Умумий психология (шахс психологияси) - Химия - Презентации

Умумий психология (шахс психологияси)

Загружено в:

12.06.2023

Скачано:

0

Размер:

292.5 KB

УМУМИЙ ПСИХОЛОГИЯ (ШАХС ПСИХОЛОГИЯСИ) Фан бўйича тақдимот материаллари

ШАХСГА ФАКТОРЛИ ТАҲЛИЛ • РЕЖА: • Шахс хислатлари назариясининг умумий тамойиллари. • Тизимли тамойиллар: шахс хислатлари тоифалари. •

КЕТТЕЛЛ Р.Б.: ШАХС I. ИНДИВИДУАЛЛИКНИ ҲОСИЛ ҚИЛУВЧИ КЎП МИҚДОРДАГИ ХИСЛАТЛАР. II. ШАХС ХИСЛАТЛАРИНИНГ НАСЛИЙЛИК ВА МУҲИТ ТАЪСИРИДА ШАРТЛАНГАНЛИГИ ДАРАЖАСИ. III. НАСЛИЙЛИК ВА МУҲИТ ОМИЛЛАРИНИНГ ЎЗАРО МУНОСАБАТЛАРГА КИРИШИШИ.

Р.Б. КЕТТЕЛНИНГ ШАХСГА ОМИЛЛИ ЁНДАШУВИ • КЕТТЕЛ ШАХС ПСИХОЛОГИЯСИГА ОИД 35ГА ЯҚИН КИТОБ ВА 400 ИЛМИЙ ТАДҚИҚОТ МАҚОЛАЛАРИ ЧОП ЭТГАН. • КЎПРОҚ ЭТИБОРГА ОИД КИТОБЛАРИДАН “ ШАХСНИНГ ТУЗИЛИШИ ВА ЎЛЧАМИ” (1946); “ШАХС: ТЕОРЕТИК ВА ФАКТ АСОСИДА ИЗЛАНИШ” (1950); “ ШАХСНИНГ ИЛМИЙ ТАҲЛИЛИ (АНАЛИЗИ)” (1965); “ШАХС ВОРИСЛИГИ ВА ҚОБИЛИЯТИ” (1982) ВА “БЕЁНДИЗМ: ФАНДАН ДИН” (1987).

КЕТТЕЛНИНГ ШАХСГА ОМИЛЛИ ЁНДАШУВ НАЗАРИЯСИ • Кеттел маълумотларни тўплашда учта асосий манбаадан фойдаланган: • Реал ҳаётий факторлар ( L — маълумот); • Маълумотларни тўлдиришда шахсни ўзига баҳо бериши ( Q -маълумот); • Обектив тестлар ( T -маълумот);

L —маълумот • Биринчи “ L ” маълумотлар кундалик ҳолатларда, масалан, мактабдаги ўзлаштириш тенгқурлари билан ўзаро муносабатидан ташкил топган. Бу маълумотларга одамлар томонидан шахснинг ўзига хос хусусиятларига бериладиган баҳоси ҳам кириши мумкин.

Q -маълумот • Иккинчи “ Q ” маълумотларга инсонни ўзига яъни хулқ- атворига, фикрига ва ҳиссиётларига берадиган баҳосидан иборат.Бундай маълумотлар шахсни ўз-ўзини кузатиш ва анализ қилишдан иборатдир. • “ Q ” маълумотларни олиш учун Кеттел ўз-ўзини баҳолаш тўғрисида маҳсус тест ишлаб чиқариб, “Шахснинг 16 фактори” сўровномасини тузган. Шу билан бирга Кеттел бу маълумотларни тўғрилигига шубҳа билан қараган. Чунки, шахс ўз-ўзини яхши билмаслиги мумкин, ёхуд ҳақиқий ҳолатларни яшириб, схта маълумотлар киритиши мумкин ва у бундай ўз-ўзини баҳолашга маълумотларига эҳтиётлик билан ёндашиш лозимлигини айтган.

T -маълумот • Учинчи (Т) маълумотлар маҳсус ҳолатларни моделлаштриш орқали олинади ва шахснинг маълум вазифаларини бажариш бўйича ҳаракатларига обектив баҳо берилади. Кеттелнинг фикрича, шахснинг ўзининг жавоби қайси кретерияларга асосан баҳоланишини билмаган ҳолатда, ўйлаб топилган ҳолатда адашади. Масалан, шахсга Роршаха тестини тақдим этилганда, у ҳеч қандай сохталикка ёъл қўя олмайди. Шундай қилиб, “Т” маълумотларни соҳталаштириш қийин.

Шахс қирралари • Меҳрибонлик, ғ а мхўрлик аби ф а кт о рлар шахсни турли ҳолатларда хулқ-атворга катта таъсирини кўрсатади. Шахс мактабда ўзлаштириши, ишдаги иш унуми, солдатнинг жасорати ҳолатларида ғамхўрлик, меҳрибонлик факторларини ўрни катта. • Интеллект ва эмоционал турғунлик факторларининг юқоридаги факторларда фарқли ўлароқ камроқ фойдаланилади. • Ирсиятнинг ва теварак-атрофнинг шахс қирраларини ривожланишидаги аҳамияти юқори.

Шахс қирралари • Кеттелнинг фикрича, шахснинг хулқ-атвори нафақат ҳолат фактори га, балки улар тегишли бўлган, социал мансублиги ҳам боғлиқ (оила, черков, тенқурлар, касблар, мактаб, миллат). • Шахс қирралари орқали нафақат одамларни хулқ-атворини , балки ижтимоий ҳолатини аниқлаш мумкин. Шахс қирраларини диапазони ёрдамида улар тегишли бўлган гуруҳни ҳам тавсифлаш мумкин .

Шахсга факторли ёндашув “Катта бешлик”) • Шахс: хулқ атворни башоратлаш • ( R texnika ( номотетик ) ва P texnika ( идиографик ) ) • Шахс детерминантлари ирсият ва муҳит • Пол Коста кичкина ва Роберт Мак Крэ: экстраверсия, мувофиқлик, нейротиклик, очиқлик, онглилик.

КЕТТЕЛНИНГ ХУЛҚ-АТВОРНИ ОЛДИНДАН АЙТИБ БЕРА ОЛИШ ФОРМУЛАСИ • R= f (S, P) – ўзига хосликнинг тенгламаси. Унинг моҳияти: инсон нималарни ўйласа, бажарса ёки сўзлар билан ифодаласа (R) ёки хулқ-атвори, мазкур вазиятда стимуллаштирувчи (S) ҳамда шахс структураси ёки хислатлар мажмуи (P) –функциядир (f)

Тизимли тамойиллар: шахс хислатлари тоифалари ШАХС ХИСЛАТЛАРИ КЛАССИФИКАЦИЯСИ ЮЗАКИ ХИСЛАТЛАР – ДАСТЛАБКИ ХИСЛАТЛАР КОНСТИТУЦИОНАЛ ХИСЛАТЛАР КОНСТИТУЦИОНАЛ – ИНДИ- ВИДУУМНИНГ БИОЛОГИК ВА ФИЗИОЛОГИК ҲОЛАТИДАН КЕЛИБ ЧИҚИБ РИВОЖЛАНАДИ МУҲИТ БИЛАН ШАКЛЛАНТИ-РИЛГАН ХИСЛАТЛАР – ИЖТИМОИЙ ВА ЖИСМОНИЙ ТЕВАРАК АТРОФНИНГ ТАЪСИРИ БИЛАН ШАРТЛАНГАНҚОБИЛИЯТ, ТЕМПЕРАМЕНТ ВА ДИНАМИК ХИСЛАТЛАР

1. ЮЗАКИ ХИСЛАТЛАР Юзаки хислатлар – дастлабки хислатлар. Дастлабки хислатлар – бу шахснинг асосий хислатларидир. Улар шахс структураси шаклланадиган блокларни ҳосил қилади. Бу инсоннинг хулқ-атворида мунтазам равишда кузатадиганимиз – доимий, бирлаштирилган ўлчамдаги омиллар (хислатлар)дир.

2. Конституционал хислатлар • 1. КОНСТИТУЦИОНАЛ – ИНДИВИДУУМНИНГ БИОЛОГИК ВА ФИЗИОЛОГИК ҲОЛАТИДАН КЕЛИБ ЧИҚИБ РИВОЖЛАНАДИ. МАСАЛАН, СПИРТЛИ ВОСИТАЛАРГА РУЖУ ҚЎЙГАНЛИКДАН ДАВОЛАНИШ – ЖИЗЗАКИЛИК, ТУШКУНЛИК, ХАФА БЎЛИБ ЮРИШНИНГ САБАБИ БЎЛИШИ МУМКИН. БУНДАЙ ХУЛҚ-АТВОР ОРГАНИЗМДА СОДИР БЎЛАЁТГАН ФИЗИОЛОГИК ЎЗГАРИШЛАРНИНГ НАТИЖАСИ БЎЛИБ, ДАСТЛАБКИ КОНСТИТУЦИОНАЛ ХИСЛАТЛАРНИ АКС ЭТТИРАДИ.

• 2 . Муҳит билан шакллантирилган хислатлар – ижтимоий ва жисмоний теварак атрофнинг таъсири билан шартланган. Масалан, марказий шаҳарда ўсиб улғайган инсон қишлоқ шароитида ўсган инсондан кўра ўзини бошқачароқ тутади.

• 3. Қобилият, темперамент ва динамик хислатлар. Дастлабки хислатларни улар нималар билан ифодаланаётганлиги нуқтаи назаридан келиб чиқиб классификациялаштириш мумкин. Инсоннинг қобилиятини акс эттираётган хислатлар – инсоннинг билими ва унинг мақсадга эришиш йўлидаги фаолияти самарадорлигини акс эттиради (интеллект, мусиқа қобилиятлари, кўриш-мотор координацияси).

Кеттел бўйича шахс структураси ўн олти омил ва шахснинг дастлабки хислатларидан иборат бўлади . • А омили – раҳмдил-бефарқ, В омили – интеллект, С омили – эмоционал барқарорлик-беқарорлик, Е – доминантлик-бўйсунувчанлик, F – мулоҳазалилик- бепарволик, G – онглилик-масъулиятсизлик, H – дадил-қўрқоқ, I – қаттиқлик-юмшоқлик, L – ишонувчанлик-шубҳаланувчанлик, M – хаёлпараст- ишбилармон, N – устомонлик-тўғрисўзлилик, О – хавотирланувчанликка мойил-хотиржам, Q1 – радикализм-консерватизм, Q2 – ўзига ишонувчан- комформизм, Q3 – тартибга бўйсунмайдиган- назоратга бўйсинувчан, Q4 – бўшашганлик- зўриққанлик

ГАНС АЙЗЕНК: ШАХС ТИПЛАРИ НАЗАРИЯСИ • Режа: Шахснинг асосий типлари .

ШАХСНИНГ АСОСИЙ ТИПЛАРИ • Айзенкнинг фикрича, инсон хулқ-атворининг аксарият катта қисмини тушунтириб бериш учун у тип деб атаган учтадан кўп бўлмаган супер хислатларни билиш лозим.

ТИПЛАР • 1 . Барқарор интроверт. • 2. Невротик интроверт. • 3. Барқарор экстраверт. • 4. Невротик экстраверт .

ШАХС ТИПЛАРИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ • БАРҚАРОР ЭКСТРАВЕРТ – ЛИДЕР, БЕТАШВИШ, ҚУВНОҚ, КЎНГИЛЧАН, РАҲМДИЛ, МЕҲРИБОН, МУЛОҚОТЧАН, СЕРГАП. • БАРҚАРОР ИНТРОВЕРТ – ХОТИРЖАМ, БАРҚАРОР, ИШОНЧЛИ, НАЗОРАТ ҚИЛСА БЎЛАДИГАН, ТИНЧЛИКСЕВАР, ЭЪТИБОРЛИ, ҒАМХЎР ВА ПАССИВ. • НЕВРОТИК ИНТРОВЕРТ – ХАВОТИРЛАНУВЧАН, РИГИД, КАЙФИЯТ ЎЗГАРИШИГА ОСОН БЕРИЛУВЧАН, МУЛОҲАЗАЛИ, ПЕССИМИСТИК, ОДАМОВИ, МУЛОҚОТГА ИНТИЛМАЙДИГАН, ТИНЧ. • НЕВРОТИК ЭКСТРАВЕРТ – АРАЗЧАН, БЕЗОВТА, ТАЖОВУЗКОР, ҚЎЗҒАЛУВЧАН, ДОИМИЙ ЭМАС, ЖИЗЗАКИ, ОПТИМИСТИК, ФАОЛ.

БАРҚАРОР НЕВРОТИЗМ ИНТРОВЕРТ ХОТИРЖАМ, МУВОЗАНАТЛАШГАН, ИШОНЧЛИ , НАЗОРАТ ҚИЛУВЧАН , ТИНЧЛИКСЕВАР , ЕЪТИБОРЛИ , ҒАМХЎР , ПАССИВ КАЙФИЯТИ ТЕЗ ЎЗГАРУВЧАН , ХАВОТИРЛАНУВЧАН , РИГИД, МУЛОҲАЗАЛИ , ПЕССИМИСТ, МАҲДУД , МУЛОҚОТЧАН ЭМАС , ИНДАМАС ЭКСТРАВЕРТ ЛИДЕР, БЕҒАМ , ҚУВНОҚ , КЎНГИЛЧАН , ҲОЗИРЖАВОБ , МУЛОҚОТЧАН , ДЎСТЛИКСЕВАР , КИРИШИМЛИ ЖИЗЗАКИ, ҲАЛОВАТСИЗ, АГРЕССИВ, ҚЎЗҒАЛУВЧАН, ЎЗГАРУВЧАН, ИМПУЛСИВ, ОПТИМИСТ, АКТИВ

ПСИХОТИЗМ • КЕЙИНЧАЛИК АЙЗЕНК ЎЗ НАЗАРИЯСИГА ШАХСНИ ЎЛЧАШДАГИ УЧИНЧИ ТИПНИ, ЯЪНИ ПСИХОТИЗМ – СУПЕР-ЕГО КУЧИ НИ КИРИТГАН. БУ ХУСУСИЯТГА ЭГА ШАХСЛАР ЭГОЦЕНТРИК, ИМПУЛСИВ, БОШҚАЛАРГА НИСБАТАН БЕФАРҚ, ЖАМИЯТ НОРМАЛАРИГА ҚАРШИЛИК ҚИЛИШГА МОЙИЛ БЎЛАДИ. УЛАР КЎПИНЧА ХАВОТИРДА БЎЛИШАДИ, ИНСОНЛАР БИЛАН МУЛОҚОТГА КИРИШИШГА ҚИЙНАЛИШАДИ ВА БОШҚАЛАРГА КЎНГИЛСИЗЛИКЛАР ОЛИБ КЕЛИШАДИ. АЙЗЕНКНИНГ ФИКРИЧА, ПСИХОТИЗМ ГЕНЕТИК ХУСУСИЯТГА ЭГА БЎЛИБ, БУ ҲОЛАТ АЁЛЛАРГА НИСБАТАН ЭРКАКЛАРДА КЎПРОҚ УЧРАЙДИ

АЙЗЕНКНИНГ «ШАХСНИНГ ЎРГАНИШГА БЎЛГАН ШКАЛАЛАРИ” • EPI- Eysenck Personality Inventory • EPQ- Eysenck Personality Questionnaire • “ Ўсмир шахс сўровномаси” - Junior EP I

Айзенкнинг шахс сўровномаси пунктларидан намуна Экстраверсия-Интроверсия 1. Жамоат жойларида бўлишни ёқтирасизми ? Ҳа Йўқ 2. Одамлар билан мулоқот қилишни ёқтирасизми ? Ҳа Йўқ 3. Ўзингизни омадли деб ҳисоблайсизми ? Ҳа Йўқ Барқарорлик/беқарорлик 1. Сизнинг кайфиятингиз тез-тез ўзгариб турадими ? Ҳа Йўқ 2. Сиз тез ҳаяжонга тушадиган шахсмисиз ? Ҳа Йўқ 4. Сиз кўпинча тушкун кайфиятда бўласизми ? Ҳа Йўқ Психопатия 1. Сиз учун яхши хулқ ва озодалик муҳимми ? Ҳа Йўқ 2. Сиз инсонлар билан қўпол муомалада бўлмасликка интиласизми ? Ҳа Йўқ 3. Сиз бошқа кишилар билан ҳамкорлик қилишни ёқтирасизми ? Ҳа Йўқ Ёлғон шкаласи 1. Сиз баъзида уяциз ҳазиллар қилишни ёқтирасизми ? Ҳа Йўқ 2. Болалигингизда сизга бу ю рилган ишларни ҳеч қандай норозилик ва шикоятларсиз бажарганмисиз ? Ҳа Йўқ

Экстравертлар ва интровертлар ўртасидаги баъзи бир эмпирик ўрнатилган фарқлар қуйида келтирилади. • Интровертлар назарий ва илмий кўринишга эга бўлган фаолият турлари билан шуғулланишни ёқтиришса (масалан, инженерлик ишлари ва химия каби), экстравертлар эса инсонлар билан ишлашни маъқул кўришади (масалан, савдо-сотиқ ишлари, ижтимоий хизмат). • Колледжда интровертлар экстравертларга қараганда кўпроқ муваффа-қиятларга еришишади. Колледжни психиатрик сабабларга кўра қолдирадиган студентларнинг аксарияти интровертлар бўлса, академик сабабларга кўра, қолдирадиганларининг асосий қисмини экстравертлар ташкил қилади. • Интровертлар эрталаб ўзларини анча тетик ҳис қилишса, экстравертларда бундай ҳолат кечқурун кузатилади. Бундан ташқари, интровертлар ерталаблари яхши ишлашади, екстравертлар эса куннинг иккинчи ярмида.

ШАХСНИНГ БЕШ ФАКТОРЛИ МОДЕЛИ • Катта бешлик –инсон шахсининг диспозиционал модели

МОДЕЛНИ ШАКЛЛАНТИРИШ УСЛУБЛАРИ • МОДЕЛ ЎЗИ ҲАҚИДА ҲИСОБОТ БЕРИШ (САВОЛНОМАЛАР, СИФАТ ШКАЛАЛАРИ), ЭКСПЕРТ БАҲОЛАШ (ХУЛҚ-АТВОРНИ ТАШҚИ КУЗАТИШ ) ВА ТАДҚИҚОТЛАР ДОИРАСИДА ХУЛҚ-АТВОР ТЎҒРИСИДАГИ МАЪЛУМОТЛАРНИ ОЛИШ.

КАТТА БЕШЛИК • Ҳар хил социал маданий шароитлардаги танланмаларда барқарор кузатилган бешта фактор ажратиб олинган. • 1961 йилда P.T.Costa и R.R.McCrae тадқиқотлари асосида шахс структураси тақдим қилинди. Бу Big Five (Катта бешлик) номи билан атала бошланди.

ШАХСНИНГ БАЁН ЭТИШ ПАРАМЕТРЛАРИ • НЕЙРОТИЗМ • ЭКСТРАВЕРСИЯ • ТАЖРИБАГА ОЧИҚЛИК • ҲАМКОРЛИК • ВИЖДОНЛИЛИК

NEO-PI-R СЎРОВНОМАСИ (“КАТТА БЕШЛИК” СЎРОВНОМАСИ) • ШАХСНИНГ БЕШ ФАКТОРЛИ МОДЕЛИ АСОСИДА ШАКЛЛАНТИРИЛГАН: • 5 ТА АСОСИЙ ШКАЛА • 30 ТА СУБШКАЛАСИ МАВЖУД. • МОДИФИКАЦИЯ ШАКЛЛАРИДА 25 ТА ШКАЛАСИНИ УЧРАТИШ МУМКИН.

НЕЙРОТИЗМ (NEUROTICISM) • ХАВОТИРЛАНИШ • ДУШМАНЛИК • ДЕПРЕССИЯ • РЕФЛЕКСИЯ • ИМПУЛЬСИВЛИК • АЛАМЗАДАЛИК

ЭКСТРАВЕРСИЯ ( EXTRAVERSION) • ЖОНКУЯР • МУЛОҚТМАНД • ҚАТЪИЯТЛИК • ФАОЛЛИК • ҚЎЗҒАЛУВЧАН • ИЖОБИЙ ЭМОЦИЯЛАР

ТАЖРИБАГА ЙЎНАЛУВЧАН ( Openness) • ФАНТАЗИЯ • ЭСТЕТИКА • ҲИС-ТУЙҒУ • ҲАРАКАТ • ҒОЯЛАР • ҚАДРИЯТЛАР

ҲАМКОРЛИК ( AGREEABLENESS) • ИШОНЧ • ПОКЛИК • АЛЬТРУИЗМ • ЁНБЕРУВЧАНЛИК • ВАЗМИНЛИК • АНИҚЛИК

ВИЖДОНЛИЛИК ( Conscientiousness) • КОМПЕТЕНТЛИК • УЮШҚОҚЛИК • БУРЧГА СОДИҚЛИК • МУВАФФАҚИЯТГА ИНТИЛУВЧАН • ЎЗИНИ ЎЗИ ТАРТИБГА СОЛУВЧИ • ХАТТИ-ҲАРАКАТЛАРИ МАЗМУНЛИ

Эътиборингиз учун раҳмат!

Похожие

Умумий кимё

Коррозия жараёнининг умумий асослари

Кимёвий боғланишнинг умумий тавсифи. Ковалент боғланиш

Оқсилли моддалар. Оқсилларнинг умумий хоссалари. Оқсилларнинг кимёвий тузилиши

«Умумий ва ноорганик кимё» фанининг мақсад ва вазифалари