Temir yo’llarning tuzilishi. Kon temir yo'l tizimlari - Горное дело - Презентации

Temir yo’llarning tuzilishi. Kon temir yo'l tizimlari

Загружено в:

22.12.2023

Скачано:

0

Размер:

2383.720703125 KB

MAVZU: TEMIR YO’LLARNING TUZILISHI. KON TEMIR YO’L TIZIMLARI. REJA: RELSLI YO‘LLAR TUZILISHI TEMIR YO‘L GABARITLARI, TRASSASI, PLANI VA PROFILI. BURILISHLAR YOKI EGRI YO‘LDAGI RELS IZLARI YO‘LDAN-YO‘LGA O‘TKAZUVCHI QURILMALAR. TAYANCH SO’Z VA IBORALAR: YO‘L PROFILI, SANOAT TRANSPORTI, METALL YOSTIQCHA, (QOZIQ YOKI BOLTLAR, RELS, PROTIVOUGON, SHPAL, SUV QOCHIRISH ARIQCHASI, NAKLADKA, BALLAST QATLAMI.

 Respublikamizning indisturial rivojlanishi konchilik sanoatini o‘sishi bilan uzviy bog‘liq. O‘z navbatida, konchilik sanoatini rivoji va ishlab chiqarilayotgan mahsulotning ko‘payishi, yangi shaxta va karyerlarni ishga tushirish, eskilarini rekonstruksiya qilish, yangi zamonaviy texnika va texnologiyalarni qo‘llash, ilm-fan va texnika yutuqlarini ishlab chiqarishga jalb etish bilan amalga oshiriladi. Bu borada ishlab chiqarish jarayoni kompleks mexanizatsiyalashgan va avtomatlashtirilgan texnologiyalarga suyanadi.  Zamonaviy shaxta va karyerlar qudratli elektromexanik xo‘jalikga ega. Ular qatoriga kon transporti ham kiradi. Kon transporti shaxta, rudnik va karyerlarning sanoat transporti sifatida foydali qazilmani qazib olish texnologik jarayonining eng asosiy bo‘g‘inlaridan biridir.  Yer osti kon transportining sanoatning boshqa sohalarida ishlatiladigan transportdan maxsus xususiyatlari shundan iboratki, birinchidan, kon laximlarining kesim yuzasi kichik bo‘lganligi uchun transport qurilmalarini ishlatish tor sharoitda amalga oshiriladi va ikkinchidan zaboy qazish joyining jilishiga qarab u yerda o‘rnatilgan transport qurilmalarini ham surib turish va shu bilan birgalikda zaboyga bevosita yaqin joylashgan lahimda o‘rnatilgan transport vositalari va jihozlarini vaqti-vaqti bilan uzaytirib yoki qisqartirib turish lozim bo‘ladi. Bularning ammasi kon transport mashinalari va qurilmalarining konstruksiyasiga maxsus talablar qo‘yadi va ularni ishlatishni ancha murakkablashtiradi.

1.1-RASM. TEMIR YO‘L ELEMENTLARI: 1-METALL YOSTIQCHA, 2-MUSTAXKAMLOVCHI ELEMENT (QOZIQ YOKI BOLT), 3-RELSLARNI UCHLARINI MAXKAMLASH BOLTLARI, 4-RELS, 5-PROTIVOUGON, 6-SHPAL, 7-SUV QOCHIRISH ARIQCHASI, 8-NAKLADKALAR, 9-BALLAST QATLAMI.  Relsli yo‘llar tuzilishi  Temir yo‘l ostki qurilma (yer osti yo‘llarining zamini va Suv oqimi uchun ariqcha) va ustki qurilma (Ballast qatlami, shpal, rels va mustahkamlovchi qismlar) dan tuzilgan (4.1-rasm).  Temir yo‘l podezdlarining tekis va avariyasiz harakatini ta’minlash uchun mustahkam, pishiq va unda harakat uchun poyezdlarni hamda o‘z elementlarini ishlash muddatini uzaytirish uchun bir muncha Elastik bo‘lishi kerak.  Temir yo‘lning (bo‘shliqqa) joylashishini uning trassasi, plani va profili orqali aniqlanadi. Yo‘l o‘q chizig‘ining yerdagi (yoki kartadagi ko‘rinishi) ko‘rinishi yo‘l trassasi deyiladi. Yo‘l trassasining gorizontal tekislikdagi ko‘rinishi yo‘l plani deyiladi. Yo‘l trassasining vertikal tekislikdagi ko‘rinishi yo‘l profili deyiladi.

 Relslar. Temir yo‘llar qurilishida standart relslardan foydalaniladi. Relslarning xili ularning bir metrining massasiga qarab (kg/m) belgilanadi. Poyezdlarning og‘irligi, tezligi va serqatnovligi qancha katta bo‘lsa, temir yo‘l uchun massasi shuncha katta bo‘lgan relslar qo‘llanilishi ko‘zda tutiladi. Shaxtalarda R18, R24, R33, R38, R43, R50 tipidagi relslar, ochiq kon ishlarida esa R38, R43, R50, R65 tipidagi relslar ishlatiladi. Relslar uzunligi esa ularni yotqizish joyigacha tashish usuliga qarab 8-25 metrgacha bo‘ladi. Yer osti yuk tashish lahimlarida bir metrining og‘irligi 24 kg/m dan kam bo‘lmagan relslardan foydalaniladi. Magistral yo‘llarda bir metrining massasi 33,5 kg/m va undan kata bo‘lgan relslar ishlatiladi.  Relslar maxsus po‘latdan tayyorlanadi va termik ishlov beriladi. Relslar bosh qismi, Bo‘yin qismi va asos qismlaridan iboratdir (1.2-rasm). 

SHPALLAR IKKALA RELS UCHLARINI BOG‘LAB YUKLAMANI YOKI BOSIMINI SHU IZLARDAN BALLAST QATLAMIGA UZATISHGA, ZAMINGA BO‘LGAN NISBIY BOSIMNI KAMAYTIRISHGA VA X.K. LARGA XIZMAT QILADI. SHPALLAR YOGOCH, METALL VA TEMIR-BETONDAN YASALADI. YOG’OCHLI SHPALLAR QARAG‘AY, KEDR VA TILOG‘OCH DARAXTIDAN TAYYORLANADI. KO‘NDALANG KESIMIGA QARAB SHPALLAR BRUSOK VA YASSI SHAKLIDA BO‘LADI. ULARNING ISHLASH MUDDATLARINI OSHIRISH MAQSADIDA MAXSUS MOY - ANTISEPTIK BILAN SHIMDIRILADI. BRUSOK SHAKLDAGI SHPALLARNING QALINLIGI 120 MM, YUQORI QISMI KENGLIGI 100 MM, PASTKI QISMI ESA 180 MM. YASSI SHPALLAR QALINLIGI ESA 110 MM, KENGLIGI ESA MOS RAVISHDA 95 VA 240 MM BO‘LADI. SHPALLARNING UZUNLIGI 600 MM KENGLIKDAGI TEMIR YO‘LLARDA 1200 MM, 750 MM KENGLIKDA 1500 MM, 900 MM KENGLIKDA 1600 MM, 1524 MM LI YO‘LDA ESA 2700 MM BO‘LISHI KERAK. Rels turi Rels balandligi, mm Bosh qismining kengligi, mm Asosining kengligi, mm Bo‘yin qismining qalinligi, mm R65 180 76 150 17.0 R50 152 70 132 15.5 R43 140 70 114 14.5 R38 135 68 114 13.0 R24 107 51 92 10,5 R18 90 40 80 10,0Relslarning texnik tavsiflari

1.2-RASM. RELSNING KO‘NDALANG KESIMI SXEMASI VA QOZIQCHA BILAN QOTIRISH USULI.  1 km masofadagi temir yo‘lga o‘rnatiladigan shpallar soni Zamin holatiga, tashilayotgan yuk miqdoriga yoki Harakatdagi sostavning og‘irligiga bog‘liq ravishda 1524 mm li yo‘lga 1440, 1600, 1840, 1920, 2000 dona; 750 mm li yo‘lga esa 1500, 1625, 1750, 1856 dona shpal sarflanadi. Shpallar orasidagi masofa 25 sm dan oshmasligi kerak.  Uzoq muddat ishlaydigan magistral yo‘llarda temir- beton shpallar ishlatiladi. Bunday shpallarning eng ko‘p ishlab chiqarilgani 250 sm uzunlikda 235 kg og‘irlikka egadir, bitta shpaldagi beton xajmi 95 litrni tashkil etadi, metall sarfi – 8 kg.  Metall shpallar tez tez ko‘chirilib turiladigan temir yo‘llarida qo‘llaniladi. Temir-beton shpallar alohida hollarda, juda Nam, ho‘l va uzoq vaqt xizmat qiluvchi yer osti yo‘llarda qo‘llaniladi.  Shpallar orasidagi masofa rels turiga va lokomotiv- vagonlar og‘irligiga bog‘liq bo‘lib, odatda 0,75-0,9 m oraliqda o‘rnatiladi.

 Ballast qatlami shpal bilan ostki qurilma o‘rtasidagi elastik “yostikcha” bo‘lib harakatdagi Poyezd g‘ildiraklari zarbini yumshatishga, ostki kurilmaning notekisligini bartaraf etishga, shpaldan ostki qism (zamin) ga beriladigan bosimni bir tekis taqsimlanishini ta’minlashga, shpallarni surilib ketmasligiga va yer osti suvlarini temir yo‘ldan chetlashiga xizmat qiladi. Ballast materiali tushayotgan zarbdan ezilib va sochilib ketmasligi, o‘zida suv va changlarni ushlab qolmasligi kerak. Shag‘al, sheben, Tosh maydalari kabi qattiq tog‘ jinslari ballast uchun material bo‘lishi mukin.  Tosh maydalari va maydalangan toshning o‘lchamalari 20 mm dan 40 mm, shag‘alning o‘lchamlari 3 mm dan 30 mm gacha qabul qilinadi. Ballast qatlamiga shpalning 2/3 qismi ko‘milib turadi. Shpalning ostida ballast qatlamining qalinligi 10 sm dan kam bo‘lmasligi kerak. 1524 mm kenglikdagi doimiy temir yo‘lda ballast qalinligi 25-40 sm oraliqda, suriluvchan yo‘lda esa 15-25 sm ni tashkil qiladi.  1 km yo‘lga ballast materiali sarfi asosiy magistral yo‘llarda (yer yuzasida) 1500-2000 m 3 , suriluvchan yo‘llarda esa 600-1000 m 3 ni tashkil qiladi.

1.3-RASM. SHAXTA TEMIR YO‘L KESIMI VA ASOSIY O‘LCHAMLARI. Shaxta relsli yo‘llari pastki qurilmasi asosiy elementlaridan yana biri suv qochirish ariqchalaridir. Bu ariqchalar lahimning bir chetidan o‘tilib, lahim asosi shu ariqcha tomon qiyaroq kilib o‘tiladi (4.3-rasm). Agar lahim beton bilan mustaxkamlangan bo‘lsa, ariqcha tag va devorlari beton bilan qoplanadi.  Biriktiruvi elementlar relslarni bir-birlari Bilan hamda shpal bilan biriktirishga xizmat qiladi. Relslar shpalga metall yostiqcha (planka) orqali siqishtiruvchi kostil, katta mix, shrup va boltlar orqali mustaxkamlanadi. Yog‘och shpallarning ezilib ketmasligi, unga bo‘lgan tayanch yuzasini ko‘paytirish, Ichki va tashqi kostillari siljishiga qarshi birgalikda ishlash uchun shpal bilan rels orasiga metall podkladka (yostiqcha) qo‘yiladi. Podkladkalar yassi va ponasimon ikki va uchta teshikli bo‘lishi mumkin.  Relslarning uchlari nakladka va bolt yordamida birlashtiriladi. Relyeslarni ulashning “qattiq” (shpalda yoki tirgakli) va osma, egiluvchan (elastik) xillari mavjud. Vagonchalarnig vazni uncha og‘ir bo‘lmagan kam harakatli xamda ikkinchi darajali yo‘llarda rels uchlari qattiq ulanadi. Elastik ulash uslubi esa serharakt va g‘ildirakga katta yuk tushadigan hollarda qo‘llaniladi. Yuk tashishda ikkita yaqinlashtiriladigan shpallar oralig‘ida joylashadigan elastik ulash xili yaxshi natija beradi (14- rasm).

 Harakatdagi sostavning chayqalishini kamaytirish maksadida “osma” elastik ulash ikala temir yo‘l izda aniqlik bilan bir-birining qarshisiga joylashtiriladi.  Biriktiruvi nakladkalar – relslarning uchlarini bir-biri bilan ulash uchun ishlatiliib, ular yassi burchakli, fartukli va peshbandli ko‘rinishda bo‘ladi.  Kontaktli tashqaridan tok oladigan elektovozlar yordamida yuk tashiladigan hollarda ikki relsning uchlari nakladka orqali ulashdan tashqari maxsus peremichka – tok o‘tkazuvchi sim yoki yassi metall orqali xam ulanadi (4.4-rasm, a). Bu holat peremichkani tok o‘tishiga qarshiligi 18 kg/m li relslar uchun -0.00024 Om va 24 kg/m li relslar uchun -0.00025 Om dan oshmasligi kerak.  Temir yo‘l gabaritlari, trassasi, plani va profili.  Poyezdlarning rels yo‘lida xavfsiz harakatini ta’minlash uchun yo‘l elementlarining, harakatdagi poyezdning va yo‘ldagi qurilmalarning chegaraviy o‘lchamlari belgilanadi. Shu maqsadlarda gabarit (o‘lcham) bo‘lishi mumkin: harakatdagi sostavning o‘lchami (gabariti), qurilmaning o‘lchami (priblijeniya stroyeniy).  Harakatdagi sostavning gabariti deb shunday ko‘ndalang kesim yuzasiga aytiladiki, bunda sostavning biron bir qismi ushbu yuzadan chetga chiqmaydi.

1.4-RASM. RELS UCHLARINI ULASH moslama, qurilma)ning biror bir qismi ushbu ichki yuzaga kirmaydi.  Temir yo‘lning joylashishini uning trassasi, plani va profili belgilaydi. Yo‘lning zamin bo‘ylab o‘q chizig‘i (yoki haritadagi kurinishi) shu yo‘lning trassasi deyiladi. Trassaning gorizontal tekislikdagi proyeksiyasi shu yo‘lning plani deyiladi. Yo‘l trassasining vertikal tekislikdagi yoyilgan proyeksiyasi shu yo‘lning prodol profili deyiladi.  Kar’yer temir yo‘l trassasini belgilash Konni ochish sxemasi bilan uzviy bog‘liqdir.  Yo‘lning plani joyning relefiga, kar’yer chuqurligi, shakli va o‘lchamlariga xamda qabul qilingan qazib olish tartibotiga bog‘liqdir.  Temir yo‘l trassasi kar’yer maydonining o‘rnatilagn chegaralarida zaruriyat yuzasidan turli xil ko‘rinishlarga keladi, bular: oddiy (a), berk (b), spiral shaklli xamda aralash.

Planda to‘gri yo‘l uchastkasi egri yoki burilish radiusi bilan birlashadi. Egrilik elementlari – egrilik burchagining o‘lchami - , uzunligi – l , burchak tangensi – T. Egrilik burchagi temir yo‘l liniyasining burilish burchagiga tengdir. Egrilik uzunligi burilish burchagi va radiusining ma’lum qiymatlarida quyidagicha aniqlanadi. , m (1.1) Egrilik tangensi deb – egrilik boshlanishi yoki oxiridan tashqi burilish burchagi orasidagi masofaga aytiladi , (1.2) Vertikal tekislikdagi temir yo‘l profili gorizontal va qiya uchastkalardan tashkil topgan bo‘ladi. qiya uchastkalar harakat yo‘nalishiga mos ravishda tepaga yoki pastga Qiyalik bo‘lishi mumkin. Yo‘lning qiyalik kattaligi i minglikda o‘lchanadi va yo‘lning boshlang‘ich va oxirgi nuqtalari orasidagi balandlik farqi ( h) ning shu yo‘lning gorizontal proyeksiyasi ( l) ga nisbati orqali aniqlanadi. Ya’ni , 0 / 00 (1.3) masalan, agar h =30 m, l =1000 m bo‘lsa, qiyalikning o‘lchami quyidagicha topiladi: 0 / 00 (1.4) α burchakning qiymati kichik, shuning uchun yo‘lning gorizontal proyeksiyasi yo‘l uzunligiga teng deb olinadi. R l 180   2  tg R T   l h tg i    30 030,0 1000 30      l h tg i 

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

Похожие

Burg’ilash kon jinslarini parchalash usullari

Kon jinslaring fizik mexanik hususiyatlari. Kon jinslarini qazish burgilash qiyinligi buyicha sinflari

Kon neft va gaz quvurlarini hisoblash

Neft va gaz konlarining kon - geologik tavsifi

Konchilik korxonalarida ishlatiladigan transport mashinalari turlari. Transport mashinalarning umumiy tasnifi