Mehnat migratsiyasining iqtisodiy o’sishga ta’siri - Экономика - Презентации

Mehnat migratsiyasining iqtisodiy o’sishga ta’siri

Загружено в:

19.07.2025

Скачано:

0

Размер:

203.6923828125 KB

Mehnat migratsiyasining iqtisodiy o’sishga ta’siri

Reja 1. Aholi migratsiyasi va uning tasnifi 2. Mehnat migratsiyasining iqtisodiy o‘sishga ta’siri

Aholi migratsiyasi va uning tasnifi Aholi migratsiyasi (lotincha “migratio” - “ko‘chish”) - odamlarning bir mintaqa (mamlakat, shahar, qishloq)dan boshqasiga, qator hollarda katta guruh holida va uzoq masofaga ko‘chishidir. 01020304 11 03170A07 0E 18030C 14 070A

 Migratsiya sohasida dastlabki chuqur nazariy tadqiqot muallifi, ingliz olimi Y.G. Ravenshteynning Buyuk Britaniya va Shimoliy Amerikadagi migratsiya jarayonlarining tahlili asosidagi 10 ta migratsiya qonuni jahonda umume’tirof etilgan. Bu qonunlar migratsiya sohasidagi boshqa ko‘pchilik nazariyalar uchun asos bo‘lib xizmat qilgan. 01 20 10021B191B09 05 22 26 0107 28 0B 1B071B07 26 0705 14 1803

Ular quyidagilardan iborat: • migratsiya eng ko‘p qisqa masofalarga amalga oshiriladi; • migratsiya asta-sekin, bosqichma-bosqich ro‘y beradi; • katta masofalarga migratsiya, asosan, yirik savdo va sanoat markazlari yo‘naltirilgan bo‘ladi; • har bir migratsiya oqimiga uning teskari oqimi muvofiq keladi; • migratsiya sohasida shaharliklar qishloq joylaridagi aholiga nisbatan kam harakatchan boiadi; • ichki migratsiyada ayollar, xalqaro migratsiyada esa erkaklar faolroqdir; • muhojirlarning ko'pchiligi katta yoshdagi aholidan iborat, oilalar o‘z mamlakatlari tashqarisiga kamroq migratsiya qiladi; • yirik shaharlarning tarkib topishi aholining tabiiy o‘sishiga qaraganda ko‘proq migratsiya bilan bog‘liqdir; • sanoat va savdo, ayniqsa transport rivojlanishi bilan migratsiya ko‘lamlari ortadi; • migratsiyaning iqtisodiy sabablari hal qiluvchi ahamiyatga ega. E.G. Ravenshteynning “Migratsiya hayot va taraqqiyotni, aholining kam harakatchanligi turg‘unlikni anglatadi”, degan xulosasi amaliyotda o‘z tasdig‘ini topdi.

 Migratsiyaning demografik nazariyasi sotsiolog D. Messi nomi bilan bog‘liq . Uning migratsiyaning tarmoq (sintetik) nazariyasi nomini olgan g‘oyasi asosini iqtisodiy bozorning, ijtimoiy va siyosiy integratsiyaning globallashuvi, buning oqibatida mehnat bozorining globallashuvi tashkil etadi. Uning fikricha, xalqaro migratsiyaga taalluqli bo`lgan joriy jarayonlar bir yo`la bir necha darajada amal qilishi mumkin. Xalqaro migratsiya, D. Messining hisoblashicha, ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy o‘zgarishlar natijasida paydo bo`ladi va rejali iqtisodiyot amal qiladigan hamda qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishiga asoslangan jamiyatlarda kapitalistik munosabatlarning ustunlik qilishiga olib keladi. Migratsiya oqimlari zich joylashgan mintaqalarda emas, balki bozor transformatsiyasi sodir bo`layotgan va uning global iqtisodiyotga qo‘shilayotgan joylarda paydo bo`ladi. Ya’ni “migratsiya bozorning kamchiligi emas, aksincha, uning o'zgarishi natijasidir”. Yuqorida qayd qilingan nazariyalar bilan birga 1960-yillarda E. Li tomonidan ishlab chiqilgan migratsiyaning ekonometrik modeli ham mavjud. U E.Lining jalb etuvchi va turtib chiqaruvchi omillari, deb ham nomlangan.

E.Lining jalb etuvchi va turtib chiqaruvchi omillari Jalb etuvchi omillar: 1.Iqtisodiy rivojlanish darajasi 2.Daromad darajasi 3.Xavfsizlik 4.Mehnat bozorida ish toppish imkoniyati Turtib chiqaruvchi: 1. Iqtisodiy omillar 2. Ijtimoiy va siyosiy omillar 3.Noqulay tabiat va ob-havo sharoitlari Oraliq omillar: 1. Transport xarajatlari 2.Migratsiya jarayonlarini tartibga soladigan qonun hujjatlari 3. Ko`chib borish mo`ljallanayo tgan joy to`g`risida ma`lumotlar ning mavjudligi120513 0F08 191A1B 0B 1D1A1E 1F1A20 241A01 09 09 26 170309 19 0F 1D 0C 1F 16 0C 290B0513 0F08091313 191A 2A050B051C050613050B 1D1A 1C050B050D0F0413050B09 06050B0609140A0507 0C 0E 03 1F1A 14 080F2C 060A0504 060F2C 08052C 04 0805161C

 E. Li birinchi bo‘lib migratsiya jarayonlariga ta’sir ko‘rsatadigan omillarni aniqlab berdi.  Turtib chiqaruvchi omillarga iqtisodiy (ishsizlik, daromad darajasining pastligi, soliq darajasining yuqoriligi), ijtimoiy va siyosiy (kambag‘allik, kamsitish, vijdon va e’tiqod erkinligining cheklanishi, urushlar) xususiyatga ega ayrim omillar, noqulay tabiiy va ob-havo sharoitlari va boshqalar taalluqli bo`lishi mumkin.  Jalb etuvchi omillarga iqtisodiy rivojlanish, daromadlar darajasining yuqoriligi, xavfsizlik, mehnat bozorida (shu jumladan, ayniqsa noqonuniy muhojirlar uchun muhim hisoblangan norasmiy sektorda) ish topish imkoniyati va boshqalar kiradi.  Oraliq omillari hududlar o‘rtasidagi masofa uzoqlashishi bilan ortadi va migratsiya oqimlariga to‘siq vazifasini o‘tashi mumkin. Ularga transport xarajatlari, migratsiya jarayonlarini tartibga soladigan qonun hujjatlari, ko‘chib borish mo‘ljallanayotgan hudud to‘g‘risida ma’lumotlar mavjudligi va boshqalar kiradi.

Migratsiyaning quyidagi funksiyalari bor: Migratsiyaning funksiyalari Qayta taqsimlas h. Migratsiy a-aholi turmush darajasni oshirishni ng integratsi yaviy jarayoni Saralash. Migratsiy a- hududlar aholisi sifat darajasini o`zgartiri sh omili Jadallasht irish. Migratsiy a- aholini ijtimoiy jihatdan faollashtir ish omili

 1. Qayta taqsimlash. Migratsiyaning ushbu funksiyasi muhojirlarga o‘z hayotiy vazifalarini hal etishga ko‘maklashadi. Odamlar boshqa hududga ko‘chish orqali turmushlarini yaxshilashga intiladi. Migratsiya ushbu ma’noda muhojir aholi turmush darajasini oshirishning integratsiyaviy jarayoni hisoblanadi. Dunyodagi ko‘p mamlakatlarda o‘tkazilgan sotsiologik tadqiqotlar buni tasdiqlaydi. Muhojirlarning asosiy qismi ko‘chib borgan joyda ko‘proq daromad ishlab topadi. To‘g‘ri, bu ixtiyoriy migratsiyaga taalluqlidir. Majburiy migratsiya boshqa, qoida bo‘yicha, iqtisodiy bo‘lmagan qonuniyatlarga bo‘ysunadi.

 2. Saralash. Migratsiyaning bu funksiyasi mohiyati shundan iboratki, aholi turli ijtimoiy-demografik guruhlarining unda notekis ishtirok etishi turli hududlar aholisining sifat tarkibini o‘zgartirishga olib keladi. Amaliyot erkaklar va mehnatga layoqatli yoshdagi shaxslar migratsiyada mehnatga layoqatli bo‘lmaganlar va ayollarga qaraganda faolroq ishtirok etishidan dalolat beradi. Migratsiya harakatchanligida turli millat vakillarining, shuningdek, boshqa joylardan ko‘chib kelgan tub aholining tafovuti juda katta.

 3. Jadallashtirish. Rossiyalik olima T.I. Zaslavskayaning fikricha, aholining hududiy ko‘chib yurishi odamlarning ruhiy xususiyatlarini o‘zgartirishga, ularning dunyoqarashini kengaytirishga, hayotning turli sohalaridagi bilimlarini kengaytirishga, mehnat ko‘nikamalari va ishlab chiqarish tajribasi bilan ayirboshlashga, shaxsni, uning moddiy, ijtimoiy va ma’naviy ehtiyojlarini rivojlantirishga, milliy madaniyatlarning integratsiyasiga xizmat qiladi. Harakatchanroq aholi, qoidaga ko‘ra, ijtimoiy jihatdan ham faolroqdir.

Aholi migratsiya si sabablari siyos iy ijtim oiy mais hiyIqtis odiy

Migratsiya yo‘nalishi Ichki migratsiya - aholining bir mamlakat ichidagi harakatidir. Bunda qishloq (qishloq - shahar), shahar (shahar - qishloq), qishloqlararo (qishloq - qishloq), shaharlararo (shahar - shahar) migratsiyasi nazarda tutiladi. Tashqi migratsiya - aholining mamlakat davlat chegarasining kesib o‘tishidir. Tashqi migratsiya xalqaro migratsiya, deb ham ataladi. Bunda qit’alararo va qit’alar ichidagi migratsiya farqlanadi. 3F100214 0705 0A02 070A 05 02 26 0E 0C 0C 0E 1905 1905 0E 1905 0C 0E 0C 07 0F 0B 3A 07 0A020304 07 170A1C04 100225080A09 14 0315 3A 0705 2D0A 0705 17251806 0A 1905 1905 05 0705 1E0A09

Xalqaro migratsiyaImmigratsiya - aholining boshqa mamlakatga doimiy yoki vaqtinchalik (Birlashgan Millatlar tashkiloti qoidalariga binoan 1 yildan uzoq muddatga) ko‘chib kelishidir. Emigratsiya esa aholining o‘z mamlakatini doimiy yoki vaqtinchalik tark etishidir. 3F0707 0A020304 18030C 07 170305 1C0A190B 0E 2005 0B 190305 1805 1B1D031906 14 142504 33 0A020304 070A 170305 1C0A190B05 0B

Aholi migratsiyasi davomiyligiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi:Doimiy (qaytib kelmaydigan) - bunda odamlarning doimiy turar joyini bir umrga almashtirishi ko‘zda tutiladi; vaqtinchalik ( qaytib keladigan) — odamlarning uzoq, lekin cheklangan vaqtga boshqa joyga ko‘chib borishidir. Vaqtinchalik migratsiyaga boshqa joyga bir necha yilga kontrakt bo‘yicha ishga borish misol bo‘la oladi mavsumiy - odamlarning har yili muayyan muddatga bir joydan boshqa joyga, masalan qishloq xo‘jaligi sohasida ishlashga yoki kurort, sanatoriylarga borishidir tebranuvchan (tez-tez takrorlanib turadigan) - odamlarning muntazam ravishda boshqa joyga ishga yoki o‘qishga qatnashidir.

Migratsiya shakli bo‘yicha quyidagicha farqlanadi: Tashkiliy - bunda migratsiyaning davlat yoki jamoat tashkilot- lari yordamida amalga oshirilishi ko‘zda tutiladi Tashkillashtirilm agan - bunda odamlar o‘zlari va o‘z mablag‘lari hisobiga migratsiyani amalga oshiradi Ixtiyoriy - odamlarning migratsiya to‘g‘risida o‘zlarining qaror qabul qilishidir majburiy - odamlarni boshqa joyga ko‘chirish ularning ixtiyorisiz amalga oshirilishidir02 28 17 12 1B 19 0F0C09 0C12 11140B 13 02 28 0C06 111B 1C0C02111D20 12 0B05141117 12 0C12 02 2E 111B 12 13 111D20 10 12 111B 17 0811 160F0C0904 050E13 0C12 11140B0509050F05140B

 Amir Temur saltanatida ulkan bunyodkorlik ishlarini amalga oshirish uchun Iroq, Suriya, Turkiya, Gruziya va boshqa o‘lkalardan me’morlar, quruvchilar, zargarlar, to‘quvchilar, boshqa kasb egalari ko‘chirib kelingan. Mintaqadagi migratsiya jarayonlari rivojlanishida XIX asrning ikkinchi yarmida Rossiyaning Turkistonni mustamlaka qilishi bilan tub o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Chorizmning o‘lkaga kirib kelishi aholi ko‘chishi miqyoslarini kengaytirdi. Mustamlakachilar bu yerda o‘z mavqelarini mustahkamlash uchun rus millatiga mansublarni Rossiyadan Turkistonga ommaviy ko‘chirib kelish siyosatini amalga oshirdi. Natijada 1911-yilga kelib aholi tarkibida rus millatiga mansublaming ulushi Andijonda -15,0 %, Samarqandda - 20,0, Toshkentda - 25,0, Marg‘ilonda - 30,0 5 ga yetdi . Birlashgan Millatlar tashkilotining so‘nggi ma’lumotlariga ko‘ra, 2013-yilda xalqaro muhojirlarining soni 231,0 mln. kishiga yetgan. Bu yer yuzi aholisining 3,2 %ni tashkil qiladi. Xalqaro muhojirlar soni 1990-yilga nisbatan 76,0 mln. kishiga ko‘paygan

Mehnat migratsiyasini iqtisodiy o‘sishga ta’siri  Tashqi mehnat migratsiyasi agentligi tomonidan tashqi mehnat migratsiyasi borasida xalqaro hamkorlik masalalariga alohida e’tibor qaratib kelinmoqda. Jumladan, Agentlik tomonidan bugungi kunda Rossiya Federatsiyasi, Polsha, Janubiy Koreya va Yaponiya davlatlari bilan tashqi mehnat migratsiyasi sohasida faol hamkorlik yo‘lga qo‘yilgan. Shuningdek, Qozog‘iston, Turkiya, Birlashgan Arab Amirliklari va boshqa ko‘plab mamlakatlar bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar olib borilmoqda.

 Qolaversa, xorijda ishlash niyatini bildirayotgan fuqarolar uchun yurtimizda zarur shart- sharoitlami yaratish masalalariga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bu o‘rinda 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 5-iyuldagi “0 ‘zbekiston Respublikasining tashqi mehnat migratsiya tizimini yanada takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ-3839 sonli qarori muhim o‘rin tutadi. Farmonga ko‘ra O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi huzurida Xorijda mehnat faoliyatini amalga oshiruvchi shaxslarni qo‘llab-quvvatlash hamda ularning huquq va manfaatlarini himoya qilish jamg‘armasi tashkil etildi.

 Mehnat vazirligining Tashqi mehnat migratsiyasi masalalari bo‘yicha agentligi faoliyati samaradorligini oshirish maqsadida quyidagilarni amalga oshirish rejalashtirilgan:  • hududlarda fuqarolarni chet ellarda ishga joylashtirish bo‘yicha xo‘jalik hisobidagi Byuro, shuningdek ishga joylashtirilayotgan fuqarolarga o‘zini tutish etikasi, borayotgan mamlakatning madaniyati va tili, qonunchiligi asoslariga o‘rgatishni yuklagan holda Chet ellarga ketayotgan fuqarolarni oldindan ko‘niktirish va o‘qitish markazining hududiy tuzilmalarini tashkil etish;  • fuqarolarga chet elda ishga joylashish uchun ruxsatnomalarni bekor qilish va xorijiy mamlakatlarga chiquvchi fuqarolarni hisobga olishning xabardor qilish tartibini joriy qilish;  • O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarini xorijiy mamlakatlarga (AQSH, Kanada, Yaponiya, Yevropa Ittifoqi va Fors ko‘rfazi mamlakatlariga) ishga yuborish hajmi va yo‘nalishini kengaytirish maqsadida xorijiy mamlakatlarning vakolatli organlari bilan muzokaralar o‘tkazish.

 Tadqiqotlarga ko‘ra, bugungi kunda O‘zbekistonda oilasida chet elda mehnat migrantlariga ega bo‘lgan oilalar, pul o‘tkazmalari hisobidan, kam ta’minlangan oilalar qatoriga qo‘shilib qolish ehtimoli juda past bo‘lar ekan. Iqtisodiy o‘sish sifatiga qishloq- shahar migratsiyasi ijobiy ahamiyatga egadir. Zero, mamlakat qishloq joylarida aholining ko‘pchiligi yashaydi va bu yerlarda aholi sonining yuqori sur’atlarda o‘sishi saqlanib qolmoqda. SHuning uchun qishloq-shahar migratsiyasi qishloq mehnat salohiyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgani yo‘q. Ekspertlaming hisoblariga ko‘ra, bu ichki mehnat migratsiyasi qishloqda aholi o‘sishining 4,0 %ga yaqinini, mehnat resurslari ortishining 6,0 %ini shaharga qayta taqsimlamoqda.

 Nazorat savollari  1. Demografik ma’lumotlar deganda nimani tushunasiz?  2. Aholi to‘g‘risida axborot beruvchi manbalami sanab bering.  3. “Aholi ro‘yxati” tushunchasiga ta’rif bering.  4. Aholini ro‘yxatga olishda qanday usullardan foydalaniladi?  5.O‘zbekiston Respublikasida demografik jarayonlami joriy qayd etish qaysi organ orqali amalga oshiriladi?  6.Tanlab o‘tkaziladigan tadqiqotlar qanday maqsadlarda o‘tkaziladi? 7. “Aholi registri” tushunchasiga ta’rif bering.  8. Aholining takror hosil bo‘lishi deganda nimani tushunasiz?  9. Aholi takror hosil bo‘lishining qanday turiarini bilasiz?  10. Takror hosil bo‘lishning qaysi turida o‘tayotgan avlodlarning miqdori hayotga qadam qo‘yayotgan avlodlarnikidan yuqori bo`ladi?  11. Yashovchanlik koeffitsiyenti qanday aniqlanadi?  12. Aholi takror hosil bo‘lishining brutto koeffitsiyenti nimani anglatadi?  13. Aholi takror hosil bo‘lishining netto koeffitsiyenti qanday aniqlanadi?  14. Netto koeffitsiyentni baholash mezonini aytib bering.  15. “Barqaror aholi” tushunchasini ta’riflab bering.  16. Aholi takror hosil qilinishining tartibi nimadan iborat?  17. Aholini takror hosil qilishning haqiqiy koeffitsiyenti nimani anglatadi?

E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT !

Похожие

Ishchi kuchi migratsiyasi va uning mehnat bozoriga ta’siri

Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi va uning O‘zbekistonga ta’siri mavzusini o‘rganishning uslublari

Mehnat sarflarini normalash va mehnat natijalarini tahlili

Qiymatning mehnat nazariyasi

Mehnat bozori statistikasi