logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Основы культурологии
  4. Zardushtiylik 4

Zardushtiylik 4

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

4072.5 KB
Скачать
Zardushtiylik. У Zardushtiylik. Miloddan avvalgi 1- mingyillikning birinchi yarimida Markaziy Osiyoda zardushtiylik dini keng tarqaldi. Zardushtiylik o`shanda olov (quyosh)ga, er, suv, oy, yulduzlarga sig`inganlar va ularni muqaddas deb bilganlar. Zardushtiylik dinining nomi shu dinning asoschisi Zardusht (turli tillarda Zaratushtra, Zoroastr) ismidan olingan. Uning tug`ulgan joyi nima`lum. Zardusht miloddan avvalgi 1-mingyillikning birinchi choragida yashagan. Zardusht- ajdodlarimizning zadushtiylik deb ataladigan qadimgi dini asoschisidir. Zardusht o`z ta`limonitini Xorazim yoki Baqtriyada targ`ib qilgan. Zardushtiylik • U 77 yoshida zardushtiylik e`tiqodi dushmanlari qo`lida halok bo`lgan. Keyinroq Evropada bu din targ`ibotchisini Zoroastr (yunoncha "astron"-yulduz) deb atashganlar. Chunki Yunonistonda uni alloma-munajjim tarzida ardoqlaganlar. Shu nomdan kelib chiqib, uning ta`limotini zoroastrizm deb yuritganlar. Munajjim-osmon yoritqichlarining joylanishiga qarab taqdirni aytib beruvchi olim. Zardushtiylik yoyilgan davrda ibodatxona ham, o`qib, unga sig`inadigan maxsus kitoblar ham bo`lmagan. Dinniy marosimlar ochiq havoda, gulxan yonida ado etilgan. • Zardusht vafotidan bir necha asr o`tgacha barcha diniy marosimlar, madhiya va duolar kitob holiga keltirildi. Bu zardushtiylar muqaddas kitobi "Avesto" edi. "Avesto" so`zi "qat`iy qonunlar" ma`nosini bildiradi. • Miloddan avvalgi 1-mingyillik boshlarida tarqoq qabilalarni bosqinchilarga qarshi birlashtirish zaruriyati tug`ildi. Zardusht o`z ta`limotida qabilalarni birlashtirishga chorladi. Zardusht vafotidan bir necha asr o`tgacha barcha diniy marosimlar, madhiya va duolar kitob holiga keltirildi. Bu zardushtiylar muqaddas kitobi "Avesto" edi. "Avesto" so`zi "qat`iy qonunlar" ma`nosini bildiradi. Miloddan avvalgi 1-mingyillik boshlarida tarqoq qabilalarni bosqinchilarga qarshi birlashtirish zaruriyati tug`ildi. Zardusht o`z ta`limotida qabilalarni birlashtirishga chorladi. Zardushtiylarning eng muqaddas sanalgan ilohlari Ahuramazda, Mitra, Anaxita bo`lgan. Ahuramazda buyuk va mutafakkur iloh, Zardo`shtning homiysi bo`lgan. Mitra quyosh va yorug`lik xudosi, dehqonlar va chorvadorlar himoyachisi, hosil, ma`murchilik va to`kin-sochinchilikni ta`minlovchi bo`lgan. U Ahuramazda bilan odamlar o`rtasidagi asosiy vositachi edi. Mitra jangchi yigit qiyofasida tasvirlangan. Olovli chaqmoqlar yordamida yovuzlik va o`lim hudosi Ahrimanga qarshi kurashgan. Yomg`irdan keyin paydo bo`ladigan kamalakka Mitraning kamoni, o`q otuvchi yoyi deb sig`inganlar. Hosildorlik va suv ilohasi deb Anahita- Nohidni tushunganlar. Ular yana baxt va boylik ilohasi Humoga sig`inganlar. Humo ko`zga ko`rinmaydigan qush. Uni jannat qushi deb hisoblaganlar. "Avesto" matnlarini o`qish imkoniyatiga egamiz. Uning ayrim qisimlarini frantsuz olimi A.Dyuperron tarjima qilishga muvaffaq bo`lgan. Tadqiqotchi olim Meri Boys ko`p yillar davomida Hindistondagi zardushtiylik jamoalari hayoti va urf- odatlarini o`rgangandi. Bu haqida u o`zining "Zardushtiylar. E`tiqodlari va urf-odatlari" kitobida hikoya qilgan. Zardusht 40 yoshida yangi diniy ta`limot payg`ambari bo`ldi. "Payg`mbar" so`zi "savobli ishlar xabarchisi" ma`nosidir. Zardushtning g`oyalari, matnlari miloddan avvalgi IV asrda to`planib, 21 kitob qilingan. Ular "Avesto"ning asosini tashkil etgan. Matnlarga yozilgan tafsirlar "Zand" deb ataladi. "Avesto"ning qimmati shundaki, u Ozbekiston qadimgi tarixini o`rgainshda dastlabki yozma manbalardan biri hisoblanadi. "Avesto"("Asos") kitobida Markaziy Osiyo xalqlari tarixiga doir ma`lumotlar jamlangan. Zardushtiylikda olov, er, suv va havo muqaddas sanaladi. Yomonlikni muqaddas erga ko`mish, kuydirish, suvga tashlash man etilgan. Jasadni qushlarga em bo`lsin deb maxsus baland joyga qo`yganlar. Suyaklar tozalanib, qurib qolgach, ularni maxsus idish "ossuariy"-"suyakdon, ostadon" larda saqlanganlar. Ular nous deb ataluvchi maxsus binolarga qo`yiladi. ‘ Avesto’ – Tarix va ma’naviy dunyomiz sarchashmasi. ‘Avesto’ – Turonu Eron xalqlari ajdodlarning islomdan avvalgi dini, ya’ni zardushtiylikning muqaddas kitobi. Mohiyatiga ko’ra ‘Avesto’ miloddan avvalgi 2 ming yillik o’rtalaridan 1 ming yillik boshlarigacha o’lkamizda yuzaga kelgan ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy jarayonlarning xamda ilk davlatchilik munosobatlari tarixning qomusiy yozma yodgorligidir. ‘Avesto’ kitobi ko’p qatlamli. Uning tarkibijdan ibtidoiy davrlarga tutashadigan asotirlar, olamning oqilona munosiblikda mukammal yaratilishi haqidagi tasavvurlar, odamzodning ezgulik, baxtiyor va farovon, g’amu anduhsiz xayot, adolatli ijtimoiy boshqaruv, havf-hatarsiz turmush, sog’lom tan, teran aql, soliq va dono farzandlar, oqila ayol, totuh oila, gurkiragan ko’m-ko’k bepayon yaylovlar, to’q va semiz chorva, suvlari ma’mur, serhosil ekin dalalari haqidagi orzu umidalar o’rin olgan. 1. MADYUZARM – Birinchi gahanbor bo’lib ‘bahorning o’rtasi’ ma’nosini bildiradi. Madyuzarm yilning 41- kunidan 45-kunigacha besh kun davom etgan. Madyuzarm bosqichida oliy iloh Ahura Mazda osmonu falakni yaratgan. Zardushtiylik ananasida yil boshi 21 mart xisoblangan, yani Navro’z kuni. Farvardan oyining 2-kunida (27 martda) Zardusht tugilgan. Eronda Farvardin oyining oltinchi kunini ‘Xurdod kuni’ (‘tug’ilish kuni’) deb nishonlanadi. Eron zardushtiylari o’rtasida 27 martni ‘katta navro’z’ yoki ‘xurdon navro’z’ deb nishonlash rasm bo’lgan. Madyuzarm gahanbori bizning taqvimda may oyining dastlabki besh kuniga to’g’ri keladi.Madyuzarm 5 kun davom etgan va shunda koinot vujudga kelgan. Zardushtiylik dunyoviy qarash Ma’lumki, milliy g’оya va mafkuraning tariхiy shakllari va ko’rinishlari хalqimizning ko’p ming yillik o’tmishi davrida rivоjlaiib kеldi. Qadimgi Хоrazm, So’g’diyona va Baqtriyada ilk bоr shakllangan, ajdоdlarimiz tоmоnidan bundan 2700 yil оldin yaratilgan dastlabki yozma manba - «Avеstо» kitоbida ham ezgulik g’оyalari ilgari surilgan. Yaхshilik bilan yomоnlik o’rtasidagi azaliy kurash aks ettirilgan. Zardushtiylikning ezgulik va insоnparvarlik haqidagi qarashlari mintaqamizga islоm dini kirib kеlgunga qadar asоsiy g’оyalar edi. Shuningdеk, turkiy xalqlar o’rtasidagi Ko’k tangrisiga (оsmоn va quyoshga) sig’inish (shamanizm) va buddizm (buddaviylik) ham diniy e’tiqоd sifatida zardushtiylik bilan yonma-yon yashab keldi.

Похожие

Zardushtiylik 2
Zardushtiylik 3
Avesto 6
“AVESTO” – Zardushtiylikning muqaddas kitobi sifatida
Zardushtiylikning vujudga kelishi