Organik birikmalarning kislotaliligi va asosligi - Химия - Презентации

Organik birikmalarning kislotaliligi va asosligi

Загружено в:

30.03.2024

Скачано:

0

Размер:

448.396484375 KB

Organik birikmalarning kislotaliligi va asosligi

Kislotalik va asoslilik – bular organik birikmalarning fizik-kimyoviy xossalari va o'ziga xos biologik faolligini belgilovchi asosiy tushunchalardir.

Бренстеда-Лоури назарияси ( 1923 ) Й.-Н. Бренстед Т. М. Лоури Kislota - bu protonni berishga qodir neytral molekula (yoki ion), ya'ni. proton donori. Asos - bu protonni biriktirishga qodir neytral molekula (yoki ion), ya'ni. proton qabul qiluvchi. АН + :В = А - + ВН + kislota asos сопряженное сопряженная основание кислота

Bronsted kislotalar Kislota markazi - potentsial ravishda proton sifatida bo'linishga qodir bo'lgan atom va unga aloqador vodorod atomi. Kislotalarning turlari СН-kislotalar ОН-kislotalar SН-kislotalar NН-kislotalar

Brensted asoslari Asos markaz - yolg'iz elektron jufti yoki protonni qabul qila oladigan π- bog'li geteroatom. Asoslarning turlari n-asoslar π-asoslar

Kislotalikka ta'sir qiluvchi omillar Kislota kuchi konyugat asosning (anion) barqarorligi bilan belgilanadi - anion qanchalik barqaror bo'lsa, kislota kuchliroq bo'ladi. Anion barqarorligini belgilovchi omillar:  kislota markazidagi atomning tabiati;  kislota joyida o'rinbosarlarning elektron ta'siri tufayli anionni barqarorlashtirish imkoniyati;  solvatsiya (erituvchi molekulalar bilan o'zaro ta'sir) tufayli anion stabilizatsiyasi imkoniyati.

Atom tabiatini kislota markaziga ta'siri СН NH ОН SH СН NH ОН SH Elektromanfiylikning oshishi R a d u s n I n g O r T I S h i Kislota xossasining oshishi

Kislota xossasiga urinbosarning ta’siri  induktiv ta'sir tufayli  mezomer effekt tufayli Kislotali xossasining oshishi Kislotali xossasining oshishiC H 3 C O O H C H 2 C O O H C l C H C O O H C l C l C C O O H C l C l C l C H 3 C O O H C H 3 O H O H

Asosiylikka ta'sir qiluvchi omillar Asosning mustahkamligi elektron juftning mavjudligi va konjugat kislotaning (kation) barqarorligi bilan belgilanadi - kation qanchalik barqaror bo'lsa, asos shunchalik kuchli bo'ladi. Asoslikka kislotalilik bilan bir xil omillar ta'sir qiladi, ammo teskari yo'nalishda. n -asoslarπ-asoslar Asosiylikni mustahkamlashR N H 2 R O H R S H

Asosiy markazda atom tabiatining ta'siri S О N Urinbosarlarning asos markaziga ta’siri Asos xossalarni oshishi

O'rinbosarlarning kislotalilik va asoslilikka ta’sir qonuniyatlari Elektron donor o'rnini bosuvchi moddalar  kislotalilikni susaytirish;  asoslilikni mustahkamlash. Elektron tortib oluvchi o'rinbosarlar  kislotalilikni oshirish;  asoslilikni zaiflashtiradi.

Lyuis nazariyasi Kislota - bоg’ hоsil bo’lishida elektrоn juftni qabul qiluvchi elektrоnga taqchil mоdda, ya’ni elektrоn juft aktseptоri – kislоta (Lyuis kislоtasi) Asos - elektrоn juftni beruvchi elektrоnga bоy mоdda, ya’ni elektrоn juft dоnоri – asоs (Lyuis asоsi) . (CH 3 ) 3 N: + BF 3 = (CH 3 ) 3 N + - BF 3 -

Masalan, proton (H + ) kislota, chunki u boshqa atom yoki molekuladan elektron qabul qilib olib, kovalent bog‘ hosil qiladi va tashqi elektron qavatini barqaror dubletga to‘ldiradi. Ammiak esa asos uning molekulasidagi azot atomi o‘zida juftlashgan, lekin umumlashmagan elektronlar tutadi: H+ + x x N HH H x x N HH HH + L y u i s k i s l o t a L y u i s a s o s y o k i N H 4 + L y u is k is lo ta la r L y u is a s o s la r B F 3 + O R R x x F 3 B - O R R x x +

(elektron juftligini uzatish) 40n-Lyuis asoslarining Lyuis kislotalari bilan reaksiyasi ( C H3 ) 3 N + B F 3 ( C H 3 ) 3 N B F 3+ ( C 2 H 5 ) 2 O + A l C l 3 ( C 2 H 5 ) 2 O A l C l 3+Кислоты n-Комплексы n-Основания R B r + F e B r 3 R B r F e B r 3+Lyuis kislotalari — elektron juft qabul qiluvchilar ─ elektron qavatini bir juft elektron bilan to'ldirishga qodir bo'lgan bo'sh orbitali zarralar: H+, Ag+, BF3, AlCl3, SO3, R3C+. Lyuis asoslari — elektron juft donorlar Bronsted asoslari bilan bir xil; bir juft elektron yolg'iz juft bo'lishi mumkin (n-asos) yoki  -bog'ga (  -asos) tegishli.Lyuis kislotalari va asoslari (C H 3)3N + B F 3 (C H 3)3N B F 3 + (C 2H 5)2O + A lC l3 (C 2H 5)2O A lC l3 + R B r + F e B r3 R B r F e B r3 +

Molekuladagi atomlarning oʻzaro taʼsiri σ- bogʻlar tizimi (induktiv effekt),  -bogʻlar tizimi (mezomerik effekt) orqali amalga oshirilishi mumkin. 2. O‘rinbosarlarning elektron effektlari

Induktiv effekt (I-ta'sir) – electron zichligining σ - bog'lar zanjiri bo'ylab siljishi, bu atomlarning elektron manfiyligidagi farqlarga bog'liq:C H 3 C H 2 C H 2 C H 2 C H 2 F    

Induktiv effekt I harfi bilan belgilanadi va grafik tarzda o'q bilan tasvirlangan, uning uchi elementning EO dan ko'proq tomonga yo'naltirilgan. Induktiv ta'sirning ta'siri eng yaqin ikkita uglerod atomida aniq namoyon bo'ladi va 3-4 bog'lanishdan keyin u yo'qoladi.

– I effekti uglerodga nisbatan yuqori EO ga ega atomlarni oʻz ichiga olgan oʻrinbosarlarda namoyon boʻladi: -F, -Cl, -Br, -OH, - NH2, -NO2, >C=O, -COOH va boshqalar. Bular elektronni tortib oluvchi o'rinbosarlar (EA). Ular uglerod zanjiridagi elektron zichligini kamaytiradi.

+I ta'siri past elektronegativlikka ega bo'lgan atomlarni o'z ichiga olgan o'rinbosarlar tomonidan namoyon bo'ladi: metallar (-Mg, -Li); to'yingan uglevodorod radikallari (-CH3, -C2H5) va boshqalar. Bular elektron beruvchi (EB) o'rinbosarlari. Ular uglerod zanjiridagi elektron zichligini oshiradi.

Mezomer effekt - bu konjugatsiyalangan p- bog'lar zanjiri bo'ylab elektron zichligining siljishi. Bog'lanishlar konjugasiyasi ishtirokidagina paydo bo'ladi. O'rinbosarlarning mezomer effekti ochiq va yopiq tizimlarda ham namoyon bo'ladi. M zom r eff kt (tutashish eff kti) – tutash е е е е bog‘lanishli birikmalar uchun xos bo‘lib, ular ikkita qo‘sh bog‘ saqlagan birikmalarda va qo‘sh bog‘dagi ugl rod atomlaridan biri o‘zida umumlashmagan е el ktron jufti tutgan atom bilan bog‘langan hollarda е m zom r eff kt yuzaga k ladi. Buni е е е е m zom r eff kt е е е (± M), tutashish eff kti (± C), r zonans eff kt (± R) d b е е е е ham atashadi.

Tutashish 4 xil bo‘ladi: - , - , - va - . π π π ρ σ σ σ π - tutashish π π – tutashish р π Tutash mol kulalarda el ktronlarning harakati juda yuqori. е е Bunda birinchidan induktiv eff kt (el ktronlarni sigma bog‘lari е е bo‘yicha siljishi), ikkinchidan qo‘sh bog‘ va uch bog‘dagi el ktronlarning o‘ziga xos eff ktga egaligi sababli bo‘ladi. е е 1-Misol: tutash sist mada el ktronoaks ptor atom kislorod bo‘lganda: е е е buni Tutash sist malarning o‘ziga xos tomonlari shundan iboratki: bu е y rda el ktronlar qo‘sh bog‘dan oson k yingi bog‘ga undan е е е k yingi el ktronoaks ptor atom tomonga o‘tadi ya’ni el ktronlar е е е е qayta taqsimlanadi. C H 2 C H C H C H 2   C H 2 C H C l  p C C C O H H H C C C O C C C O C C C O   - + C O C C

2-Misol. Tutash sist mada bog‘ hosil qilishga qatnashmagan yoki е taqsimlanmagan el ktron juftlarga ega bog‘lagan atom saqlagan е holatda: Klassik qoidalarga binoan, taqsimlanmagan el ktron juft juda oson е k yingi bog‘ga o‘tadi. Elektron juft bir atomdan boshqasiga o‘tmaydi. е Elektron juft bir atomdan boshqasiga siljishi yoki boshqa bog‘ning ta’sirini kuchaytirishi mumkin. Natijada el ktronlarning е taqsimlanishi o‘zgaradi va el ktron zichlik ko‘proq qo‘sh bog‘ga е tomon siljiydi: yoki El ktronodonor guruhlar el ktron bulut zichligini to‘liq yoki qisman е е b radi va musbat mezomer eff kt (+M) namoyon qiladi. е е H 2 N C H C H 2 N C C   + - N C C + M -effekt C C O H H H H C H H C O H H + -

El ktronoaks ptor guruhlarda el ktronlar qarama- qarshi е е е yo‘nalgan bo‘ladi va ular manfiy m zom r eff kt (-M) namoyon е е е qiladi. , -tutashgan sist malarga misollar: π π е M zom r eff kt tutashgan bog‘lar bo‘ylab b riladi va induktiv eff ktdan е е е е е farq qilib ularning ta’siri zanjir bo‘ylab kamaymaydi. -OH, - OR, - NH 2 , - NHR, Cl, Br, J Yuqoridagi guruhlar musbat m zom r eff ktga va manfiy induktiv е е е eff ktga ega bo‘lib, ular ham el ktronodonor, ham el tronoaks ptor е е е е bo‘lishi mumkin. - M -effekt C C C Y H H H H + - C H H C C H H Y C H 2 C H C O O H -M -effek t   - + C H 3 O C H C H 2 + M -effek t   - +

Taqsimlanmagan el ktron juftga ega bo‘lgan atom tutash е sist mada el ktronning donori sifatida (+) – m zom r eff kt е е е е е bilan, boshqa tomondan manfiy (-) – induktiv eff kt namoyon е qiladi: D – el ktronodonor guruh sifatida quyidagilarni yozish mumkin: е va boshqalar. Ayniqsa СН 3 -, RCH 2 - guruhlar (+) m zom r eff kt va +J – е е е eff ktni b radi. е е egilgan str lkalar faqat el ktronlarni siljishini emas е е balki el ktronning har xil ta’sirini – induktiv yoki m zom r eff ktlarini е е е е bildiradi. D C H C H 2 -J, + M  + - D C H C H - J , + M   + - R 2N ; R 2P ; R S H 3C C H C H 2 + J, + M   + - H 3C C H C H + J, + M   + -

- M-effekt konugatsiyalangan tizimda elektron zichligini pasaytiradigan o'rinbosarlar tomonidan namoyon bo'ladi. O'rinbosarlarda bir nechta bog'lar mavjud: -CHO, -COOH, -NO2, -SO3H, -CN). Bular elektron tortib oluvchi (EA) o'rinbosarlari.H H H H H O H .. C O O H O

+M effekti konjgatsiyalangan tizimda elektron zichligini oshiradigan o'rinbosarlar tomonidan namoyon bo'ladi. Bularga -OH, -NH2, -OCH3, -O-, -F, -Cl, -Br, -I va boshqalar kiradi. Bular elektron donor o'rnini bosuvchi moddalar (ED).H O H H H H H .. O H

Organik birikmalar molekulalarida o'rinbosarlarning induktiv va mezomer ta'siri bir vaqtda ta'sir qiladi.

Agar mezomer va induktiv effektlar har xil belgilarga ega bo'lsa, u holda mezomer effekt odatda induktiv effektdan sezilarli darajada ustun turadi. (+M >> -I) -ОН : электронодонорный -NH 2 : электронодонорный заместитель заместитель

-СООН, -СНО: электроноакцепторный заместитель

Shunday qilib, organik birikmalar molekulalarida elektron zichligi qayta taqsimlanishini hisobga olgan holda, ularning xususiyatlarini oldindan aytish mumkin.

Похожие

Organik kimyo

Vinil birikmalarning olinishi

Element-organik birikmalar

Organik reagentlarni sinflanishi

Organik galogen birikmalar