Alkanlarning galogenli birikmalari - Химия - Презентации

Alkanlarning galogenli birikmalari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

283.2958984375 KB

Alkanlarning galogenli birikmalari REJA: 1. GALOGEN ALKANLARNING NOMLANISHI VA OLINISH USULLARI. 2. FIZIK VA KIMYOVIY XOSSALARI. 3. MUHIM VA’KILLARI.

ALKANLARNING GALOGENLI BIRIKMALARI. Alkan molekulasi tarkibidagi bir yoki bir nechta vodorod atomining o’rnini galogen – ftor, xlor, brom, yodning bir nechta atomi egallagan birikmalar galogenalkanlar deyiladi. KLASSIFIKATSIYASI . 1. Galogen bilan bog’langan uglerod atomiga ko’ra ular birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi turlarga bo’linadi. 2. Vodorod atomi bilan almashgan galogenning soniga ko’ra mono-, di-,poligalogenalkanlarga bo’linadi. NOMENKLATURASI Galogenalkanlar IYUPAK va RADIKAL – FUNKSIONAL nomenklaturasida quyidagicha nomlanadi: Bromsiklogeksan ( siklogeksilbromid), ikkilamchi galogensikloalkan Brometan( etilbromid), birlamchi galogenalkan 2- xlorpropan(izopropilxlorid) , ikkilamchi galogenalkanB r C H 3 C H 2 B r C H 3 C H C H 3 C l

OLINISH USULLARI: 1. Alkanlarni galogenlab:C H C H 3C l + C l2 C l3 C H 4 -H C l + C l2 -H C l C H 2C l2 + C l2 -H C l C C l4 + C l2 -H C l C H 3 C H C H 3 C H 3 + B r2 C H 3 C H 3 C H 3 C B r + H B r

2.Alkin va alkenlarni galogenlab va gidrogalogenlab : СН 2 = СН 2 + Br 2  СН 2 Br – СН 2 Br СН 2 = СН 2 + HI  CH 3 – CH 2 I C H Pt,N i B rC H 2 C H 2 C H C H C H 2 + C H + B r2 B r C H 2 C H 2 C H 3 C H C H 3 C H 3 C H C l2 C l + H 2 B r2 C H C H C H C H H 2 + H C l + H C l + B r2 B r2 +B r2 C H 3 C H 2 B r

3. Spirtlarga galogenid kislotalar, shuningdek, fosfor va oltingugurtnpng galogenli birikmalarini ta`sir ettirib ham galoidalkillar olinadi: 4 . Alkil ftoridlarning olinishi. Vodorod ftorid etilen uglevodorodlarga odatdagi sharoitda birikmaydi, balki etilenni polimerlanishga olib keladi, Shuning uchun alkil ftoridlar olish uchun alkil yodid, xlorid yoki bromidga simob, kumush, kobalt va boshqa ftoridlar ta`sir ettiriladi:

5. Alkil yodidlarning olinishi. Natriy yodidning atsetondagi eritmasiga tegishli alkil xloridlar ta’sir ettirilsa alkil yodidlar hosil bo`ladi: FIZIK XOSSALARI: Odatdagi sharoitda metil, etil, propil va butil ftorid, metil va etil xlorid hamda metil bromid gazlardir. Galoidalkillarning o`rta vakillari suyuqliklar, yuqori vakillari esa qattiq moddalardir. Bu moddalar molekulalari tarkibiga kirgan galogen atom massasining ortib borishi bilan ularning qaynash temperaturalari va nisbiy zichliklari ortib boradi.

Yodalkillarniig nisbiy zichligi katta va ularning qaynash temperaturalari tegishli bromalkillarnikidan yuqori, bromalkillarniki esa xloralkillarnikiga nisbatan yuqoridir. Ularning gomologik qatorida galoid molekulyar massasi ortib borishi bilan nisbiy zichligi kamayib, qaynash temperaturasi ortib boradi. Ular odatdagi organik erituvchilarda eriydi. Ularning o`zi ham erituvchi hisoblanadi. Uglerod atomidagi elektron bulutning zichligi kamayadi va u qisman musbat zaryadlanadi. Shunday qilib, kovalent bog`ning qutblanishi sodir bo`ladi:

Galogenli hosilalarda bog`ning qutblanishi qo’shni uglerod-uglerod va uglerod- vodorod bog`larning qutblanishiga olib keladi. Qutblanish atomlar zanjiri (molekulaning –bog`lari) orqali bir atomdan ikkinchisiga beriladi va galogen atomidan uzoqlashgan sari qutblanish kuchsizlanib boradi:

C—F, C—Cl, C—Br va C—J bog`lar bir-biridan qutblanuvchanligi bilan farq qiladi. Ayniqsa, C —J bog`ning qutblanuvchanligi C-F bog`ning qutiblanuvchanligiga nisbatan ancha kattadir. -allil tipidagi birikmalarda galogen faol bo’lsa, -vinil tipidagi birikmalarda galogen faolloigi qisman yo’qolgan. Umuman olganda galogenalkillarning nukleofil o’rin olish reaksiyasi ikki xil mexanizm bo’yicha amalga oshadi. Bu mexanizm bilan tanishish uchun galogenalkillarga ishqorning suvdagi eritmasi ta’sirini ko’rib chiqaylik, bu reaksiya natijasida galogenalkillar osonlik bilan spirt hosil qiladi:

Yuqoridagi ikki reaksiyaning ikkinchisi qaytar bo’lib, reaksiya muvozanatini o’ngga siljitish uchun ko’p miqdorda suv olish yoki ishqor qo’shib turish kerak. Bu reaksiya mexanizmi alkil radikali tuzilishiga ko’ra ikki xil amalga oshishi mumkin. NUKLEOFIL O’RIN OLISH REAKSIYASI Birlamchi galogenalkillar ishqoriy gidroliz natijasida spirt hosil qiladi va reaksiya bir bosqichli biomolekulyar o’rin olish reaksiyasi mexanizmi bo’yicha boradi. Bu reaksiya uchun oraliq kompleks xosil bo’lishi harakterli, masalan, metil bromidi va OH anioni reaksiyasi ikkinchi tartibli o’rin olish reaksiyasi bo’lib, uning tezligi har ikki reagent konsentratsiyasi bilan belgilanadi:C 2H 5I + A g O H C 2H 5O H + A g I H C l C 2H 5O H + C 2H 5C l + H O H C2H 5Br+ HOH NaO H C2H5OH + HBr SN 2

Oddiyroq qilib tushuntiradigan bo’lsak, reaksiyaning amalga oshishi uchun metil bromidi va HO o’zaro to’qnashuvi kerak.Nukleofil almashinish reaksiyasining tezligi va mexanizmi galogen atomi bilan bog’langan uglevodorod radikallarning tuzulishiga bog’liq(Ingold va Xyuz). Reaksiya tezligi asosan radikal o’rinbosarlar hajmiga bog’liq.Metil gruhining hajmi vodorodga nisbatan katta bo’lganligidan, ular C atomiga nukleofil zarracha kelishini qiyinlashtiradi va ularning reaksion qobiliyati quyidagicha o’zgaradi: >birlamchi > ikkilamchi > uchlamchi NUKLEOFIL O’RIN OLISH REAKSIYASI 1 Mexanizm va tezlikni belgilovchi omillar. Uchlamchi galogenalkillar va allil tipidagi birikmalar uchun ikki bosqichli monomolekulyar o’rin olish reaksiyalar xosdir. Uchlamchi butil bromidining ishqoriy gidroliz reaksiyasi birinchi tartibli reaksiya bo’lib, uning tezligi faqat konsentratsiyaga bog’liq:+ H O - C H 3 B r C H 3 O H + B r - C H 3 X S N (CH3)3C Br (C H 3)3C B r + H O _ (C H 3)3C O H + B r-

Reaksiya tezligiga gidroksil anionlari konsentratsiyasi ta’sir etmaydigan bo’lsa, reaksiya tezligini belgilaydigan bosqichda HO anionlari qatnashmaydi degan xulosa chiqaramiz va bu xulosa to’g’riligini quyidagi mexanizm bilan tushuntiramiz. Reaksiya tezligini belgilovchi sekin boradigan birinchi bosqichda uchlamchi butil bromidining molekulasi va ionlariga geterolitik parchalanadi. Ikkinchi bosqichda esa karbokation va OH anioni tez birikib, uchlamchi butil spirtini hosil qiladi: (sekin) (Tez)(C H 3)3C B r (C H 3)3C + + B r- (C H 3)3C + H O _ O H + (C H 3)3C

* KIMYOVIY XOSSALARI

* Metilen xlorid — 42 0 C da qaynaydigan, yonmaydigan va oson uchuvchan erituvchi sifatida laboratoriyada va sanoatda keng ishlatiladi. * Metilen yodid— 180 0 C da qayyaydi. 15 0 C dagi zichligi 3,333 g/sm 3 . Og`ir bo`lganligi tufayli u tog` jinslaridan olingan minerallarning solishtirma og`irliklarini aniqlashda ishlatladi. * -metil xlorid. Sanoatda metanni xlorlab olinadi, suvda erimaydi, metil va etil spirtda yaxshi eriydi. Asosan, metillovchi agent sifatida ishlatiladi.Sanoat miqyosida issiqqa chidamli silikon kauchuklar va boshqa kremniyorganik birikmalar olishda ishlatiladi. * - metilen xlorid. Kinoplyonka olshda erituvchi sifatida ishatiladi. MUHIM VA’KILLARI .C H 3C l C H 2C l2

- tetraxlormetan.Yonmaydigan erituvchi sifatida ishlatiladi, kimyoviy labaratoriya va sanoat korxonalarida yong’inni o’chirishda ishlatiladi. - freon-12(diftordixlormetan) odatdagi sharoitda rangsiz va hidsiz gaz. Oson uchuvchan va zaharsiz va yonmaydigan bo’lib, sovutgich va kondinsionerlarda keng qo’llaniladi. -etil xlorid. Odatdagi sharoitda gazsimon modda. Tibbiyotda og’riqni qoldiruvchi mahalliy narkoz sifatida ishlatiladi. - ftorotan. Xloroform o’rnida tibbiyotda hushsizlantiruvchi modda sifatida ishlatiladi. Bemorlar narkozdan tez o’ziga keladi va uncha salbiy ta’sir ko’rsatmaydi. -xloroform.Rangsiz, og’ir suyuqlik, kuchli erituvchi, Ilgari hushsizlantiruvchi narkotik modda sifatida ishlatilar edi.C C l4 C F 3C H C lB r C H 3C H 2C l C F 2C l2 C H C l3

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Organik kimyo. B.Umarov. “IQTISOD- MOLIYA” Toshkent. 2. Organik kimyo. A.Abdusamatov, R.Mirzayev, R.Ziyayev.To’ldirilgan 2- nashri.Toshkent”O’QITUVCHI”2004 3. Органическая химия.В.Ф.Травень.Москва ИКЦ «АКАДЕМКНИГА» 2004.

Похожие

Galogenlar. Galogenlarning vodorodli birikmalari. galogenlarning kislorodli birikmalari

Temir va uning birikmalari

Oltingugurt va uning birikmalari

Azot va uning birikmalari

Kremniy va uning birikmalari