Xalqaro qimmatli qog’ozlar - Экономика - Презентации

Xalqaro qimmatli qog’ozlar

Загружено в:

18.04.2024

Скачано:

0

Размер:

73.3974609375 KB

Toshkent Moliya instituti Moliya fakulteti Moliya bozori va moliyaviy texnologiyalar fani.  . Mavzu: Xalqaro qimmatli qog’ozlar.

Xalqaro qimmatli qog’ozlar  Qimmatli qog’ozlar – bu o’z egasiga mulkka egalik huquqini va daromad ko’rinishida muayyan pul summasini olish huquqini beradigan pul yoki Tovar hujjatlari.  Qimmatli qog’ozlar taqdim etuvchi yoki egasining ayrim huquqlari qayd etilgan maxsus tarzda rasmiylashtirilgan moliyaviy hujjat hisoblanadi.  Bugungi kunda Xalqaro qimmatli qog’ozlar turlari Mamlakatimizda ham jadal rivojlanib kelmoqda.  Xalqaro qimmatli qog’ozlar turlariga quyidagilarni keltirishimiz mumkin.

Aksiya  Aksiya – bu uning egasi hissadorlik jamiyati kapitaliga oʻzining maʼlum hissasini qoʻshganligiga va uning foydasidan dividend shaklida daromad olish huquqi borligiga guvohlik beruvchi qimmatbaho qogʻozdir. Bundan tashqari, aksiya korxonani boshqarishda qatnashish huquqini ham beradi.  Aksiya (nemischa: Aktie; niderlandcha: Actie; lotincha: actio – farmoyish; ruxsatnoma, faoliyat) – aksiyador jamiyat chiqargan qimmatbaho qogʻoz. Oʻz egasining aksiyadorlar jamiyati kapitalida hissasi borligini va shunga muvofiq, topilgan foydaning bir qismini dividend shaklida olishini, uni boshqarishda ishtirok etish huquqini tasdiqlaydi. Aksiya qimmatli qogʻozlarning keng tarqalgan qismi, hissabay qogʻozlar turkumiga kiradi.

Aksiya  Aksiya chiqargan jamiyat emitent, uni sotib olganlar esa investorlar deb ataladi. Aksiya dastlab emitent tomonidan birlamchi bozorda sotiladi, soʻngra u ikkilamchi bozorda (fond bozorida) qaytadan oldi-sotdi etiladi. Aksiya bevosita emitent yoki vositachilar tomonidan sotiladi. Aksiya davlat korxonalari aksiyador jamiyatlarga aylantirilgan chogʻda va yangidan aksiyadorlar jamiyatlari tuzilgan paytda chiqariladi. Oʻzbekistondagi Aksiya davlat mulkini aksiyadorlash jarayonida 1989-yildan boshlab chiqarilgan. Aksiya egasining nomi yozilgan va taqdim etgan kishiga tegishli Aksiyaga boʻlinadi.  Aksiyalar maxsus tovar sifatida sotiladi va sotib olinadi, shu sababli oʻzining narxiga ega. Aksiyada ifodalangan pul summasi uning nominal qiymati deyiladi. Aksiyaning fond bozorida sotiladigan narxi aksiya kursi deb atalib, u olinadigan dividend miqdoriga toʻgʻri mutanosib, foiz miqdoriga esa teskari mutanosiblikda boʻladi. Xaridor aksiyani undan olinadigan daromadi bankka qoʻyilgan puldan keladigan foizdan kam boʻlmagan taqdirdagina sotib oladi.

Aksiya  Aksiya aksiyadorga 2 xil huquqni beradi:  1) mulkiy huquq.  2) nomulkiy huquq.  Aksiyalarni ro'yxatga olish bo'yicha fond bozorida qayd etilgan va qayd etilmagan turlari bor. Aksiyalar investorni quyidagi xususiyatlari bo'yicha jalb qiladi:  1. Ovoz berish.  2. Kapitalni o'sishi.  3. Qo'shimcha imtiyozlar.  4. Keyingi emissiyaga yozilish huquqi.  5. Mulkka egalik qilish huquqi

Obligatsiya  Obligatsiya (lotincha: obligatio — majburiyat) — qiymatiga nisbatan egasiga (qatʼiy belgilangan daromad keltiruvchi) qimmatli qogʻoz, qarzni qaytarib berish va foiz toʻlashni tasdiqlovchi majburiyatnoma. Fond birjalarida sotiladi. Obligatsiya aholi, korxona va tashkilotlar qoʻlidagi pul mablagʻlarini toʻplab, biror maqsad yoʻlida safarbar etish uchun chiqariladi. Obligatsiya, asosan, davlat, mahalliy va korporatsiya Obligatsiyalariga boʻlinadi. Daromad davlat tomonidan chiqariladigan Obligatsiya boʻyicha yutuq, kompaniyalar Obligatsiyalariga foiz shaklida toʻlanadi. Obligatsiya uyushtirilgan savdo orqali (birjalarda) va erkin joylashtiriladi. Obligatsiya moddiy yoki pul mablagʻi evaziga kafolatlangan yoki kafolatlanmagan, yaʼni Obligatsiya chiqaruvchilarning chin soʻzi va obroʻsi bilan taʼminlangan yoki taʼminlanmagan boʻlishi mumkin. Baʼzi Obligatsiyalar konvertirlanadi (Obligatsiya egasi uni boshqa Obligatsiyaga almashtirib olish huquqiga ega boʻladi). Obligatsiyaning bozor narxi uning nominalidan yuqori yoki past boʻladi.

Obligatsiya  Zayom Obligatsiya ilk bora 17-asr boshlarida Angliyada chiqarilgan boʻlib, keyinchalik jahonning bir qancha mamlakatlarida muomalaga kiritilgan. Ular, asosan, davlat hamda aksiyadorlik kompaniyalari tomonidan chiqarilib, ssuda kapitali bozorida erkin muomalada boʻlgan.  Oʻzbekistonda 1996-yildan Moliya vazirligi tomonidan yuridik shaxslarga moʻljallangan davlat qisqa muddatli Obligatsiyalari muomalaga chiqarila boshlandi. Obligatsiyani sotishdan kelib tushgan mablagʻlar davlat byudjeti taqchilligini qoplashga yoʻnaltiriladi.  Oʻzbekistonda Obligatsiyalar asosan tijorat banklari va aksiyadorlik jamiyatlari (AJ) tomonidan chiqariladi. Shuningdek, 2020-yilning fevral oyidagi qonunchilikdagi oʻzgarishlarga koʻra mas’uliyati cheklangan jamiyatlar (MChJ) ham korporativ obligatsiyalar chiqarishi imkoni yaratilgan

Veksel  Veksel (nem. Wechsel — ayirboshlash) — koʻrsatilgan muddatda muayyan miqdordagi pulni toʻlash majburiyati qayd etilgan qarzdorlik haqidagi rasmiy hujjat; qimmatli qogʻoz. U universal toʻlov, kredit va hisob vositasi boʻlib, xalqaro savdoda toʻlov majburiyati; qisqa muddatli (6 oy) tijorat-kredit vositasi; banklararo uzoq muddatli munosabatlarni shakllantiruvchi vosita; banklardan ssuda olish uchun garov (shuningdek tijorat banki markaziy bankdan ssuda olishda beradigan garov) tarzida keng qoʻllaniladi. Vekselning asosan oddiy Veksel (qarzdor tomonidan muayyan summani belgilangan muddatda qaytarish haqida qarz beruvchi oldidagi majburiyat), oʻtkazma Veksel (qarz beruvchining qarzni Vekselni taqdim etuvchiga yoki hujjatda koʻrsatilgan shaxsga toʻlash haqidagi buyrugʻi), xazina Veksel (oʻz harajatlarini qoplash uchun davlat tomonidan chiqariladi), moliya Veksel (bir bank boshqa bankka qarz puli olish uchun beradi), tijorat Veksel (tovar egasiga garov tarzida beriladi) va boshqa turlari bor

Veksel  Hisob vositasi va ayirboshlash hujjati sifatida Yevropa mamlakatlarda 17-asrda shakllandi. 19-asrning oxiridan boshlab Turkistondagi xususiy tijorat banklari savdo-sotiqda Veksel muomalasini keng yoʻlga qoʻygan.  Sobiq Ittifoqda, shu jumladan Oʻzbekistonda Vekselning yangi iqtisodiy siyosat davrida (davlat hamda kooperativ korxonalar oʻrtasidagi munosabatlarda) ham ishlatilgan. 1930—1932 yillardagi kredit islohotida bevosita maqsadli bank orqali kreditlashga oʻtilishi bilan mamlakat ichida Veksel muomalasi tugatilgan.  Boshqa koʻpgina davlatlarda Veksel muomalalari 1930 yil Jenevada qabul qilingan "Veksel toʻgʻrisida"gi konvensiyaga muvofiq olib boriladi.

Veksel Vekselning quyidagi majburiy unsurlari boʻlishi qatiy belgilangan:  Veksel belgisi — "Veksel" yozuvi;  Vekselda koʻrsatilgan summani soʻzsiz toʻlash majburiyati;  qarz toʻlovchi va birinchi Veksel egasining nomi;  remitent nomi;  toʻlov muddati va joyi;  Veksel toʻldirilgan sana va manzil;  Veksel. beruvchining imzosi.  Vekselni amal qilish muddatini choʻzish (Veksel prolongatsiyasi) qonunga muvofiq yoki trassant va trassatning oʻzaro kelishuvi asosida amalga oshiriladi.  Oʻzbekiston Respublikasining 1993 yil 2-sentabrdagi "Qimmatli qogʻozlar va fond birjasi toʻgʻrisida"gi qonuniga muvofiq 1994 yildan boshlab Oʻzbekistonda Veksellar muomalaga kiritildi. Veksellar naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirishning eng qulay vositasi sifatida korxona va tashkilotlarda keng qoʻllaniladi.

Derevativlar  Derivativlar - bu moliyaviy vositalarning butun guruhining umumiy nomi.  Türev - bu yordamchi moliyaviy vosita, kelajakda sodir bo'ladigan voqea haqidagi kelishuv.  Asosiy moliyaviy vosita : sotib olish va sotish. Agar investor sotib olsa qimmat baho qog'ozlar, oltin tangalarga, ko'chmas mulkka sarmoya kiritadi - bitim bugun bo'lib o'tadi va bu erda yakuniy natija bor (qimmatli qog'ozlar to'plami, tangalar to'plami va chiroyli mehmonxona).  Kelgusida sotish yoki sotib olish kafolatini yoki kelajakda ma'lum narxda sotib olish huquqini olish kerak bo'lganda, natija ham keyinroq keladi. Men ot jabduqlarini sotib olmoqchiman. Usta olti oy oldin navbatga ega. Biz olti oy ichida egarni belgilangan narxda sotishi haqida shartnoma imzolaymiz.  Derivativlarning asosiy vazifasi - sug'urta (xedjer), kelajakda mahsulotni sotmaslik yoki jozibador narxda sotib olishdan xavflardan himoya qilish.

Derivativlar  Bu pul topish uchun imkoniyat! Derivativlardagi moliyaviy chayqovchilik (keyinchalik tovarlarni sotib olish maqsadida emas, balki tayyor odamni topib, hozir shartnoma sotish) alohida bozorni tashkil qildi.  Variantlar - moliyaviy vositalar oldindan belgilangan muddatda aktivni ma'lum haq evaziga sotib olish yoki sotish huquqini berish. Bizning hayotimizda variant: mahsulotni sotib olgandan so'ng, egasi aksiya tugagunga qadar chegirmali ikkinchi mahsulotni sotib olish huquqiga ega. Kim biladi, u taklifni sotib oladimi yoki e'tiborsiz qoldiradimi.  Fyuchers - bu shartnoma majburiyati (shartnoma), bunda bir tomon sotib oladi, ikkinchisi kelajakda kelishilgan narxda sotadi (lekin hozircha tovar yo'q). Misol: ishlab chiqarish shartnomasi (ma'lum bir mijoz uchun partiya).  Svop -bu sotib olish va sotish bo'yicha kechiktirilgan savdolar. Aslida, shartnomaning uzaytirilishi: bir yil tugadi, shartnoma xuddi shu shartlarda yangilandi. Birjada valyuta svoplari ishlatiladi. Ochiq bitim valyuta juftligi kun oxirida, u yopiladi va yana ochiladi (tunda bitimni o'tkazish).

Derevativlar  Forvard - bu fyuchersga o'xshash lotin operatsiyalari, lekin forvardni bekor qilib bo'lmaydi.  Misol uchun: Biz muntazam ravishda o'zimiz bilmagan holda lotinlarga duch kelamiz. Do'konda men sizga yoqqan narsani bir kunga kechiktirishingizni so'rayman, sotuvchi mahsulotni kechgacha sotmaslikka va narxini o'zgartirmaslikka rozi. Ikkalasi ham baxtli. Men albatta sotib olaman, unga pul olish kafolatlangan.  Agar tovarlarning narxi yuqori bo'lsa, men depozit qo'yaman (kvartira, mashina). Bu ham derivativ bitim: sotib olishning o'zi kelajakda amalga oshadi, lekin hozirda bu borada kelishuv mavjud.  Biznesda narxlar ko'lami kattaroq, lekin printsipning o'zi o'zgarmaydi. Veksel qishloq xo'jaligi dehqon sotishni hisobga olgan holda ekinlarni ekishni rejalashtirmoqda. Qish oxirida bahor boshida, u hosilni foydali deb hisoblagan narxda etkazib berish to'g'risida shartnoma tuzadi va xotirjam ishlashi mumkin.  Supermarketlar tarmog'i vakili raqobatbardosh ustunlikka ega bo'lish uchun oldindan katta partiya haqida qayg'uradi va oxir-oqibat xuddi shu sabzi, karam bilan ta'minlanishini aniq biladi

Похожие

Qimmatli qog’ozlar bozori

Xosilaviy qimmatli qog’ozlar turlari

O’zbekistonda qimmatli qog’ozlar (aksiya, obligatsiya qimmatli qog’oz)

Banklarning qimmatli qog’ozlar bozorida investitsion faoliyati

Xalqaro qarz qimmatli qog'ozlar bozori. Yevroobligatsiyalar