Tashish davomiyligi qorishma harorati +25 0 S bo‘lganda – 30… 50 min , +30 0 S bo‘lganda –15…25 min va +30 0 S dan yuqori bo‘lganda –10…15 min oshmasligi kerak. Beton qorishmasini yotqizishdan oldin, birinchi navbatda uning qovushqoqligi (qo‘zg‘aluvchanligi) tekshirib ko‘rilishi kerak va sezilarli darajada kamchiliklar yuzaga kelgan bo‘lsa qorishmani tayyorlash va tashish jarayonlariga tegishli o‘zgartirishlar kiritilishi lozim.

Shuningdek, beton qorishmasi yotqizilishi oldidan, betonlashtiriladigan blok quyosh nurlari ta’siridan himoyalanishi, qolip va metall konstruksiyalar sovuq suv bilan namlanib, shamollatib sovutilishi kerak. O‘ziga suv shimib oladigan qoliplardan foydalanish tavsiya qilinmaydi. Parvarishlashning dastlabki davrlarida (beton qorishmasi yotqizilgandan so‘ng 6…10 soat ichida), ya’ni beton minimum 0,5 Mpa mustahkamlikka erishmaguncha, uning suv bilan muloqatda bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Chunki, qizigan beton qorishmasiga sovuq suv tegishi bilan beton sirtida harorat kuchlanishi yuzaga kelib, yoriqlar paydo bo‘lishi mumkin. Yangi yotqizilgan beton qorishmasining namligini saqlash uchun uning sirtini namlikni ushlovchi materiallar bilan qoplash uslublari ham keng qo‘llaniladigan oddiy tadbirlardan hisoblanadi. Bunday tadbirlarda turli xil materiallar (qumlar, matolar, yog‘och qipiqlari va hakozolar) qo‘llanilishi mumkin. Shuningdek beton sirtini qoplashda lak-etinol, bitum-emulsiyasi va boshqa turdagi materiallar qo‘llanilishi mumkin. Beton yuzasini bunday materiallar bilan qoplashda asosan maxsus purkagichlar qo‘llaniladi va agar ish fronti ancha katta bo‘lsa maxsus purkagich qurilmali mashinalar qo‘llanilishi ham mumkin.13 1A 16 3D 42 1D 433B35120703 06 122011072E 08 1D 0A 19 29 09 16 0A 05 1A 36 19 19

Betonni parvarishlashning boshlang‘ich davri tugagandan so‘ng (qorishma yotqizilib 6…10 soat qotgach), nazorat qilishning asosiy davri boshlanadi. Issiq quruq iqlim sharoitida parvarishning bu davrida beton konstruksiyasi yuzasi gorizontal bo‘lsa, uni 30…50 mm qalinlikdagi suv qatlami ostida saqlash tavsiya qilinadi. Suvni beton yuzasida saqlash uchun konstruksiya atrofidagi qoliplar zahira qismidan foydalaniladi yoki maxsus chegaralovchi devorchalar ham o‘rnatilishi mumkin. SHuni qayd qilish kerakki, bunday tadbirlar uchun qo‘llaniladigan suv harorati beton tanasidagi harorat bilan bir xil bo‘lishi, albatta shart. Aks holda, beton sirtida harorat zo‘riqishi yuzaga keladi. Quruq issiq iqlim sharoitlarda betonning qotish jarayonini tezlashtirish uslublarini qo‘llash ham samarali hisoblanadi va bunda keyingi parvarishlash davrlarida, ko‘p mehnat sarflari talab qiladigan tadbirlarni o‘tkazishga xojat qolmasligi mumkin. CHunki tez orada belgilangan mustahkamlikka erishgan beton tashki muhit salbiy ta’sirlariga ancha chidamli bo‘ladi.

2. Beton ishlari sifatini nazorat qilish. Yangi yotqizilgan beton kerakli darajadagi mustahkamlikka erishishi uchun, uni belgilangan texnologik tadbirlar bo‘yicha to’g‘ri parvarishlash talab qilinadi. Aks holda, beton ishlari tarkibiga kiruvchi barcha jarayonlar yuqori saviyada bajarilishidan qat’iy nazar, oqibatda past sifatli (hatto ba’zi hollarda umuman yaroqsiz) beton olinishi mumkin va bunday betonlar suv xo‘jaligi inshootlari ekspluatatsiya talablariga hech qanday sharoitlarda ham javob bermaydilar. Ochiq atmosfera sharoitida beton qotganda, uning tanasi qurishi va torayishi kuzatiladi. Ushbu jarayonlar betonning ichki qismiga nisbatan uning sirtida jadalrok kechadi. Shu sababli, beton namlik darajasi qotish jarayonida etarli bo‘lmasa, uning sirtida mayda torayish yoriqchalari yuzaga keladi. Bunday kamchiliklarning oldini olish uchun beton sirtini namlab turish yoki maxsus materiallar bilan qoplash lozim bo‘ladi. Ushbu tadbirlarni o‘tkazish beton qorishmasi yotqizib bo‘lingach, taxminan 10… 12 soatdan keyin boshlanishi kerak. Issiq iqlim va kuchli shamol esadigan sharoitlarda esa ushbu muddat 2…3 soatdan oshmasligi shart. Havo harorati +15 0 S…20 0 S bo‘lganda beton qotish jarayoni uchun qulay sharoit hisoblanadi.

Issiq ob-havo sharoitida (havo harorati 18 0 S dan yuqori bo‘lganda) beton sirtini namlash bo‘yicha tadbirlar dastlabki sutkalarda (3…5 sutka), kunduzi har 3 soatdan keyin 1 marta va kechqurunlari kamida 1 marta, keyingi sutkalarda esa kamida 3 marta, ya’ni ertalab, kun o‘rtasida va kechqurun o‘tkazilishi tavsiya etiladi. Namlash jarayonida suv sarfi 1 m 2 beton yuzasi uchun 4–8 l/m 2 bo‘lishi mumkin. Namlanadigan beton yuzasi gorizontal, vertikal yoki qiya shaklida bo‘lishi mumkin va ularni namlashda suv beton sirtiga yomg‘ir shaklida tushishi ta’minlanishi lozim. Yangi yotqizilgan betonning yuzasini o‘tkir quyosh nurlaridan himoyalash ham muhim texnologik tadbirlardan hisoblanadi. Buning uchun, beton yuzasi maxsus namlikni ushlovchi materiallar bilan qoplanadi va davriy ravishda namlanib turiladi. Ayniqsa, issiq iqlim sharoitlarida betonning barcha sifat ko‘rsatkichlariga erishish uchun qati’yan talab qilinadi.4C0C0106 010C 01341409 011409 011A33 1C 37 012809 0112 01 2C 012C04 010C 0107 012C 0105 0128 01 0C 0134211E 010C 010B 0114 0121 010C 010B 011A 0108 0111 01 0B 010B 011A 0108 010B 010C 0104 010B 0121 01 08 0112 0104 010B 0106 0111 010B 0106 01 05 0104 014B 0127 010C 010C 0101011A 0108 20 01 2C 0112132A 01 13 012241 0115 20 01 2C 0108 4B 012C04 0112 0110 0111 0112 01290D 01 0C 012C06 0108 0111 0113 010709 010C 012C 010C 01 12 010C 0105 0105 0115 3F 0112 012C04 0112132A 0106 012913 0107 01 14 011409 0108 0105 0105 0114 01 03 0113 012C04 0112 0108 010709 01130C 01 08 012C 012906 0111 012809 010A 0107 0105 01 25 010D 010D 010C 012C 012C09 010C 01 0B 0104 01132F14 012909 0105 01290D150D

Betonni parvarishlash jarayoni, toki u o’zining 70% loyihaviy mustahkamligiga erishguncha davom ettirilishi tavsiya etiladi. Odatda, bu davr beton komponentlari fizik- mexanik ko‘rsatkichlariga, hamda tashqi muhit sharoitiga bog‘liq ravishda 7…15 sutka bo‘lishi mumkin. Betonlashtirilgan konstruksiyalar ustida ishchilar yurishiga, engil asbob uskunalar, yog‘och materiallardan yasalgan buyumlar (qoliplar va hakozo) qo’yilishiga, beton 1,5 Mpa mustahkamlikka erishgandan so‘ng ruxsat etiladi. Bunday mustahkamlikka beton havo harorati + 15 0 S bo‘lsa-2 sutkadan, +10 0 S da –3 sutkada, +5 0 S da esa 4 – 6 sutkada erishishi mumkin. Betonlashtirilgan yirik konstruksiyalarda qurilish mashinalari, transport vositalari harakatlanishi, og‘ir qurilmalarni joylashtirish, betonning «Ishlarni bajarish loyihasi»da belgilangan mustahkamligiga erishgandan so‘ng ruxsat beriladi.

Beton ishlarini bajarish jarayonida, ularning sifatini nazorat qilish quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi: boshlang‘ich materiallarni (sement, qum, shag‘al, chaqiq toshlar, armaturalar, yog‘och materiallari va boshqalar) qabul qilish va saqlashda; armatura konstruksiyalari va elementlarini tayyorlash va yig‘ishda; qoliplar elementlari, tayanch konstruksiyalarini tayyorlash, yig‘ish va o‘rnatishda: qurilish blokini betonlashtirishga tayyorlashda; beton qorishmasini tayyorlash va tashish jarayonlarida; beton qotish davrida, uni parvarishlash jarayonida. Boshlang‘ich materiallar sifat ko‘rsatkichlarini qurilish laboratoriyalarida qabul qilingan uslublarda aniqlab, nazorat qilib boriladi.0304010D 012C09 0127 011315 010C0D 01 0709 01290D 012913120D 012C060C 0109 01060C140D 01 2C060C1415 0108 01340C0408 0101291308 01010C1409 01 2F1409 0105 0109 0112 0108 0111 01 2C060C142909 012909 01290D 0111 010C09 0109 01 0B 0111 0104 0105 0111 01 120D 01290615 010415 0105 01 0B 0105 01120D 0111 01062D 01 2913 012C 012C04 0105 012C04 01 29060A 0105 0111 0105 0127 01 2C04 012906 012809 0113070D 012609 0127 03060C1415 0108 010C 010B 01 2913 0115 012909 01290D 01130C15 01 09 010709 01290D 012C06

Beton mustahkamligini impulsli ultratovush uslubida baholanganda, maxsus elektron apparaturalar qo‘llaniladi va ular yordamida tekshirilayotgan konstruksiya tanasidan ultratovush signali o‘tish vaqti aniqlanadi. Beton tanasidan o‘tadigan ultratovush to‘lqini tezligi 2000-5000 m/sek oralig‘ida bo‘lib, beton zichligi oshib borgan sari, u ham katta tomonga o‘zgarib boradi. Ultratovushning beton tanasidan o‘tish tezligi quyidagi omillarga bog‘liq: beton to‘ldiruvchilari o‘lchamlari va tarkibi; sement turi va miqdori; betonni yotqizish jarayonida zichlash usuli; beton tarkibining armaturalanish darajasi va boshqalar.01 03040108 010D 011315 01130C15 01 2C09 0108 0104 0109 01 29062D15 0111 011315 0112 0105 01 0B 0105 011315 010C 01062D2B 0111 01 09 01 0304 0105 01062D 011315 0105 01 05 01201C1C1C311B1C1C1C 0108 01060A 012C06 012C04 012A 01 060C140D 012C060A 010C 0113 011409 010B 0105 01062D2A 01 2C060A 4E15 012C04 0105 01062D 0105 01 2913 010608 012C0610 012C04 0105 01 062D15 0111 0105 010C0408 0105130A 0111 0108 012C 01 12 0127 012A 01130C1315 012C04 0105 01 09 012809 0111 012C06

Inshootlar va konstruksiyalar Betonlashtiriladi gan bitta blokning hajmi, m 3 Bir seriya namunalar olinadigan beton hajmi, m 3 Yirik gidrotexnik inshootlar Konstruksiyalar ostidagi yirik fundamentlar > 1000 < 1000 – 500 250 100 (har bir blokdan) Qurilmalar ostidagi yirik bloklar >50 < 50 50 Har bir blokdan Yupqa devorli va karkas konstruksiyalar Sement-beton yo‘llar va asoslar – – 20 200Betonning siqilishga chidamliligini aniqlash bo ‘ yicha sinovlar uchun olinadigan namunalar

Betonning mustahkamligini baholashda standart laboratoriya uslublaridan tashqari, bevosita inshoot va uning beton qismlarida mexanik va fizik holatlarga asoslanadigan uslublar ham mavjud. Eng oddiy uslub sifatida K.P. Qashqarov tomonidan taklif etilgan betonni etalon bolg‘alar bilan sinashni ko‘rsatish mumkin. Bunday bolg‘alardan foydalanganda po‘lat shar zarbasidan bir vaqtning o‘zida beton sirtida va po‘lat sterjen etalonida iz qoladi. Mustahkamlik, maxsus egri chizik bo‘yicha betonda qolgan izning etalondagi izga nisbatini inobatga olgan holda aniqlanadi. Beton mustahkamligini aniqlashda etalon bolg‘alardan foydalanishning yana bir qulay tomoni shundaki, bu usulda beton sirti namligi, betonning yoshi ham inobatga olinishi mumkin. Etalon po‘latning xossalarini inobatga olish uchun, bolg‘aga etalonomer ham biriktirilishi mumkin. Beton mustahkamligini tekshirishning bir necha usul va uslublari tug‘risida ma’lumotlar quyida ham keltirilgan. Bu erda: l - impulsli ultratovush o‘tish yo‘li uzinligi, m; t – ultratovush impulsi o‘tish vaqti, maxsus asbobda mikrosekundlarda aniqlanadi; t 0 – signal o‘tish vaqtiga tuzatishlar, asbob yordamida kiritiladi;  = 100 1 10) ( 6 0 a t t      , m /s;

• Ultratovush uslubining yana bir ustunlik tomoni shundaki, tekshirishlar natijasida beton tanasidagi kamchiliklar (bo‘shliqlar, yoriqlar va hokozolar) ham aniqlanishi mumkin. Agar, beton tanasida shunday kamchiliklar bo‘lsa, ultratovush signali o‘tish jarayonida keskin o‘zgarishlar yuzaga keladi. Signal tezligining beton qaysi qismida o‘zgarishini aniqlanib, o‘sha joydagi bo‘shliq yoki yoriqlarning taxminiy o‘lchamlarini ham bilish mumkin bo‘ladi. Umuman olganda beton ishlari va inshootlari sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash va nazorat qilib borish uchun qurilish tashkilotlarining maxsus laboratoriyalari va malakali mutaxassislari shug‘ullanishlari kerak. SHuningdek, suv xo‘jaligi inshootlaridan foydalanish jarayoni (ekspluatatsiya) davrida ham, belgilangan muddatlarda beton konstruksiyalarini muntazam ravishda nazorat qilib borish maqsadga muvofiqdir.

Nazorat usullari Mustahkamlikni baholash ko‘rsatkichlari Eslatma Betonga dinamik va statik ta’sir bilan tamg‘a qo‘yish Beton sirtida tamg‘adan so‘ng qoladigan izlar o‘lchamlari Betonning faqat sirtki qismi sinaladi. O‘lchovlar aniqligi yuqori emas Bir vaqtda betonga va etalon materialiga dinamik ta’sir bilan tamg‘a qo‘yish Beton va etalon materialida shtampdan qolgan izlar nisbati Koniqarli darajadagi aniqlik Beton sirtidan zarbalagich sakrashi Zarbalagichning gori zontal beton yuzasiga urilib sakrash balandligi; Mayatnik shaklidagi zarbalagichning vertikal sirtga urilib sakrashdagi egilish burchagi Zarbalagich sakrash balandligi, beton tarkibidagi tosh va armaturaga tug‘ri kelsa katta bo‘ladi; aniqlik  15…20 % bo‘lishi mumkin. Qurilish to‘pponchasidan otish Pulat o‘qning betonga kirish chuqurligi Yuqori aniqlikda qadoqlangan portlovchi moddalar kerak; xavfsizlik qoidalariga qat’iy rioya qilish kerak; aniqlik  25% gacha Impulsli ultratovush Betonda ultratovush to‘lqinlari tarqalish tezligi Beton bloklari qalinligi 15 m gacha bo‘lganda, mustahkamlikni oddiy va tez aniqlash; murakkab elektron qurulmalar Akustik zarbalash Tovush to‘lqini tarqalish tezligi Yirik bloklar va xolis beton qoplamalarni tekshirish uchki; murakkab apparaturaInshootlarda beton mustahkamligini nazorat qilish uslublari va usullari

Nazorat savollari 1. Betonni parvarishlashdan maqsad nima? 2. Betonning sifatini nazorat qilish, kamchiliklarini aniqlash va ularni tuzatish bo‘yicha tadbirlarni aytib bering? 3. Sovuq iqlim sharoitida beton ishlarini bajarishning o‘ziga xos qanday xususiyatlari bor va qanday qo‘shimcha tadbirlar o‘tkaziladi? 4. Issiq iqlim sharoitida beton ishlarini bajarishdagi muammolar va ularni qanday bartaraf qilish yo‘llarini bilasiz? 5. Qish davrida betonni parvarishlash jarayoni qancha vaqt davom ettirilishi lozim? 6. Sovuq iqlim sharoitida beton ishlarini bajarishning qanday bosqichlari mavjud? 7. Beton sirti moduli ko‘rsatkichi qanday ko‘rsatkich va undan qanday maqsadlarda foydalaniladi? 8. Qish davrida beton qorishmasini tayyorlash jarayonida muzlashga qarshi maxsus kimyoviy qo‘shimchalar qo‘llanilishidan maqsad nima? 9. Ultratovushning beton tanasidan o‘tish tezligi qaysi omillarga bog‘liq? 10. K.P. Qashqarov tomonidan betonni sinashning qaysi usuli tavsiya qilingan?30 1A0103 012609 0108 01070D08 20 0103 010C0D40 0107092A 01290D15 010B 0109070D2915090C14 0111 011315090A 01 05 012C06 0105 0109 012C04 01 21 0137 010D2915 010C 012C04 010D0C1415090A 012C0927 0106 0136 012909072809 01 36 012C06 0111 012909072809 012906 010105 0106 22 014C 010D2915 01010C 012C 010D0C1415090A 012C0927 0108 0111 01 1315090A 012909072809 012C090A 01290D150D0C14 0112 012C0D15090C0D2A51 1B 0138 012809 012C04 0126090A 0127 012909 0111 012809 01 04 011506 1F 0137 010D2915 010C 012C04 010D0C1415090A 012C0927 0129 012C06 01 08 1D 0103 010C0D0A 0108 010B 012909072809 010B 0111 011307280907 012909072809 01 08 0140 33 0138 012809 012C04 012906 0105 0127 0108 01 29090A 0108 010B0D08 012906 012906 0108 01070D08 44 014E 012C 0105 0106 0105 012909 0106 012C06 1A 0142 0138 0105 012C04 010C0D07090C14070D0710 0129 01130C 0105 01 290D150D0710

Похожие

Beton qorishmasini tashish ishlarini mexanizatsiyalash va bajarish texnologiyasi

Irrigatsiya tizimlari gidrotexnik inshootlari qurilishida beton ishlarini tashkil qilish va bajarish xususiyatlari

Beton qorishmasini tashish ishlarini mexanizatsiyalash va bajarish texnologiyasi 3

Beton qorishmasini tashish ishlarini mexanizatsiyalash va bajarish texnologiyasi 2

Irrigatsiya tizimlari gidrotexnik inshootlari qurilishida beton ishlarini tashkil qilish va bajarish xususiyatlari 2