Ўзбекистон ҳаётида юз бераётган иқтисодий –ижтимоий ўзгаришлар - Экономика - Презентации

Ўзбекистон ҳаётида юз бераётган иқтисодий –ижтимоий ўзгаришлар

Загружено в:

18.12.2024

Скачано:

0

Размер:

20.275390625 KB

Ўзбекистон ҳаётида юз бераётган иқтисодий – ижтимоий ўзгаришлар МАЪРУЗА РЕЖАСИ 1. Ўзбекистон ҳаётида юз бераётган иқтисодий – ижтимоий ўзгаришлар. 2. Корхона ва тармоқлар – иқтисодиётни асосий бўғинлари. 3. Фаннинг объекти, предмети, ўрганиш услублари.

Ўзбекистон – Мустақиллик эълон қилингандан бошлаб ўтган вақт ичида изчиллик билан тарихий аҳамиятга эга, чуқур иқтисодий ислоҳотларни тадбирлар тизимини амалга ошириб, бу йўлда катта муваффақиятларга- эришмоқда. Мамлакат иқтисодиётида рўй бераётган жараёнлар Президентимиз И.А.Каримовнинг кейинги йилларда чоп этилган асасрлари ҳамда жорий йил якунларига бағишланган маърузаларида атрофлича ёритилган. Ҳозирги кунда Ўзбекистон Республикаси бозор иқтисодиётига ўтишда ўзига хос, кўп қиррали ижтимоий иқтисодий ислоҳотларни амалга ошириб бу соҳадаги тадбирлари амалиёти кўплаб жаҳондаги етакчи иқтисодчилар, сиёсатшунослар эътиборини ўзига жалб қилмоқда ва уларни Ўзбекистонга бўлган қизиқиши тобора ортмоқда. Ўзбекистонда кейинги йилларда рўй бераётган чуқур иқтисодий ва ижтимоий ўзгаришларнинг назарий асослари, ёш мустақил давлат олдидаги турган вазифалар – мамлакат иқтисодиётини ислоҳ қилиш, иқтисодий муносабатларни демакратиялаш, иқтисодий ислоҳотлардаги кўзда тутилган мақсадлар-мамлакат аҳолиси учун инсонга муносиб бўлган хаёт ва фаолият шароитни яратиш, халқни маънавий аҳлоқий жиҳатдан руҳлантириш иқтисодий, ижтимоий сиёсий барқарорликни таъминлаш масалаларига жуда кўп эътибор бериляпти. Бу соҳада жуда кўп муаммоларни ҳал қилиш лозим. Бундай кенг кўламдаги ислоҳотларни ҳеч бир давлат қисқа вақт мобайнида тез суръатлар билан мамлакат миқёсида бозор – иқтисодиёти муносабатларига ўтказилмаган. Собиқ совет туркумидан бизга мерос қолган маъмурий буйруқбозлик услубига асосланган тоталитар иқтисод – яъни кризислар, инфляция, ишлаб чиқаришдаги номутакосиблик асосланмаган нархлар, мамлакатимиз иқтисодиётини бирёқлама ривожланганлиги мавжуд бўлган марказлашган давлат тақсимоти каби «касалларидан» ҳоли бўлмаган эди. Маълумки ҳозирги кунда ҳамма учун аён бўлиб қолган ҳақиқат иқтисодиётни бошқаришда давлат монополизмидан воз кечилмаса, самарали хўжалик тизимини яратиб бўлмайди.

Шунинг учун маъмурий буйруқбозлик тизмидан воз кечиб кенг кўламда ишлаб чиқаришга илмий техника тараққиётини жорий қилишга йўл очиб бериш, талаб ва таклифни муқобиллаштириш, капитални юқори самара билан ишлайдиган корхоналарга қўйиш, адолатли меҳнатга ҳақ тўлаш тизимини яратиш ва унумли меҳнатга рағбатлар яратишга асос солиш даркор. Давлат мустақиллигини қўлга киритишда Ўзбекистон учун иқтисодий ва ижтимоий тараққиётнинг маданий ва маънавий янгиланишнинг кенг истиқболлари очилди. Вазият тақозаси билан Ўзбекистон ҳукуматига иқтисодиётда мавжуд бўлган кескин муаммоларни босқичма –босқич, якка ўзи ҳал қилишга мажбур бўлди ҳамда маъмурий йўл билан режалаштиришга асосланган иқтисодий муносабатларга ўтишнинг тартиби ва усулларини ўзи белгилашига тўғри келди. Айни вақтда жаҳон хўжалик алоқалари тизимига кириш, давлатлараро иқтисодий муносабатларни йўлга қўйишнинг энг мақбул йўллари излаб топилди. Биз танлаб олган йўл ижтимоий йўналтирилган, бозор иқтисодиётини шакллантиришга қаратилган бўлиб, бу йўл жаҳон тажрибасини, халқимизни турмуш шароитини, анъаналарини, урф-одатларини, турмуш тарзини ҳар тамонлама ҳисобга олади. Иқтисодиётни ривожлантиришдаги бу танланган йўл республика иқтисодиётини изчиллик билан ривожланиши, халқимизни миллий анъаналари, маънавияти ва қадриятларини тиклашга асос бўлиб, пировард натижада ижтимоий йўналтирилган барқарор бозор иқтисодиётига, очиқ ташқи сиёсатга эга бўлган кучли демократик ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамиятини барпо этишни мақсад қилиб қўйган. Ҳозирги кунда мустақилликда қад ростлаган мамлакатлар тажрибасини ўзига сингдирган ва республиканинг ўзига хос хусусиятлари ҳисобга олган ҳолда, танланган аниқ мақсадга ўз йўлидан қатъият билан илгарилаб бориб катта ютуқларга эришмоқда. Ушбу йўлдан бориб иқтисодиётни тубдан ислоҳ қилишга бевосита муҳим ва машҳур тамойиллар асос қилиб олинган.

Давлатимизни ўтиш давридаги сиёсати ана шу тамойилларига таянган, улар хаёт синовидан ўтиб танланган йўлини тўғрилиги, таъсирчанлиги тасдиқланиб, жаҳон ҳамжамияти томонидан маъқулланди. Амалда мазкур тамойиллар республикада ижтимоий-сиёсий барқарорликни таъминлаб энг муҳими бозор мунссабатларини босқичма- босқич илгарилаб боришимизга сабаб бўлмоқда. Бу ўринда яна бир бор эслатиб ўтиш жойзки иқтисодиётни мафкурадан батамом ҳоли бўлиши, давлатни бош ислоҳотчи сифатидаги роли, янгиланиш ва тараққиёт жараёни қонунларга суяниши, аҳолини турмуш даражасини ҳисобга олган ҳолда, кучли ижтимоий сиёсатни амалга оширилиши ва бозор иқтисодиётига босқичма—босқич, (карахт этувчи терпиядан воз кечиб) ўтиш, республика хукумати томонидан қатор тадбирлар амалга оширилиши, ислоҳотларни муваффақиятли бўлишига ҳуқуқий ва мустаҳкам пойдевор қўйди. Бозор иқтисодиётига ўтиш йўлидаги ҳар қандай жадал ҳаракатлар тегишли тайёргарликсиз бошланса муваффақият келтирмайди. Натижада танглик ҳолати юз бериб таркиб топган барча структулар, хўжалик алоқалари тезда емирилишига ижтимоий соҳада нохуш ҳодисалар келиб чиқиши ва бозор иқтисодиёти ғоялари обрўсизланиши олиб келиши мумкин эди. Шунинг учун бозор муносабатларига ўтиш даврида бир томондан бизга мерос бўлиб қолган барча прогрессив жиҳатларга авайлаб муносабатни сақлаган ҳолда, ислоҳ қилишнинг асосий босқичларини, конкрет, мақсадларини, уларга эришиш йўлларини аниқ белгилаб олишни талаб қилди. Бу борада Президентимиз И.А.Каримовнинг аниқ кўрсатмалари яъни "ислоҳотлар фақат ислоҳотлар учун эмас, балки, иқтисодиётни ислоҳ қилиш мақсадларига хизмат қилиш кераклиги" ва бу жараён мум кин қадар самарали бўлиши, иқтисодий янгича муносабатларни тизимида давлатни ўрнини аниқлаш, ўзини ўзи бошқариш вужудга келтириш, эркин рақобат бўлмаган ҳолатда ташқи алоқалар чекланган бир шароитда талаб ва таклиф таъсирида давлатни иқтисодиётни бошқаришда ўрнини белгилаб олиши — эркин бозор иқтисодиётига эга бўлган демократик жамият барпо этишдан иборат пировард

мақсад ва унга олиб борувчи ҳар бир босқичда ўз ифодасини топиб олишни талаб этади. Иқтисодий ислоҳотлар жараёнини олдинга қўйилган асосий мақсад-сари йўналтириш барча куч ва ресурслардан самарали фойдаланиш, реал натижаларга эришишни, янги тузумни афзалликларини одамларга кўрсатиб самарали ижтимоий муносабатларни ўрнатган жамият қуришга эришиш мумкин. Ҳозирги кунда тафаккуримиз ўсиб, иқтисодиётда керакли услублар ва иш маромини аниқладик, тажрибамиз ортди, устивор йўналишлар аниқ белгиланиб олинди, жамиятимизда ислоҳотларга нисбатан ишонч туйғуси шаклланди ва муваффақият қозонишга шубҳа колмади. Ҳозирги кундаги биринчи навбат вазифалар - амалга оширилган ишларни таҳлил қилиб, янги босқичда ислоҳотларни чуқурлаштириш янги стратегиясини қабул қилишдан иборат. Тез суръатлар билан иқтисодиётни ривожлантириш барқарорлигининг таъминлаш, барча тадбирлар (микродаражада ва макродаражада) тизимини бир пайтда амалга ошириш талаб қилади ва бу жараёнда қатнашувчилар ўз кучларини бирлаштириш керак. Ҳозирги кунда иқтисодий тафаккурга оддий ишчилар ҳам раҳбар ҳам эга бўлиш талаб қилинади. Бундан келиб чиқадиган асосий мақсад кадрлар тайёрлаш муаммоларни ҳал этиш, иқтисодий билимлар даражасини ошириш, одамларни тадбиркорлик руҳида тарбиялаш каби масалалар ҳал қилинади. Ҳозирги кунда Ўзбекистон ўз истиқлол ва тараққиёт йўлини, ижтимоий йўналишлардан бозор иқтисодиётига ўтишдаги ўз моделини танлаб олиб муваффақиятли амалга оширмоқда. Қисқа муддат ичида республикада макроиқтисодий барқарорлик таъминланди, давлат бюджети дефицити муаммолари ҳал этилмоқда корхоналарни акциялаш жараёни фаол давом этиб, бу жараёнга хорижий инвесторлар жалб этилмоқда стратегик ўсишни таъминлайдиган иқтисодий шарт шаройитлар яратилди.

Марказий Осиё минтақасида вужудга келган жўғрофий сиёсий мураккабликка қарамай Ўзбекистон ижтимоий сиёсий барқарорлик ҳукм сураётган, тинчлик тотувликда яшаётган мамлакат бўлиб қолмоқда. Ҳозирги кунда чет эл сармоядорларни ва манфаатларини иқтисод ва молиявий хавф хатардан кафолатланибгина қолмай хавф хатардан ҳам ҳимоя қилишга қодир эканлигимизни кўп марта тасдиқладик. Бу эса Ўзбекистонни жаҳон сармояси, хорижий тадбиркорларни кўплаб Ўзбекистонга келиши республикамизга чет эл инвестициялар оқиб келишига ва сармоядорлар учун анча жозибали бўлиб қолишига асос берди. Республикамиз Президенти И.А.Каримов ҳар бир маърузаларида Ўзбекистон юксак салоҳиятга эга мамлакат эканлигини таъкидлаб ўтадилар. Республиканинг истиқболини белгиловчи ва катта аҳамиятга эга, иқтисодий алоқаларни ривожлантиришга асос бўла оладиган тармоқлар бизда жуда кўп. Масалан, бизда олган кумуш ва бошқа қимматбаҳо ва нодир металларнинг катта ресурслари мавжуд. Баланс заҳираси 5,3 минг тонна олтинга эга 40 дан ортиқ конлар разведка қилинган бўлса булардан фақат 12 тасидан амалда фойдаланиш йўлга қўйилган. Таркибида олтин улуш юксак бўлган машҳур Мурунтив олтин кош жаҳон гизантлари сифатига киради унинг имконияти 5,5 минг тонна, олтиндан иборат. Бу конда тўртта 9 билан ўлчанадиган соф олтин олишга эришилди. Қимматбаҳо металлар ишлаб чиқариш билан бир қаторда фан ҳам қазиб олинмоқда унинг ҳозирги кунда аниқланган заҳиралари 120 минг тоннадан ортиқ ва 50-60 йил мобайнида қазиб олиш имкониятини беради. Ундан ташқари республикада мис, кургошин, калай волъфрам қазиб олиш 100 йилдан ортиқ муддатга имкон беради. Кейинги йилларда Ўзбекистонни энергетика мустақиллиги анча мустаҳкамланди, эл қуввати, табии газ ва нефтъ билан ўз талабларини тўла қоплаб энергия манбаъларини экспорт қилмоқда.

Ундан ташқари республикамизда ривожланган транспорт ва коммуникацион тизимлар мавжуд бўлиб, темир йўллар узунлиги 6.7 минг автомобилъ йўллари 80 минг км.дан ортиқ. Мустақиллик йилларида бу коммуникациялар тизими тобора такомиллашиб, таъмирланиб янгидан янги объектлар ишга тушурилмоқда. Ўзбекистонда меҳнат ресурслари ниҳоятда имкониятга эга. Аҳолини ўртача ёши 24 ёш ва XXI асрда бу меҳнат ресурслариш таркиби катта имкониятга эга бўлишидан дарак беради. Моддий ишлаб чиқаришда банд бўлган ҳар тўрт кишидан биттаси олий ва махсус ўрта маълумотга эгадир. Сиёсий ижтимоий ўзгаришларнинг яна бир кўриниши республикада халқаро меъёрларга жавоб берадиган ҳуқуқий тизим яратилди ва чет эл инвесторларга ҳуқуқий кафолат ва имтиёзлар белгиланганлигидир. Ҳозирги кунда Ўзбекистонда 70 дан ортиқ мамлакат кампаниялари 2000 дан ортиқ, қўшма корхона (шу жумладан АҚШ билан 200 дан ортиқ) ишлаб турипти. Иқтисодиётни ривожлантиришнинг бозор моделига ўтиш ва жамият хаётида рўй бераётган ижтимоий иқтисодий ўзгаришлар ҳозирги кунда бутун иқтисодиётни асосий бўғини корхоналар ва фирмалар томонига юз ўгиришидадир. Мазкур ўзгаришларни тўғри талқин этиш англаш ва баҳолаш, таҳлил этишда "Корхона ва тармоқлар иқтисодиёти" фанининг аҳамияти катта. Бу соҳада теран - билимларга эга бўлган, янгича фикр юритиладиган, ўзгаришларни тўғри акс эттирадиган мутахасислар: талаб эса тобора ошиб бормоқда. "Корхона ва тармоқлар иқтисодиёти" курси бу соҳадаги муаммоларни таҳлил этиб мутахасисларга замонавий талаблардан келиб чиққан ҳолда туркум маърузалар тақдим этади. Бу фан Республикада тарихан жуда қисқа вқкт ичида амалга оширилган тадбирларни ва бозор иқтисодиётига ўтиш билан боғлиқ ҳал этилиши лозим бўлган вазифаларни ёритиб, магистр талабларга ҳодисаларга диалектик

ёндашув, тизимли таҳлил, иқтисодий жараёнларни моделлаштириш ва истиқболларини белгилаш каби масалаларни ўргатади.

Асосий адабиётлар: 1. Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. –Т.: «Ўзбекистон», 2005. 94 бет. 2. Тўхлиев Н., Таксонов А. Национальная экономическая модель Узбекистана. Т.: «Ўқитувчи», 2000. 367 стр. 3. Узбекистан десять лет по пути формирования рўночной экономики. Под.ред. академика А.Х.Хикматова. Т.: «Узбекистон», 2001. 348 стр. 4. Бозор иқтисодиёти назарияси ва амалиёти. Академиклар С./уломов ва М.Шарифхўжаевларнинг умумий тахрири остида. Т.: «Ўқитувчи», 2000. 277 бет. 5. Макроиқтисодиёт. Д.Қ.Аҳмедов ва бошқалар таҳрири остида. Т.: 2004. 239 бет. 6. Маҳмудов Э.Х. Корхона иқтисодиёти. Т.: 2004. 207 бет. 7. Вохобов А.В. Бозор муносабатларига ўтиш босқичдаги кўп укладли иқтисодиёт ва унинг такроран хосил бўлиши. Т.: «Молия», 2002. 336 бет. 8. /уломов С., Убайдуллаева Р., Аҳмедов Э. Мустақил Ўзбекистон. Т.: «Меҳнат», 2001. 246 бет. 9. Аҳмедов Т.М. и др. Концептуальнўе основў формирование экспорто ориентированной структурў экономики Респуб-лики Узбекистан за период до 2010 года. «Экономический вестник Узбекистана», 2000. №1. С.8-15. 10. Экономическая теория. Под.ред. А.Г.Грязновой. М.: Изд-во, «Экзамен», 2004. 592 стр. 11. Кисляков Г.В., Кислякова Н.А. Экономическая теория в вопросах и ответах, учебное пособие. М.: «Издательство элит», 2004. 224 стр. 12. Куликов Л.М. Экономическая теория. Учебник. М.: ТК Велби. Изд-во, Проспект, 2005. 432 стр. 13. Экономика. Учебник. Под. Ред. А.С.Булатова. М.: Экономист, 2005. 896 стр. 14. Ўзбекистон иқтисодиёти. Тахлилий шарҳ 2004 йил. СИСМ. 2005. 127 бет.

15. «Ташқи иқтисодиёт ва савдо алоқалари, хорижий инвес-тицияларни жалб этиш соҳасида бошқарув тизимини такомиллаштириш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 21 июлдаги Фармони. «Халқ сўзи», 2005 йил 23 июль.

Похожие

Рекламанинг ижтимоий-иқтисодий аҳамияти

Ижтимоий-иқтисодий тизимлар ва мулкчилик муносабатлари

Мамлакатимизда олиб борилаётган ижтимоий-иқтисодий ислоҳотларнинг аҳамияти

Қимматли қоғозлар бозорини давлат томонидан ҳуқуқий тартибга солиниши

Ижтимоий-иқтисодий ривожланишда инсон омили, эркинлиги ва манфаатларнинг устуворлиги