Sharq va g’arb uyg’onish davri madaniyati - Культурология - Презентации

Sharq va g’arb uyg’onish davri madaniyati

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

13861.5 KB

Sharq va g’arb uyg’onish davri madaniyati www.arxiv.uz

Sharq va G‘arb madaniyatining o‘zaro ta’siri yangi tarixiy bosqichga qadam qo‘ydi. Ellin madaniyatining an’analari Kushonlar davrida ijodiy jihatdan qayta shakllandi va yangicha talqin qilina boshladi. Kushonlar imperiyasi davrida (I-III asrlar) Markaziy Osiyoda sug‘orma dehqonchilik, hunarmandlik, shaharsozlik, savdo-sotiq va iqtisodiy aloqalar ravnaq topdi. Bunga Kushon-Baqtriya yozuvlari, brahma va kharoshhi hind alifbosidagi yozuvlar, kushon tangalari guvohlik beradi. Buddizm dinning rasmiy darajasi budda ibodatxonalarining o‘sha zamon san’ati bilan bezatilishida namoyon bo‘ladi. Termiz yaqinidagi Ayritomdan topilgan ibodatxona tashqi devori peshtoqlariga sarg‘ishroq toshlardan haykallar o‘rnatilgan. Bino ichida g‘ishtdan ishlangan «Budda» haykalining qoldiqlari topilgan. haykallarning ishlanish uslubi, kiyimi, musiqa asboblari Hindiston, O‘rta Osiyo, Yunoniston madaniyatlarining o‘zaro ta’sirida rivojlanganligidan dalolat beradi. www.arxiv.uz

Buni Xorazm, Farg‘ona, Sug‘d, Parfiyadan topilgan turli xil buyumlar, madaniy obidalar, topilmalar timsolida ham ko‘rsatish mumkin. Kushonlar davrida shaharlar qurilishi keng rivojlandi. Shaharlar qalin devorlar bilan o‘ralib, ichida ark va arkning atrofida har xil binolar qad ko‘targan Sopol idishlar nihoyatda nafis va jarangdorligi hamda xilma-xilligi bilan ajralib turgan. Amaliy san’at keng taraqqiy etgan. Zeb- ziynat buyumlari mehnat va jang qurollari yasash, mato to‘qish rivojlangan. Umuman, Kushonlar davri madaniyati Markaziy Osiyoning eng cho‘qqisi hisoblanib, ma’lum xudud va zamon bilan chegaralanmaydi. Bu madaniyat Old Osiyo, Markaziy Osiyo, Antik va Hind madaniyatlari yutuqlarini o‘zida jamlab, qo‘llab Sharq xalqlarining o‘rta asrdagi madaniyati rivoji uchun asos bo‘ldi va jahon madaniyati tarixida o‘chmas iz qoldirdi. www.arxiv.uz

Shar q Uyg‘onishi, Shar q Renessansi ha q ida gap ketganda turli soha olimlari-tarixchilar, adabiyotshunoslar, madaniyatshunoslar va san’atshunoslar bu masalaga befar q bo‘lmaganlaridek, q arashlar ham asosan ikkiga bo‘linadi. Uyg‘onish atamasi (italyancha-fransuzcha-Renaissans- Uyg‘onish) ni dastavval shu madaniyat sohiblari-italyan gumanistlari ishlatganlar jumladan italiyalik yozuvchi J. Bakachcho bu atamani Djotto ijodiga q arata, «u antik san’atni uyg‘otdi» deb birinchi bor ishlatgan edi. Butun bir davrni anglatuvchi tushuncha sifatida san’at tarixchisi J. Vazari (1511-1574 y.) tarafidan uning «Mashhur san’atkorlar hayotidan lavhalar» kitobida (1550) tilga olingan. Bu tushuncha birinchi paytda antik madaniyat an’analarini Italiyada «ming yillik yovvoyilikdan so‘ng» tiklanishini anglatib, so‘ngro q ilmiy tad q i q otlarda keng ishlatila boshlandi. Ya. Burxart Uyg‘onish (Renessans) ni alohida tipdagi madaniyat deb baholadi. Masalaga qiziqish ortib, ilmiy izlanishlar ko‘paya borgani sayin Uyg‘onish tushunchasi, bu davr madaniyatining xronologik va geografik chegaralari, uni davrlashtirish xususida ziddiyatli, turlicha fikrlar bildirila boshlandi. Y. Xeyzing o‘zining «o‘rta asrchilikning kuz fasli» asarida Uyg‘onish davri-o‘rta asr madaniyatining intixo davri deb hisoblasa, boshqa olimlar Uyg‘onish davri yangi davr madaniyatining boshlanishi deb sanaydilar. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Ko‘pchilik olimlar Yevropa Uyg‘onish klassik tarzda davrlashtirib u XIV- XVI asrlarga xos deb bilsalar, boshqalar Uyg‘onish madaniyatini bir muncha ilgariroq XII asr – Karolinglar Renessansidan boshlab, Ispaniya, Italiya shimolidagi mamlakatlardagi (Shimoliy Uyg‘onish) Uyg‘onishni XVII asr bilan yakunlaydilar. 1950 yillarning o‘rtalaridan e’tiboran «Sharq» Uyg‘onish davri masalasida jiddiy munozara bahs ketdi. Xitoy madaniyati tarixi tahlilida akademik N. Konrad Uyg‘onish davrini qadimgi, o‘rta asrlar singari insoniyat sivilizatsiyasining barcha mintaqalariga xos umumbashariy hodisa deb qaraydi. Umumjahoniy jarayon hisoblagan Uyg‘onish Sharqda (Xitoy) VI-VIII asrlarda boshlanib, g‘arb sari siljigan va XIV asrda Yevropa hodisasiga aylangan. Uyg‘onishning bunday talqiniga qarshi bu hodisa turli mamlakatlarda mintaqaviy, ayrim ko‘rinishlarda amal qilishi mumkin, lekin u umumjahoniy fenomen bo‘lishi mumkin emas, deb hisoblovchilar ham bor. Uyg‘onish davri Xitoyda (Konrad), Kuriyada (Ten), Eron-Tojikistonda (Braginskiy, Nikitin), Hindistonda (Selishev), Turkiyada (Mellov), Armanistonda (Chaloyan), Ozorboyjonda (Gajiev), Gruziyada (Nusubidze, Natadze) kechkanligi haqida ayrim ma’lumotalar keltiriladi. Ayni choqda har ikki qarash tarafdorlarini Yevropa Uyg‘onish davrini mutlaqo betakror hodisa deb qarovchi mualliflar (A. Losev, M. Petrov) jiddiy tanqid qiladilar. www.arxiv.uz

O‘zbekistonda Sharq Uyg‘onish davri masalasi mahalliy materiallarni umumlashtirgan holda yetarli ishlanmagan. Markaziy Osiyo mintaqasidagi Uyg‘onish haqida gap borganda IX-XII asrlar avvalo xorijiy madaniyat va qaror topgan islomiy eti’qodga nisbatan rivojlangan va boyigan qadimiy madaniyat negizida milliy Uyg‘onish deb qaralmog‘i lozim. Markaziy Osiy uzoq yillik tarixida ko‘p bosqin va talonchiliklarni ko‘rdi, ularga qarshi ozodlik va mustaqillik uchun kurash olib bordi. haqiqat shundaki, har bir bosqindan so‘ng milliy davlatchilik va madaniyat tiklandi. Mustaqillikka intilish g‘oyasi va harakati o‘zga xalqlar tomonidan yaratilgan madaniyatlarni inkori emas. Markaziy Osiyo madaniyatida umuminsoniy ahamiyatga molik jamiki madaniyat yutuqlari ijodiy uyg‘unlashganidek, ayni paytda mintaqa madaniyati boshqa xalqlar madaniyatlariga samarali ta’sir ko‘rsatdi va ularni boyitdi. www.arxiv.uz

XIV asrdan e’tiboran Yevropada Renessans davri boshlandi. Tabiiyki, bu ijtimoiy-tarixiy jarayon Yevropaning turli mamlakatlarida turlicha kechdi. Bosh q acha aytganimizda, Renessans davri, mutaxassislar-ning fikriga ko’ra, Yevropada uch asosiy bos q ichni: ilk bos q ichni (XIV asr), yetuklik bos q ichini (XV asr) va so’nggi (XVI asr) bos q ichni bosib o’tdi. Renessans, ya’ni Uyg’onish davri o’zining ilk bos q ichida butun Yevropani emas, balki uning eng rivojlangan mamlakatlarini q amrab oldi. Xuddi shuning uchun ham Renessans davri ilk bos q ichlarining izlari q adimgi Italiyaga borib ta q alad i. www.arxiv.uz

Renessans g’oyalari Italiyada XII asrdayo q vujudga kelgan edi. Xuddi shuning uchun ham Renessans o’zining ilk bos q ichida sof «italyancha vo q ea» edi. O’z tara qq iyotining yetuk bos q ichida u butun Yevropaga xos xususiyat kasb etdi. Bu paytda Yevropaning bir q ator rivojlangan mamlakatlarida hunarmandchilik va savdo-soti q tezlik bilan rivojlana boshladi. Kishilarning shahar tomon intilishlari kuchaydi. Jamiyat hayotida shaharlarning o’rni va ahamiyati o’zluksiz ortib bordi. Yangi i q tisodiy munosabatlar q aror topishi bilan birgalikda, kishilarning turmush tarzida jiddiy o’zgarishlar sodir bo’la boshladi. Renessans davri o’ziga xos yangi madaniyatni yaratdi. Ushbu madaniyat nafa q at dinga, balki ilm va fanning ilg’or yutu q lariga tayana boshladi. www.arxiv.uz

O q ibatda, Renessans davrida Yevropaning rivojlangan mamlakatlarida in q ilobiy madaniy o’zgarishlar ro’y berdi. Chunonchi, birinchi kitob nashr etiddi, Kolumb tomonidan Amerika kashf q ilindi, Vasko da Gama Afrikani aylanib utib, Hindistonga boradigan dengiz yo’lini ochdi, Magellan O’zining uzo q davom etgan sayohatiga asoslanib, Yer kurrasining sharsimon ekanligini isbotladi, geografiya va kartografiya fan sifatida e’tirof etildi, matematikada simvolik belgilar q abul q ilindi, ilmiy anatomiya va fiziologiya asoslarini fan sifatida o’rganip boshlandi, ximiya va astronomiyada yirik yutu q larga erishildi. Bir ibora bilan aytganda, Renessans davrida Yevropaning kup mamlakatlari madaniy hayotida tub o’zgarishlar ro’y berdi. Renessans Yevropa tarixining shunday bir davriki, bu davrga kelib xristian dini o’zining monolit mav q yeini yo’ q ota boshladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Ani q ro q q ilib aytganimizda, ijtimoiy turmushning barcha jabhalarida cherkov diktaturasi sindiriddi. Bunday keskin burilish fa q at falsafada, san’-at yoki adabiyotda emas, eng avvalo, xristianlshshing o’zida ro’y berdi. Bosh q acha aytganimizda, Yevropaning bir q ator mamlakatlarida sekulya- rizasiya jarayoni boshlandi. Sekulyarizasiya (jamiyat hayotiga umumiy ta’sirning kamayib borishi) jarayonining sodir bo’lishi kishilar dunyo q arashiga dinning ta’sirini kamaytirib yubordi. Shuningdek, sekulyarizasiya jarayoni ijtimoiy turmushning barcha jabhalariga ham o’z ta’sirini o’tkazdi. O q ibatda kishilarning fikrlash madaniyatida ham jiddiy o’zgarshilar ruy berdi. Turgan gapki, fikrlash madaniyatidagi bunday keskin o’zgarish o’rta asr teokratizmiga q arshi kurash zamindda vujudga keldi va rivojlana boshladi. Tabiiy-ijtimoiy muhitda sodir bo’layetgan o’zgarishlarga in-sonning intellektual-a q liy imkoniyatlari nu q tai nazaridan q arash ro’y bera boshladi. www.arxiv.uz

Kishilar fikrlash madaniyatida gumanistik va antroposentrik q arashlarning ustuvorlik q ilishi ularni antik madaniy merosga bo’lgan q izi q ishlarini ortirib yubordi. Bunday tendensiyaning rivojlanib borishi o’z navbatida antik falsafa namoyandalarining asarlarini o’rganishga bo’lgan intilishni ham kuchaytirdi. q adimgi yunon faylasuflari Platon va Aristotel falsafasi q ayta tahlil q ilina boshlandi. Neoplatonizmga, stoiklar falsafasiga, Epikur va Siseron q arashlari-ga q izi q ish kuchayib ketdi. Renessans, eng avvalo, antik zamon madaniy, xususan falsafiy mero-si ha q ida erkin fikr yuritish, har q anday q oidalarni o’zgarmas, mutla q ha q i q at deb q arashdan voz kechish, insonda mavjud bo’lgan kobiliyat, malakalarni erkin namoyish q ilish uchun vujudga kelgan imkoniyat edi. Xuddi shuning uchun ham olimu fozillar, xususan faylasuflar «yopi q maktablar» namoyandalari emas, balki musta q il tad q i q otchi sifatida harakat q ila boshladshgar. Har bir tashkilotchining o’ziga xos bayen q ilish, ilmiy- falsafiy asarlarni o’zi taxdil q ilish, vo q elikni ravon, ommabop tidda tasvirlash uslublari vujudga keddi. Bunday uslublar o’tmish falsafiy adabiyotlarining sxolastik bachkanalikka asoslangan murakkab bayon q ilish uslubiga zid edi. Bir ibora bilan aytganda, Renessans davri falsafasi vo q ea va hodisalarni chinakamiga real tavsiflashga va shuningdek, amaliy masalalar yechimini topishga e’tiborni q aratdi.www.arxiv.uz

Renessans madaniyatining asosiy tashvi q otchilari shahar aholisi-ning yu q ori taba q a vakillari, yirik ishbilarmonlar, meshchanlar, yu q ori ma’lumotga ega bo’lgan cherkov va monastir xodimlari edi. Insonparvar-lik g’oyalarini targ’ib q ilgan bunday targibotchilarnint ko’pchiligi lo-tin tilini mukammal bilgan va antik madaniyat, xususan falsafiy meros bilan yaxshi tanish kishilar edilar. Bir ibora bilan aytganimiz-da, Renessans madaniyatining mag’zini insonparvarlik g’oyalari tashkil etadi. www.arxiv.uz

Renessans davri madaniyati, xususan, uning falsafasi insonning eng oliy q adriyat ekanligini har tomonlama isbotlashga urindi. Xuddi shu davrga kelib ijtimoiy munosabatlarni baholashning yangi – inso-niklik mezoni vujudga keddi. Insonning insoniyliga ajdodlar yarat-gan madaniy-ma’naviy merosni o’zlashtirish kobiliyati bilan belgila-nadi. Shuningdek, Renessans davri madaniyati, xususan, falsafasidagi eng muhim an’ana olamni teosentrik tushunishdan antroposentrik tu-shushipga o’tilgani edi. Ushbu in q ilobiy o’zgarish, shubhasiz, o’ta murak-kab jarayon bo’lib, turli ziddiyatlarga to’la edi. Xususan, Renessans madaniyatini shodu xurramlik bilan q uvvatlovchi shahar aholisining yu q ori taba q alari bilan uning o’rta va pastki q atlamlari orasida turli siyosiy ziddiyatlar, kelishmovchiliklar mavjud edi. Chunonchi, jamiyat-ning yu q ori taba q alarddan biri bo’lgan meshchanlar davlat apparatini, cherkovni reformasiya, ya’ni isloh q ilish yordamida tovar-pul munosa-batlarini bar q arorlashtirmo q chi va uni kengaytirmo q chi bo’lsalar, aholi-ning o’rta va past taba q asi vakillari jamiyatni yana o’rta asr tartibotlariga rioya q ilishga da’vat etardilar. Xuddi shuning uchun ham Renes-sans Yevropaning turli mamlakatlarida turli darajada rivojladdi, turli modifikasiya va shakllarda namoyon bo’ldi. www.arxiv.uz

Bunday turlitumanliklar o q ibati ularo q Renessans madaniyati bi-lan reformasiya, ya’ni isloh q ilish orasidagi o’zaro alo q adorlik mexa-nizmini baholashda yevropalik mutaxassislar orasida turlicha fikr va mulohazalar uchrab turadi. Chunonchi, ba’zi birovlar Renessans xal q aro, ya’ni umumevropa ahamiyatiga molik vo q ea, reformasiya, ya’ni isloh q ilish esa fa q at milliy (nemislarga xos) vo q ea deb ishontirmo q chi bo’ladilar. Shunday bo’lishiga q aramasdan, Renessans va reformasiya ha q ida bahs-munozara yurituvchilarning barchasi ikki yirik vo q ea ora-sida umumiylik, o’xshash tomonlar bor ekanligini bir ovozdan ma’ q ul-laydilar. Chunki, ikkala vo q ea ham jamiyatdagi odamlar turmush tarzida eskicha tartib-intizomlarga karshi edi. Bunday umumiylik, o’xshashlik asosida odamlar turmush tarzida yangacha madaniyatni, tartib-intizomni, shakllantirish yotar edi. Ko’rinib turibdiki, Renessans insoniyat bosib o’tgan tarixiy tara qq iyot yo’lining eng muhim davrlaridan biridir. Bu davr jahon sivilizasiyasi tara qq iyotiga ulkan hissa q o’shgani hammaga ayon. Modomiki shun-day ekan, Renessans davri Yevropa falsafasining o’ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat? www.arxiv.uz

Yu q orida eslatib o’tganimizdek, Renessans davrining o’ziga xos xususiyatlaridan biri va eng muhimi, kishilarda yangicha fikrlash madaniyatining shakllanganligi bilan harakterlanadi. Yang i cha fikr yuritish madaniyati antik zamon, o’rta asr fikrlash madagashtidan mutla q o far q q ilar edi. Chunki, Renessans davri fikrlash madaniyati cherkov tomonidan joriy etilgan urf-odat va rasm-rusumlarga zarba bera boshladi, ayrim hollarda unga q arshi chi q di. O’z navbatida, Renessans davri fikrlash madaniyati o’rta asr fikrlash madaniyatining natijasi va uning yakuni edi. Xuddi shuning uchun ham Renessans davrining falsafasi o’rta asr falsafasiga xos xususyyatlarning mavjudligi bilan antik zamon fikrlash madaniyatidan tubdan far q q iladi. Renessans davri dunyo q arashining antik zamon va o’rta asrlar davri dunyo q arashidan far q q iladigan eng muhim xususiyatlaridan yana biri uning san’atga asoslanganligidir. Agar o’rta asr madaniyatining negizida din yotgan bo’lsa, Renessans davri dunyo q arashining markazida badiiyestetik did (yo’nalish) ustunlik q iladi. «Shuningdek, o’rta asr sharoitida kishilar orasidagi o’zaro munosabatlarda ularning q aysi taba q a va guruhga, q anday kasbga mansubligi yoki din bilan alo q adorligi muhim ahamiyatga ega edi» . История ф ило софии в кратком изложении. Перевод с чешского И.И. Богута.– М.1991, стр. 574-575. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Shuning uchun ham kishilar dunyo q arashida guruh yoki taba q a, kasbhunar yoki din nu q gai nazari, ehtiyoji, manfaati hukmronlik q ilardi. Renessans davriga kelib, har bir kishining o’zi musta q il fikr- mulohaza yuritadigan bo’ldi. Endi har bir kishi nafa q at guruh yoki din, balki o’z nomidan ham gapiradigan bo’ldi. Musta q il fikr yuritishning vujudga kelipga ularning ijtimoiy turmushdagi pozisiyasini ham o’zgartirib yubordi. Ki-shilar faoliyatida o’z kuch- q uvvati va q obiliyatiga ishonish, magrurlik kabi xislatlar mustahkam o’rin egalladi. Bir so’z bilan aytganda, Renessans davri jahon sivilizasiyasini o’ziga xos layo q at, q obiliyat va iste’dodga ega bo’lgan burch, individual l ik bilan boyitdi. Renessans davridagi inson ideali q omusiylik, har tomonlamalik bilan boyitildi. Deh q on uy q urar, tegarmon yuritar, kanal q azir, kuprik. q urar, yer haydar, ekin ekar, olingan hosilni o’zi q ayta ishlar, zarur mehnat q urollarini ham o’zi yasar edi. O’zining kundalik turmushi uchun zarur bo’lgan barcha bilimlarni ham o’zi sabr-to q at bilan o’rganardi. www.arxiv.uz

Antik zamonda yashagan inson tabiatni o’z xo’jayini deb q araydigan bo’lsa, Renessans davriga kelib butun tabiat ustidan uning o’zi hukmronlik q iladigan bo’ldi. Insonga bunday imkoniyatni Xudoning o’zi hadya q ildi. Xudo tomonidan insonga berilgan o’z ta q dirini o’zi belgilash imkoniyatlari o’rta asrga kelib inson borlig’ida mavjud bo’lgan nodon-likpar tufayli asta-sekin yemirilib bordi. Renessans davriga kelib xuddi o’sha imkoniyatlar yana q ayta ko’rib chi q ila boshlandi. Endilikda inson o’z ta q dirini o’zi yarata olishiga, tabiatning chinakam egasi bo’li-shiga ishonch hosil q ila boshladi. Xuddi shuning uchun ham Uygonish davrining o’ziga xos xususiyatlaridan biri – insonning olamdagi jamiki mavjusot, hatgo, o’zining ustidan ham hukmdorligi orta borgani bilan izohlanadi. Bunday holat antik zamonda ham, o’rta asrlarda ham vujudga kelmagan edi. Shuning uchun ham rassom uchun yaratuvchi- bunyodkor-ning jismi Renessans ramzi, belgisi darajasiga kutarildi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Ilm-fanga e’tibor kuchaydi. Amaliyot bilan fan orasidagi chegara ham o’zgara boshladi. O’rta asr sharoitida amaliy-texnik faoliyat bilan fai orasida ma’lum bir chegara bo’lib, ular «san’at» va «badiiy fantaziya» deb nomlanardi. Renessans davrida, yu q orida ta’kidlaganimizdek, xuddi usha chegara yo’ q oldi. Muhandis va rassom nafa q at antik va o’rta asr zamonasiga xos san’atkor, texnik, balki chinakam ijodkor-yaratuvchi darajasiga kutarildi. Ijodkor tad q i q otchilar Xudo tomonidan ta q dim etilgan tabiiy hodisalarning ichki tuzilishidagi o’zaro alo q adorlik q onuniyatlarini bilishga intildilar. Fanda bunday holatni Kepler, Galiley, Kavalyeri ijodida uchratamiz. Inson shaxsi to’g’risidagi fikr-mulohazalar Renessans davrida yanada yuksaklikka ko’tarila boshladi. Endilikda inson shaxsining q adr- q immati har tomonlama osha boshladi. Shuningdek, ozod fikrlash imko-niyatiga ega bo’ldi. O’zining teranlashib borayotgan a q l-farosatidan, go’zal-lashib borayotgan tanasining imkoniyatlaridan madad q idirdi. Xuddi shuning uchun ham Renessans davrining ashroposentrizmi go’zallikni ulug’lashi bilan ajralib turadi. Badiiy tasvirlarda go’zal inson q iyofasini, ayni q sa, uning tash q i q iyofasining latofatini tasvirlash o’sha davr san’atining bosh mavzui edi. Bunday holatni Renessans davrining mashhur na qq oshu musavvirlari – Botichelli, Leonardo da Vinchi, Ra-fael asarlarida ko’rish mumkin. www.arxiv.uz

Хулоса Ғарб Уйғониш даври тасвирий санъати ўша давр адабиёти, фалсафаси билан ҳам боғлиқ бўлиб, ўзига хос хусусиятларга эгадир. Бу биринчи навбатда гуманистик ғоялар ҳисобланади. www.arxiv.uz

Adabiyotlar 1. Karimov I.A. IstiQlol va ma’naviyat, T., 1994 y. 2. Xudojestvennaya kultura Sredney Azii. IX-XIII vekov, T., 1983 g. 3. Pugachenkova G.A. Ocherki iskusstvo Sredney Azii. M., 1986 g. 4. Meros. T., 1991 y. 5. Xayrullaev M.M. O‘rta Osiyoda ilk uyg‘onish davri madaniyati. T. 1995 6. Bahodirov R. Abu Abdulloh al-Xorazmiy. T.1995 y. 7. Qayumov A. Abu Rayhon Beruniy. Abu Ali Ibn Sino. T., 1987 y. 8. Qayumov A. Ahmad-al Farg‘oniy. T. 1991 y. 9. Hamidov H. QirQ besh alloma hikoyati. T, 1995 y. 10. Abu Rayhon Beruniy. Qadimgi xalQlardan Qolgan yodgorliklar I-jild T., 1968 y. www.arxiv.uz

Похожие

Sharq madaniyati taraqqiyoti

Mustaqillik davri madaniyati

O`rta Osiyoning tosh davri qabilalari moddiy madaniyati va xo`jaligi

Islom dini va madaniyati

Xitoy va Hindiston madaniyati