Диннинг ибтидоий шакллари тотемизм, анимизм, фетишизм, шомонизм - Основы культурологии - Презентации

Диннинг ибтидоий шакллари тотемизм, анимизм, фетишизм, шомонизм

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

658 KB

Диннинг ибтидоий Диннинг ибтидоий шакллари:шакллари: тотемизм, анимизм, тотемизм, анимизм, фетишизм, шомонизмфетишизм, шомонизм www.arxiv.uz

““ Инсон қачондан бери Худога Инсон қачондан бери Худога ишониб келади?”, “Дин қачон ишониб келади?”, “Дин қачон пайдо бўлди?” каби саволлар пайдо бўлди?” каби саволлар доимо олимларни қизиқтириб, доимо олимларни қизиқтириб, ўйлантириб келган. Мазкур ўйлантириб келган. Мазкур изланишлар неча асрлардан бери изланишлар неча асрлардан бери давом этиб келаётган бўлса-да, давом этиб келаётган бўлса-да, ҳали ҳануз бу борада бир тўхтамга ҳали ҳануз бу борада бир тўхтамга келинмаган. Умумий маънода, келинмаган. Умумий маънода, бугунги кунда фанда динларнинг бугунги кунда фанда динларнинг шаклланиши тарихига оид икки шаклланиши тарихига оид икки хил қараш мавжуд.хил қараш мавжуд. www.arxiv.uz

БиринчиБиринчи қарашга кўра диннинг пайдо қарашга кўра диннинг пайдо бўлиши бевосита инсониятнинг бўлиши бевосита инсониятнинг яралиши билан боғлиқ. Худо илк яралиши билан боғлиқ. Худо илк инсонларни яратиши билан уларга инсонларни яратиши билан уларга Ўзини танитди, натижада инсон илк Ўзини танитди, натижада инсон илк динга эътиқод қила бошлади. Бундай динга эътиқод қила бошлади. Бундай қараш фанда қараш фанда “теологик ёндашув”“теологик ёндашув” деб номланади. Бугун мавжуд бўлган деб номланади. Бугун мавжуд бўлган ҳар қандай дин ўзининг тарихини ҳар қандай дин ўзининг тарихини инсоният яралиши – илк инсон билан инсоният яралиши – илк инсон билан боғлашини кўришимиз мумкин. боғлашини кўришимиз мумкин. Жумладан, ислом динида – Одам ва Жумладан, ислом динида – Одам ва Ҳавво, яҳудийлик ва христианликда – Ҳавво, яҳудийлик ва христианликда – Адам ва Ева. Адам ва Ева. www.arxiv.uz

 Теологик ёндашувга кўра, турли Теологик ёндашувга кўра, турли буюмларга сиғиниш ва кўпхудолик, буюмларга сиғиниш ва кўпхудолик, жумладан анимизм, тотемизм, жумладан анимизм, тотемизм, фетишизм ва шомонлик фетишизм ва шомонлик яккахудолиликдан кейин юзага яккахудолиликдан кейин юзага келган.келган.  Динларнинг келиб чиқиши ҳақидаги Динларнинг келиб чиқиши ҳақидаги иккинчииккинчи қараш фанда қараш фанда “материалистик ёндашув”“материалистик ёндашув” деб деб номланади. Мазкур қарашларнинг номланади. Мазкур қарашларнинг пайдо бўлиши антик даврга бориб пайдо бўлиши антик даврга бориб тақалиб, илк бор қадимги юнон тақалиб, илк бор қадимги юнон файласуфлари қарашларида акс этган. файласуфлари қарашларида акс этган. www.arxiv.uz

XVII асрга келиб Европада черков XVII асрга келиб Европада черков ҳокимиятининг сусая бошлаши, ҳокимиятининг сусая бошлаши, ҳурфикрлилик намояндалари - дин ҳурфикрлилик намояндалари - дин танқидчиларининг пайдо бўлиши, XIX танқидчиларининг пайдо бўлиши, XIX асрнинг иккинчи ярмида Чарльз Дарвин асрнинг иккинчи ярмида Чарльз Дарвин томонидан “Турларнинг келиб чиқиши” томонидан “Турларнинг келиб чиқиши” (1859) номли асарнинг чоп этилиши ҳам (1859) номли асарнинг чоп этилиши ҳам туртки бўлди. Кейинчалик мазкур туртки бўлди. Кейинчалик мазкур қарашлар Август Комт ва Людвиг қарашлар Август Комт ва Людвиг Бухнерлар томонидан энг чўққисига Бухнерлар томонидан энг чўққисига кўтарилди. Унга кўра дин бу ижтимоий кўтарилди. Унга кўра дин бу ижтимоий ҳодиса, инсон тафаккури, эмоциялари ҳодиса, инсон тафаккури, эмоциялари маҳсулидир. Мазкур қараш тарафдорлари маҳсулидир. Мазкур қараш тарафдорлари фикрича, динлар соддадан – мураккабга, фикрича, динлар соддадан – мураккабга, умумийликдан – хусусийликка, умумийликдан – хусусийликка, кўпхудоликдан – яккахудоликка томон узоқ кўпхудоликдан – яккахудоликка томон узоқ тарихий эволюцион жараённи босиб ўтган.тарихий эволюцион жараённи босиб ўтган. www.arxiv.uz

Динларнинг келиб чиқиши ҳақидаги Динларнинг келиб чиқиши ҳақидаги иккинчииккинчи қараш фанда қараш фанда “материалистик ёндашув”“материалистик ёндашув” деб деб номланади. Мазкур қарашларнинг пайдо бўлиши номланади. Мазкур қарашларнинг пайдо бўлиши антик даврга бориб тақалиб, илк бор қадимги антик даврга бориб тақалиб, илк бор қадимги юнон файласуфлари қарашларида акс этган. XVII юнон файласуфлари қарашларида акс этган. XVII асрга келиб Европада черков ҳокимиятининг сусая асрга келиб Европада черков ҳокимиятининг сусая бошлаши, ҳурфикрлилик намояндалари - дин бошлаши, ҳурфикрлилик намояндалари - дин танқидчиларининг пайдо бўлиши, XIX асрнинг танқидчиларининг пайдо бўлиши, XIX асрнинг иккинчи ярмида Чарльз Дарвин томонидан иккинчи ярмида Чарльз Дарвин томонидан “Турларнинг келиб чиқиши” (1859) номли “Турларнинг келиб чиқиши” (1859) номли асарнинг чоп этилиши ҳам туртки бўлди. асарнинг чоп этилиши ҳам туртки бўлди. Кейинчалик мазкур қарашлар Август Комт ва Кейинчалик мазкур қарашлар Август Комт ва Людвиг Бухнерлар томонидан энг чўққисига Людвиг Бухнерлар томонидан энг чўққисига кўтарилди. Унга кўра дин бу ижтимоий ҳодиса, кўтарилди. Унга кўра дин бу ижтимоий ҳодиса, инсон тафаккури, эмоциялари маҳсулидир. Мазкур инсон тафаккури, эмоциялари маҳсулидир. Мазкур қараш тарафдорлари фикрича, динлар соддадан – қараш тарафдорлари фикрича, динлар соддадан – мураккабга, умумийликдан – хусусийликка, мураккабга, умумийликдан – хусусийликка, кўпхудоликдан – яккахудоликка томон узоқ кўпхудоликдан – яккахудоликка томон узоқ тарихий эволюцион жараённи босиб ўтган. тарихий эволюцион жараённи босиб ўтган. www.arxiv.uz

 Умуман олганда, барча илмий адабиётларда Умуман олганда, барча илмий адабиётларда диннинг пайдо бўлиши борасида билдирилган диннинг пайдо бўлиши борасида билдирилган фикрлар илмий гипотезалардан иборат. Ушбу фикрлар илмий гипотезалардан иборат. Ушбу масаланинг диний адабиётлардаги талқини масаланинг диний адабиётлардаги талқини эса ҳар бир инсоннинг диний эътиқодига эса ҳар бир инсоннинг диний эътиқодига боғлиқ.боғлиқ.  Кишилик жамиятида дин бўлмаган даврлар Кишилик жамиятида дин бўлмаган даврлар ҳам учрайди. Ибтидоий тузум даврида ҳам учрайди. Ибтидоий тузум даврида одамлар меҳнат қилиш асносида кўп одамлар меҳнат қилиш асносида кўп нарсаларни билиб, ўрганиб борганлар.нарсаларни билиб, ўрганиб борганлар.  Инсоният тарихига назар ташлайдиган Инсоният тарихига назар ташлайдиган бўлсак, унинг кундалик ҳаёти билан боғлиқ бўлсак, унинг кундалик ҳаёти билан боғлиқ бўлган муҳим ишлар, жумладан туғилиш, бўлган муҳим ишлар, жумладан туғилиш, озуқа топиш, ов қилиш, ўз хавфсизлигини озуқа топиш, ов қилиш, ўз хавфсизлигини таъминлаш, дафн маросими кабилар турли таъминлаш, дафн маросими кабилар турли диний тасаввур ва эътиқодлар билан боғлиқ диний тасаввур ва эътиқодлар билан боғлиқ бўлганлигини кўрамиз.бўлганлигини кўрамиз. www.arxiv.uz

Дафн этиш жараёни.Дафн этиш жараёни. Қадимги Қадимги дунё тарихида одам ўз дунё тарихида одам ўз қариндошларини кўмишда махсус қариндошларини кўмишда махсус маросимлар, маълум удумларга маросимлар, маълум удумларга амал қилган. Масалан, Мисрда амал қилган. Масалан, Мисрда фиръавнларни дафн этиш фиръавнларни дафн этиш маросимида, жасад қизил минерал маросимида, жасад қизил минерал бўёқ билан қопланиб, унинг ёнига бўёқ билан қопланиб, унинг ёнига кундалик эхтиёж буюмлари, зеб-кундалик эхтиёж буюмлари, зеб- зийнатлар, асбоб анжомлар ва ҳ.к. зийнатлар, асбоб анжомлар ва ҳ.к. қўяр эдилар. Бу жамоа қўяр эдилар. Бу жамоа аъзоларининг охират мавжуд аъзоларининг охират мавжуд эканлиги тасаввурига эга эканлиги тасаввурига эга бўлганидан далолат беради.бўлганидан далолат беради. www.arxiv.uz

Ов қилиш. Ов қилиш. Археологик изланишлар Археологик изланишлар жараёнида ер юзининг турли жойлардаги жараёнида ер юзининг турли жойлардаги ғорларда ибтидоий одам томонидан ғорларда ибтидоий одам томонидан чизилган расмлар топилган. ғорлардаги чизилган расмлар топилган. ғорлардаги суратларнинг кўпчилиги ов саҳнаси, одам суратларнинг кўпчилиги ов саҳнаси, одам ва ҳайвонларнинг тасвирлари, ҳайвон ва ҳайвонларнинг тасвирлари, ҳайвон терисини кийган ярим одам ва ярим ҳайвон терисини кийган ярим одам ва ярим ҳайвон қиёфасидаги мавжудот суратларидан қиёфасидаги мавжудот суратларидан иборат. Суратлардан маълумки, ибтидоий иборат. Суратлардан маълумки, ибтидоий одамлар ўзлари ва ҳайвонлар ўртасидаги одамлар ўзлари ва ҳайвонлар ўртасидаги табиий ва ғайритабиий алоқалар табиий ва ғайритабиий алоқалар мавжудлигини тасаввур этганлар. Бу мавжудлигини тасаввур этганлар. Бу тасаввурлар тириклар билан марҳумлар тасаввурлар тириклар билан марҳумлар ўртасидаги воситачилар, сеҳргарлар, ўртасидаги воситачилар, сеҳргарлар, шомонлар фаолиятининг келиб чиқишига шомонлар фаолиятининг келиб чиқишига сабаб бўлди. сабаб бўлди. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Ибтидоий диний тасаввурлар қуйидаги Ибтидоий диний тасаввурлар қуйидаги ибтидоий дин шаклларида намоён бўлган:ибтидоий дин шаклларида намоён бўлган:  Тотемизм.Тотемизм. Тотем сўзи – Шимолий Тотем сўзи – Шимолий Америкада яшайдиган Ожибва қабиласи Америкада яшайдиган Ожибва қабиласи тилида «унинг уруғи» маъносини англатади. тилида «унинг уруғи» маъносини англатади. Унинг моҳияти «одамларнинг ҳайвонот ёки Унинг моҳияти «одамларнинг ҳайвонот ёки ўсимликнинг муайян турларига ўсимликнинг муайян турларига қариндошлик алоқалари бор», деб эътқод қариндошлик алоқалари бор», деб эътқод килишидир. Уруғдош гуруҳлар ўзларини килишидир. Уруғдош гуруҳлар ўзларини умумий белгилари ва тотемлари бўлган умумий белгилари ва тотемлари бўлган ҳайвон ва ўсимликдан келиб чиққан деб ҳайвон ва ўсимликдан келиб чиққан деб билар эдилар. Тотемлар ва одамлар билар эдилар. Тотемлар ва одамлар орасидаги алоқалар узоқ ўтмишга тегишли орасидаги алоқалар узоқ ўтмишга тегишли бўлиб, уни қадимги ривоятлар тасдиқлайди. бўлиб, уни қадимги ривоятлар тасдиқлайди. Масалан Австралия Аборигенлари орасида Масалан Австралия Аборигенлари орасида сақланиб қолган афсоналардаги сақланиб қолган афсоналардаги тасаввурлар.тасаввурлар. www.arxiv.uz

Тотемизм таъсирида пайдо бўлган Тотемизм таъсирида пайдо бўлган урф-одатлар, нормалар асрлар урф-одатлар, нормалар асрлар давомида қатъий равишда давомида қатъий равишда қўлланилди. Табу-таъқиқлаш, яъни қўлланилди. Табу-таъқиқлаш, яъни тотемни озуқа сифатида истеъмол тотемни озуқа сифатида истеъмол қилишни таъқиқлаш тизими пайдо қилишни таъқиқлаш тизими пайдо бўлди. Фақатгина баъзи диний бўлди. Фақатгина баъзи диний маросимларда руҳонийлар ёки қабила маросимларда руҳонийлар ёки қабила бошлиқларига тотемни ейиш руҳсат бошлиқларига тотемни ейиш руҳсат этилган. Тотемизм уруғчилик этилган. Тотемизм уруғчилик жамоаси-ижтимоий жамоаларнинг энг жамоаси-ижтимоий жамоаларнинг энг биринчисида диний кўринишларнинг биринчисида диний кўринишларнинг тарихий асоси бўлиб қолди. тарихий асоси бўлиб қолди. www.arxiv.uz

 ТотемизмТотемизм нингнинг асосий вазифалари – асосий вазифалари – бирлаштирувчилик ва тартибга солувчилик бирлаштирувчилик ва тартибга солувчилик эди. Тотемизм диний шаклларининг илки эди. Тотемизм диний шаклларининг илки бўлишига қарамасдан ҳозирда ҳам баъзи бўлишига қарамасдан ҳозирда ҳам баъзи халқларнинг урф-одатларида, халқларнинг урф-одатларида, эътиқодларида унинг қолдиқлари сақланиб эътиқодларида унинг қолдиқлари сақланиб қолган. (Масалан, Ҳиндистонда сигир, қолган. (Масалан, Ҳиндистонда сигир, Австралияда кенгуру, қирғизларда оқ буғу Австралияда кенгуру, қирғизларда оқ буғу афсонавий бахт келтрувчи ҳайвон сифатида афсонавий бахт келтрувчи ҳайвон сифатида улуғланади).улуғланади).  Тотемизмнинг моҳиятини одамлар билан Тотемизмнинг моҳиятини одамлар билан айрим ҳайвонлар ва ўсимликлар орасида айрим ҳайвонлар ва ўсимликлар орасида қандайдир яқинлик, алоқа, қон-қандайдир яқинлик, алоқа, қон- қариндошлик, аждодлик бор деб ишониш қариндошлик, аждодлик бор деб ишониш ташкил этади.ташкил этади. www.arxiv.uz

АнимизмАнимизм (лотин тилида anima-руҳ, (лотин тилида anima-руҳ, жон маъноларини англатади). жон маъноларини англатади). Анимизм руҳлар мавжудлигига ишонч, Анимизм руҳлар мавжудлигига ишонч, табиат кучларини руҳлантириш, табиат кучларини руҳлантириш, ҳайвонот, ўсимлик ва жонсиз ҳайвонот, ўсимлик ва жонсиз жисмларда руҳ онг ва табиий қудрат жисмларда руҳ онг ва табиий қудрат борлиги ҳақидаги таълимотни илгари борлиги ҳақидаги таълимотни илгари сурувчи илк дин шаклидир. У сурувчи илк дин шаклидир. У тотемизм билан бир вақтда тотемизм билан бир вақтда шаклланган. Анимизм табиатнинг шаклланган. Анимизм табиатнинг қудратли кучларини-осмон ва ер, қуёш қудратли кучларини-осмон ва ер, қуёш ва ой, ёмғир ва шамол момақолдироқ ва ой, ёмғир ва шамол момақолдироқ ва чақмоқларни илоҳийлаштириб, ва чақмоқларни илоҳийлаштириб, уларда руҳ мавжуд деб билар эди. уларда руҳ мавжуд деб билар эди. www.arxiv.uz

ФетишизмФетишизм (фетиш сўзи (фетиш сўзи французча fetishe- бут, французча fetishe- бут, санам, тумор маъносидаги санам, тумор маъносидаги сўзни англатади). У сўзни англатади). У табиатдаги жонсиз табиатдаги жонсиз предметларга сиғинишдир. предметларга сиғинишдир. Фетиш ҳам салбий, ҳам Фетиш ҳам салбий, ҳам ижобий таъсир этиш кучига ижобий таъсир этиш кучига эга. эга. www.arxiv.uz

ШомонликШомонлик ёҳуд сеҳргарлик(«шомон» ёҳуд сеҳргарлик(«шомон» сўзи тунгус тилидаги маъноси сўзи тунгус тилидаги маъноси «сеҳргарлик»). Сеҳргарлик (афсун, «сеҳргарлик»). Сеҳргарлик (афсун, магия) реал натижа олиш учун илоҳий магия) реал натижа олиш учун илоҳий кучларга таъсир этиш мақсадида кучларга таъсир этиш мақсадида амалга ошириладиган ритуал урф-амалга ошириладиган ритуал урф- одатлар мажмуасидир. У тотемизм ва одатлар мажмуасидир. У тотемизм ва анимизм билан бир вақтда пайдо анимизм билан бир вақтда пайдо бўлган бўлиб, у орқали кишилар ўз бўлган бўлиб, у орқали кишилар ўз тотемлари, ота-боболарининг руҳлари тотемлари, ота-боболарининг руҳлари билан ҳаёлан боғланишни амалга билан ҳаёлан боғланишни амалга ошириб келганлар. У қадим ўтмишда ошириб келганлар. У қадим ўтмишда пайдо бўлган бўлиб, минглаб йиллар пайдо бўлган бўлиб, минглаб йиллар давомида ривожланган.давомида ривожланган. www.arxiv.uz

Сеҳргарлик (магия). Сеҳргарлик (магия). Сеҳргарлик – Сеҳргарлик – одам, ҳайвон ва табиатга ғайритабиий одам, ҳайвон ва табиатга ғайритабиий йўллар билан таъсир ўтказиш йўллар билан таъсир ўтказиш мақсадида бажариладиган хатти- мақсадида бажариладиган хатти- ҳаракатлардир. Бугунги кунда ҳам ҳаракатлардир. Бугунги кунда ҳам сеҳргарлик урф-одатлари одамлар сеҳргарлик урф-одатлари одамлар ҳаётида маълум даражада рол ўйнаб ҳаётида маълум даражада рол ўйнаб келмоқда. Бунинг сабаби инсонлар келмоқда. Бунинг сабаби инсонлар доимо омадли бўлиш, яхши ҳаёт доимо омадли бўлиш, яхши ҳаёт кечириш, соғлом бўлишни орзу қилиб кечириш, соғлом бўлишни орзу қилиб келган. Сеҳргарлик инсоннинг ана шу келган. Сеҳргарлик инсоннинг ана шу орзу-интилишларини қамраб олган.орзу-интилишларини қамраб олган. Сеҳргарлик маросимлари якка ҳолда Сеҳргарлик маросимлари якка ҳолда ёки жамоа бўлиб амалга оширилиши ёки жамоа бўлиб амалга оширилиши мумкин эди. мумкин эди. www.arxiv.uz

Афсунгарлик мақсадга кўра қуйидагиларга Афсунгарлик мақсадга кўра қуйидагиларга бўлинади:бўлинади:  Зарар келтирувчи;Зарар келтирувчи;  Ҳарбий афсунгарлик (қуролҲарбий афсунгарлик (қурол -- аслаҳани аслаҳани сеҳрлаш);сеҳрлаш);  Севги афсунгарлиги («иссиқ», «совуқ» Севги афсунгарлиги («иссиқ», «совуқ» қилиш)қилиш)  Тиббий афсунгарлик (даволаш Тиббий афсунгарлик (даволаш мақсадида)мақсадида)  Об-ҳаво афсунгарлиги( ёмғир чақириш)Об-ҳаво афсунгарлиги( ёмғир чақириш)  Сеҳргарлик замонавий динлар ва турли Сеҳргарлик замонавий динлар ва турли халқлар урф-одатларида сақланиб халқлар урф-одатларида сақланиб қолган.қолган. www.arxiv.uz

Ибтидоий мифология.Ибтидоий мифология. Ибтидоий Ибтидоий одамнинг тасаввури, эътиқодлари одамнинг тасаввури, эътиқодлари мажмуаси, ҳаётдаги қийинчиликлари, мажмуаси, ҳаётдаги қийинчиликлари, муаммолари, ютуқлари оғзаки ижодда акс муаммолари, ютуқлари оғзаки ижодда акс этиб, у одамларнинг онгида қолиб, турли этиб, у одамларнинг онгида қолиб, турли афсоналарнинг яратилишига сабаб бўлган. афсоналарнинг яратилишига сабаб бўлган. Ибтидоий мифологияни ташкил этган ижод Ибтидоий мифологияни ташкил этган ижод доим одамларнинг маънавий ҳаёти, доим одамларнинг маънавий ҳаёти, ибодати, ҳиссиётлари ва диний ибодати, ҳиссиётлари ва диний тасаввурлари билан чамбарчас боғлиқ эди. тасаввурлари билан чамбарчас боғлиқ эди. Масалан, оловни топиш, оила ва никоҳлар Масалан, оловни топиш, оила ва никоҳлар шаклини ўрнатиш, меҳнат ва ов шаклини ўрнатиш, меҳнат ва ов қуролларини ясаш, бошқа жасоратларга қуролларини ясаш, бошқа жасоратларга оид ақидаларни ташкил қилиш. Космогоник оид ақидаларни ташкил қилиш. Космогоник сюжетлар ибтидоий мифологияда катта сюжетлар ибтидоий мифологияда катта ўрин эгаллаган, яъни ер ва осмон. ўрин эгаллаган, яъни ер ва осмон. www.arxiv.uz

Неолит давридаги диний тасаввурлар.Неолит давридаги диний тасаввурлар. Неолит – янги тош даври, янги тош ишлаш, Неолит – янги тош даври, янги тош ишлаш, янги усуллар даври бўлиб, у одамларнинг янги усуллар даври бўлиб, у одамларнинг турмушини, уларга таъсир этадиган барча турмушини, уларга таъсир этадиган барча соҳаларни тубдан ўзгартирди. соҳаларни тубдан ўзгартирди. Деҳқончилик-зироатчилик, чорвачиликни Деҳқончилик-зироатчилик, чорвачиликни ривожланиши, ўсимликларни ўстириш, ривожланиши, ўсимликларни ўстириш, озуқа заҳираларини ҳосил этишни, ёввойи озуқа заҳираларини ҳосил этишни, ёввойи ҳайвонларни қўлга ўргатиш одамлар ҳайвонларни қўлга ўргатиш одамлар ҳаётида озуқа заҳираларини ҳосил этиш, ҳаётида озуқа заҳираларини ҳосил этиш, гўшт, сут, теридан фойдаланишни ўргатди. гўшт, сут, теридан фойдаланишни ўргатди. Лойдан идишлар, уй қуриш учун Лойдан идишлар, уй қуриш учун фойдаланиш билиб олинди. Тош буюмларни фойдаланиш билиб олинди. Тош буюмларни силлиқлаш ва сайқал бериш шаклланди. силлиқлаш ва сайқал бериш шаклланди. Одамлар ўтроқ ҳаёт кечиришга ўта бошлаб, Одамлар ўтроқ ҳаёт кечиришга ўта бошлаб, зич ва кўпчилик гуруҳлар билан зич ва кўпчилик гуруҳлар билан ўрнашарди.ўрнашарди. www.arxiv.uz

Миллий динлар: яҳудийлик, ҳиндуийлик, Миллий динлар: яҳудийлик, ҳиндуийлик, конфуцийлик. конфуцийлик.  Яҳудийлик.Яҳудийлик. Унинг вужудга келиши. Унинг вужудга келиши. Яҳудийлик дини милоддан аввалги 2000 Яҳудийлик дини милоддан аввалги 2000 йилликларининг охирларида Фаластинда йилликларининг охирларида Фаластинда вужудга келган, якка худолик ғоясини вужудга келган, якка худолик ғоясини тарғиб. қилган диндир. У миллат дини тарғиб. қилган диндир. У миллат дини бўлиб, фақат яҳудий халқига хос. Абу бўлиб, фақат яҳудий халқига хос. Абу Райҳон Беруний ўзининг «Қадимги Райҳон Беруний ўзининг «Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар» китобида халқлардан қолган ёдгорликлар» китобида яҳудийлар бу сўзни сомий тиллардаги ҳода яҳудийлар бу сўзни сомий тиллардаги ҳода – “тавба қилмоқ, тавба қилганлар” сўзидан – “тавба қилмоқ, тавба қилганлар” сўзидан келиб чиққан, - деб даъво қилсаларда келиб чиққан, - деб даъво қилсаларда аслида, бу фикр нотўғри деб яҳудийларнинг аслида, бу фикр нотўғри деб яҳудийларнинг келиб чиқиши ҳақида тўхталиб ўтади. келиб чиқиши ҳақида тўхталиб ўтади. Яҳудий сўзининг келиб чиқиши Бани Яҳудий сўзининг келиб чиқиши Бани Исроил халқи устидан ҳукмронлик қилган Исроил халқи устидан ҳукмронлик қилган Яъқуб Пайғамбарнинг ўғли Яҳудо номидан Яъқуб Пайғамбарнинг ўғли Яҳудо номидан олинган.олинган. www.arxiv.uz

Яҳудийлик таълимоти Яҳудийлик таълимоти тўрт нарсага асосланади:тўрт нарсага асосланади: 11 .. Оламни яратувчи ягона худо Яҳвега Оламни яратувчи ягона худо Яҳвега имон келтириш. «Яҳве» сўзи «раб» имон келтириш. «Яҳве» сўзи «раб» (парвардигор) маъносини билдиради. (парвардигор) маъносини билдиради. Тавротнинг «Чиқиш» китобидаТавротнинг «Чиқиш» китобида Худонинг Худонинг Мусога айтган ушбу сўзи келтирилади: Мусога айтган ушбу сўзи келтирилади: «Яҳве-ота-боболарингиз Иброҳим, Исҳоқ, «Яҳве-ота-боболарингиз Иброҳим, Исҳоқ, Яъқубларнинг пЯъқубларнинг п арар вардигори, у мени вардигори, у мени сизга юборди» (Чиқишсизга юборди» (Чиқиш ,, 3). Мил.авв. 3). Мил.авв. VIVI аср охирларида яҳудий руҳонийлари аср охирларида яҳудий руҳонийлари «Яҳве» сўзи ўрнига «Адонай» (р«Яҳве» сўзи ўрнига «Адонай» (р оо б,б, х х ожа) ожа) сўзини қўллашга буюрганлар. Фақат сўзини қўллашга буюрганлар. Фақат руҳонийларгина ибодат вақтида Яҳве руҳонийларгина ибодат вақтида Яҳве номини тилга олганлар. номини тилга олганлар. www.arxiv.uz

2. Яҳудийлар Ер юзидаги 2. Яҳудийлар Ер юзидаги халқларнинг «энг мумтози» халқларнинг «энг мумтози» ва у дунёда берилажак ва у дунёда берилажак инъомларнинг энг ҳақлиси инъомларнинг энг ҳақлиси эканлиги. Улар ўзларини эканлиги. Улар ўзларини Худо томонидан танланган Худо томонидан танланган халқ эканини, яҳудийнинг халқ эканини, яҳудийнинг руҳи Худонинг бир қисми руҳи Худонинг бир қисми ҳисобланишини даъво ҳисобланишини даъво қиладилар. қиладилар. www.arxiv.uz

3. Мессия-халоскорнинг келиб чиқиши 3. Мессия-халоскорнинг келиб чиқиши ҳақида. Охирзамонда Яҳве яҳудийлар орасидан ҳақида. Охирзамонда Яҳве яҳудийлар орасидан бир халоскорни чиқариб, у қуйидаги бир халоскорни чиқариб, у қуйидаги вазифаларни бажаради:вазифаларни бажаради: 1) 1) Дунёни қайтадан ислоҳ қилган ҳолда Дунёни қайтадан ислоҳ қилган ҳолда қуриш.қуриш. 2) 2) Бутун яҳудийларни Синион (Қуддус Бутун яҳудийларни Синион (Қуддус яқинидаги тепалик) атрофида тўплаш.яқинидаги тепалик) атрофида тўплаш. 3) 3) Уларнинг барча душманларини жазолаш.Уларнинг барча душманларини жазолаш. 4) 4) Охират кунига ишониш. Охират хақидаги Охират кунига ишониш. Охират хақидаги тасаввурлар асосан Талмудда баён этилган. тасаввурлар асосан Талмудда баён этилган. Яҳвега эътиқод қилганлар охиратда у томондан Яҳвега эътиқод қилганлар охиратда у томондан мукофотланадилар. Унинг қонунларини мукофотланадилар. Унинг қонунларини бузганлар шафқатсиз жазоланадилар.бузганлар шафқатсиз жазоланадилар. www.arxiv.uz

ТавротТаврот .. Таврот Мусога тегишли Таврот Мусога тегишли бўлган беш китобни ўз ичига олади. бўлган беш китобни ўз ичига олади. 1) «Борлиқ» ёки «Ибтидо»1) «Борлиқ» ёки «Ибтидо» 2) «Чиқиш»2) «Чиқиш» 3) «Левит»3) «Левит» 4) «Сонлар»4) «Сонлар» 5) «Иккинчи қонун»5) «Иккинчи қонун» www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Ҳиндуийлик.Ҳиндуийлик. Ҳиндуийлик мураккаб Ҳиндуийлик мураккаб дин бўлиб, у ижтимоий ташкилот, дин бўлиб, у ижтимоий ташкилот, турли динлар қоришмасидир. турли динлар қоришмасидир. У кастачилик асосига қурилган. У кастачилик асосига қурилган. Брахманлик билан буддавийлик Брахманлик билан буддавийлик ўртасида каста таълимоти бўйича ўртасида каста таълимоти бўйича курашни ифодаловчи ҳиндуийлик курашни ифодаловчи ҳиндуийлик дини шаклланди. Бу динга Ҳиндистон дини шаклланди. Бу динга Ҳиндистон аҳолисининг 83%и эътиқод қилиб аҳолисининг 83%и эътиқод қилиб унинг асосий шарти Ҳиндистондаги унинг асосий шарти Ҳиндистондаги каста тузумини қабул қилишдир. каста тузумини қабул қилишдир. Ҳиндуийликда беш қоида ва ақида тан Ҳиндуийликда беш қоида ва ақида тан олинган. олинган. www.arxiv.uz

Ҳиндуийликда беш қоида ва ақида Ҳиндуийликда беш қоида ва ақида тан олинган. тан олинган. 1) В1) В едаларнинг муқаддаслиги;едаларнинг муқаддаслиги; 2) 2) гуру (пиргуру (пир , , устоз) нинг тан устоз) нинг тан олиниши;олиниши; 3) 3) муқаддас жойларга зиёратга муқаддас жойларга зиёратга бориш;бориш; 4) 4) санскрит муқаддас тил эканлиги;санскрит муқаддас тил эканлиги; 5) 5) сигирнинг муқаддас эканлиги сигирнинг муқаддас эканлиги тан олинган.тан олинган. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Ҳиндуийликда тримурти (учлик) – Ҳиндуийликда тримурти (учлик) – Брахма, Брахма, Вишну, Шива худолари асосий Вишну, Шива худолари асосий бўлиб Брахма уларнинг энг каттаси, бўлиб Брахма уларнинг энг каттаси, дунёни яратган худоси саналиб, дунёни яратган худоси саналиб, ҳиндуийликда эса, Вишну ва ҳиндуийликда эса, Вишну ва Шивагагина сиғинадилар. Шивагагина сиғинадилар. Ҳиндуийлик икки асосий оқимга Ҳиндуийлик икки асосий оқимга бўлинади:бўлинади: 1) 1) Шивага сиғинувчилар оқимиШивага сиғинувчилар оқими 2) 2) Вишнуга сиғинувчилар оқими.Вишнуга сиғинувчилар оқими. www.arxiv.uz

““ МаМа ҳҳ обхобх оо ратрат ”” ва ва ““ РамаянаРамаяна ”” достонларида Аватара –достонларида Аватара – инсоннинг Вишнуга қўшилиб инсоннинг Вишнуга қўшилиб кетиши ҳақида сўз юритилади. кетиши ҳақида сўз юритилади. Вишну баъзида тўртқўлли Вишну баъзида тўртқўлли қилиб тасвирланади. Вишну қилиб тасвирланади. Вишну ҳеч қачон инсон ва ҳайвонни ҳеч қачон инсон ва ҳайвонни қурбонлик қилишларини талаб қурбонлик қилишларини талаб қилмаган. қилмаган. www.arxiv.uz

КонфуцийликКонфуцийлик . Конфуцийлик фалсафий . Конфуцийлик фалсафий ғоя сифатида майдонга келган. Унинг ғоя сифатида майдонга келган. Унинг асосчиси Конфуций (Кун Цзы) мил. ав. 551 асосчиси Конфуций (Кун Цзы) мил. ав. 551 йилда туғилиб мил. ав. 479 йили вафот йилда туғилиб мил. ав. 479 йили вафот этган. Конфуций отасидан эрта ажраган ва этган. Конфуций отасидан эрта ажраган ва онаси қўлида тарбияланган. Онаси ҳам кўп онаси қўлида тарбияланган. Онаси ҳам кўп ўтмай дунёдан ўтган. Конфуций таълим ўтмай дунёдан ўтган. Конфуций таълим олиб, илм ўргангач, 19 ёшида уйланади. олиб, илм ўргангач, 19 ёшида уйланади. Биринчи марта у омборчи вазифасига ишга Биринчи марта у омборчи вазифасига ишга тайинланади, ёшларга таълим беришга тайинланади, ёшларга таълим беришга киришади. Янги устознинг онг ҳақидаги киришади. Янги устознинг онг ҳақидаги фикрлари, чуқур маъноли сўзлари фикрлари, чуқур маъноли сўзлари мамлакат бўйлаб кенг тарқалади. мамлакат бўйлаб кенг тарқалади. www.arxiv.uz

Конфуцийнинг асосий эътиборини тортган Конфуцийнинг асосий эътиборини тортган нарса ўз замонасининг камчиликлари ва нарса ўз замонасининг камчиликлари ва айбу нуқсонлари эди. айбу нуқсонлари эди. Оддий халқнинг ночорлиги, Оддий халқнинг ночорлиги, амалдорларнинг золимлиги, хукмдорлар амалдорларнинг золимлиги, хукмдорлар ўртасидаги ўзаро зиддиятлар, қадимги ўртасидаги ўзаро зиддиятлар, қадимги маънавий анъана ва қадриятлардан маънавий анъана ва қадриятлардан узоқлашиш – буларнинг ҳаммаси узоқлашиш – буларнинг ҳаммаси Конфуцийнинг кескин танқидий Конфуцийнинг кескин танқидий қарашларининг юзага келишига туртки қарашларининг юзага келишига туртки бўлди. Унинг фикрлари жамоатчилик бўлди. Унинг фикрлари жамоатчилик томонидан қабул қилиниши учун ҳамма томонидан қабул қилиниши учун ҳамма эътироф қилган обрўга эга бўлиш керак эди. эътироф қилган обрўга эга бўлиш керак эди. Конфуций худди ана шу обрўни узоқ Конфуций худди ана шу обрўни узоқ ўтмишнинг ярим афсонавий образларидан ўтмишнинг ярим афсонавий образларидан топди.топди. www.arxiv.uz

Асрлар давомида Конфуций Асрлар давомида Конфуций номи ўрта асрларда Хитойда номи ўрта асрларда Хитойда илоҳийлаштирилди. Унинг илоҳийлаштирилди. Унинг тимсоли подшоҳлар бошидаги тимсоли подшоҳлар бошидаги тожлардатожларда ўз аксини топди ўз аксини топди .. www.arxiv.uz

ЭЪТИБОРИНГИЗ ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН УЧУН РАҲМАТРАҲМАТ www.arxiv.uz

Похожие

Диншунослик фанига кириш

Дин ижтимоий маданият ҳодиса сифатидаги ахамият

Диннинг жамиятда бажарадиган вазифалари

Введение в предмет религиоведения

Ҳозирги даврда диннинг жамиятда тутган ўрни ва аҳамияти