Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va o'rganish usullari - Экономика - Презентации

Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va o'rganish usullari

Загружено в:

17.05.2023

Скачано:

0

Размер:

694.56640625 KB

Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va o'rganish usullari 1 • Iqtisodiyot va uning bosh masalasi 2 • Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi 3 • Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va vazifalari 4 • Iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar (ilmiy tushunchalar) 5 • Iqtisodiy jarayonlarni ilmiy bilishning usullari Reja:01 02 13 18 01 02 1A01 01 02 1C01 01 02 1D01 01 02 2101 01 02 01

1. Iqtisodiyot va uning bosh masalasi cheklangan iqtisodiy resurslardan unumli foydalanib, kishilarning yashashi, kamol topishi uchun zarur bo'lgan hayotiy vositalarni ishlab chiqarish va iste'molchilarga etkazib berishga qaratilgan, bir-biri bilan bog'liqlikda amal qiladigan turli-tuman faoliyatlar yaxlit qilib, bir so'z bilan, iqtisodiy faoliyat deb ataladi.1823010203 06 17 0F111A0D10 1D 0D10 18 0F1514 18 0503 1202

qadimda iqtisodiy faoliyatning asosiy shakli uy xo'jaligi doirasida ro'y bergan. shuning uchun qadimgi grek olimlarining (Ksenofont, Platon, Aristotel) asarlarida iqtisodiyot – uy xo'jaligi va uni yuritish qonunlari deb tushuntirilgan. arab leksikonida «iqtisod» tejamkorlik ma'nosida tushunilgan, chunki islom diniga oid adabiyotlarda tejamkorlikka alohida e'tibor berilgan. lekin, hozirgi davrda iqtisodiyot tushunchasi faqat uy, individual xo'jalik yuritish yoki tejamkorlik ma'nosi bilan cheklanmaydi. balki iqtisodiyot – mulkchilikning turli shakllariga asoslangan xo'jaliklardan, xo'jaliklararo, davlatlararo birlashmalar, korporatsiyalar, kontsernlar, qo'shma korxonalar, moliya va bank tizimlaridan, davlatlar o'rtasidagi turli iqtisodiy munosabatlardan iborat o'ta murakkab ijtimoiy tizimni anglatadi. 0E04120D1612040C 1211 11090D 0D0E0F 0F1510 16041C 041204180D1311 0711 1F11 0607020809040A160413120D20 05 0C 2401 06 08 03 08 0519070D0B 0C

cheklangan iqtisodiy resurslardan oqilona foydalanib, aholining to'xtovsiz o'sib boruvchi ehtiyojlarini qondirish maqsadiga erishish, resurslar va mahsulotlarni to'g'ri taqsimlash yo'llarini topish iqtisodiyotning asosiy mazmunini tashkil etadi.1F 0703051707 071406 12 12 04 04

iqtisodiyot qamrov darajasiga qarab quyidagi turlarga bo'linadi iqtisodiyot makroiqtisodiyot mikroiqtisodiyot jahon iqtisodiyoti oila iqtisodiyoti korxona yoki firma iqtisodiyoti mintaqa iqtisodiyoti milliy iqtisodiyot tarmoq iqtisodiyoti 05 04 0D 16 16 03 0D 11 0C 0D 08 0D 16 0D 16 0D 0F 0D

inson tomonidan yaratilgan tovarlar va xizmatlarning, resurslarning harakati bo'yicha takror ishlab chiqarish quyidagi fazalar birligidan iboratdir: ishlab chiqarish jarayoni; taqsimlash jarayoni; ayirboshlash jarayoni; iste'mol qilish jarayoni. 05 0D 0316 0D10 0F040E 04 0D10

ishlab chiqarish – • kishilik jamiyatining mavjud bo'lishi va rivojlanishi uchun zarur bo'lgan hayotiy ne'matlarni yaratish jarayoni. barcha tovar va xizmatlar ishlab chiqarish jarayonida yaratilishi sababli, u takror ishlab chiqarishning eng asosiy va boshlang'ich fazasi hisoblanadi. agar ishlab chiqarilmasa, taqsimlanadigan, ayirboshlanadigan va nihoyat, iste'mol qilinadigan narsalar bo'lmaydi.0506 01 1B05 161F 22 1804140607 03 0607 07 0413 0A

taqsimot – • ishlab chiqarish omillari va uning natijalarini iqtisodiyotning turli qism va sub'ektlari o'rtasida taqsimlash jarayoni . bu bosqichda, eng avvalo, ishlab chiqarish vositalari, kapital, ishchi kuchi va boshqa resurslar turli tarmoqlar, sohalar, hududlar va nihoyat, korxonalar o'rtasida taqsimlanadi. bundan tashqari, ishlab chiqarish natijasi bo'lgan tovar va xizmatlar, ularning pul holidagi ko'rinishi bo'lgan daromadlar ham taqsimlanadi. 040B 01 0506 0503 04 200C18 06 14 08 06 07

ayirboshlash • – jamiyat a'zolarining iqtisodiy faoliyat turlari yoki ishlab chiqarish natijalari bo'yicha ma'lum bir o'lcham (masalan, qiymat miqdori) asosida o'zaro almashish jarayoni. mehnat taqsimoti natijasida ayrim guruh kishilar tovar va xizmatlarning ma'lum turlarini ishlab chiqarish va yetkazib berishga ixtisoslashadilar. har bir tovar turini ishlab chiqaruvchi o'z tovarini sotib, o'ziga kerakli bo'lgan boshqa tovar yoki xizmatlarni sotib oladi. 0B 01 24 22 0506 07 0B 0C 0B 0D10 07 11 11

iste'mol • – ehtiyojlarni qondirish maqsadida mahsulot va xizmatlarning ishlatilishi, foydalanilishi jarayoni . iste'mol takror ishlab chiqarishning oxirgi fazasi bo'lib, bu jarayon orqali jamiyat a'zolarining turli-tuman ehtiyojlari qondiriladi. iste'mol ikki turda bo'ladi: ishlab chiqarish (unumli) iste'moli va shaxsiy iste'mol. ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarish vositalari va ishchi kuchidan foydalanish unumli iste'mol deyiladi. iste'mol buyumlarining ehtiyojlarni qondirish maqsadida o'z ahamiyati bo'yicha pirovard ravishda ishlatilishi shaxsiy iste'mol deyiladi. 0506 01 24 1115040509 25 20 0D 18 0207 0D 0D 1D 160A1612 0C 12 16040E 0D 06 0C

tovarlar, xizmatlar va resurslarning takror ishlab chiqarish fazalaridagi harakati taqsimot jarayoni ishlab chiqarish jarayoni iste'mol jarayoni ayirboshlash jarayoni040713 1F1505 0F 0D 03 0D 04

iqtisodiyotning doimiy va bosh masalasi • – ehtiyojlarning cheksizligi va iqtisodiy resurslarning cheklanganligidir. 05 12 01 24 11 0503 1F

insonning yashashi va kamol topishi, umuman insoniyatning rivojlanishi uchun kerak bo'lgan hayotiy vositalarga bo'lgan zarurati iqtisodiyot nazariyasi fanida ehtiyoj deb ataladi.0D 0F 14 07 0D 11 0C

ehtiyojlarijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlar ehtiyojlarni iste'mol qilish tavsifiga ko'ra birlamchi ehtiyojlar umumjamiy at ehtiyoj- lari hududiyguruhiyyakka birgalikda qondiriluvchi ehtiyojlarma'naviy moddiy shaxsiy ishlab chiqarish ikkilamchi ehtiyojlar02070F 0D03 02 02 0E0D09 180D14 02070F 15161516 04 0904140D 07 0B151415070D13 1304080804 180D 0E110A120D140D09 02 16 161112120D 100704 0D 06 0D08080D 02070F0D

iqtisodiy resurslarni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: • yer, yer osti boyliklari, suv, o'rmon va biologik resurslar tabiiy resurslar • kishilarning aqliy va jismoniy qobiliyatlariishchi kuchi resurslari • foyda olish maqsadida ishlatiladigan binolar, stanoklar, mashinalar, asbob-uskunalar, inshootlar, qurilmalar, sotishga tayyor tovarlar, pul mablag'lari va boshqalarkapital • kishilarning ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish jarayonlarini tashkil etish va boshqarish qobiliyatlaritadbirkorlik qobiliyati05 01 13 0F 01 08 0D 01 17 16 0F 08 01 08 0F 0F

moddiy ehtiyojlar – bu moddiy ko'rinishdagi ne'matlar vositasida qondiriluvchi zaruratdir. • bular iste'mol uchun zarur bo'lgan ko'plab hayotiy predmetlarni (ishlab chiqarish va transport vositalari, oziq- ovqat, kiyim-kechak, turar-joy va h.k.) va zeb-ziynat buyumlarini (taqinchoq, atir-upa, turli bezaklar va h.k.) o'z ichiga oladi. ma'naviy ehtiyojlar – bu insonning shaxs sifatida kamol topishi, dunyoqarashi va ma'naviyatining shakllanishi uchun taqozo etiladigan nomoddiy ne'mat va xizmatlarga bo'lgan zaruratdir. • ular kishilarning bilim va dam olish, madaniy saviyasini oshirish, malaka- mahoratga ega bo'lish, turli ma'naviy yo'nalishdagi xizmatlardan bahramand bo'lish kabi ehtiyojlardan iborat bo'ladi. 12 1B 03 0C 01 18 08 06 11 1D 04 0D 12 06 08 06 0A 19 01 1509 16 16 13111C 18111C

shaxsiy ehtiyojlar – kishilarning pirovard iste'moli uchun mo'ljallangan mahsulot va xizmatlarga bo'lgan zarurat. • masalan, oziq-ovqat, kiyim-kechak, uy- ro'zg'or buyumlari, shaxsga ko'rsatiladigan turli xizmatlar shaxsiy ehtiyojlarni namoyon etadi. ishlab chiqarish ehtiyojlari – mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmat ko'rsatishni amalga oshirish maqsadida ishlatiluvchi turli iqtisodiy resurslarga bo'lgan zarurat. • ishlab chiqarish ehtiyojlariga xomashyo (neft, paxta va h.k.), materiallar (po'lat, yog'och, tola va h.k.), asbob-uskunalar, ish mashinalari (yuk mashinasi, ekskavator, buldozer va h.k.), ishchi kuchi va boshqalarni kiritish mumkin.06 10 12 25 01 16 14 08 02 05 05 1B 12 0D 01 0D 1F1116 16 0720 21 1D04 080D

insonning shaxsiy manfaati, qiziqishlari va turmush tarziga moslab qondirilishi mumkin bo'lgan ehtiyojlar yakka tarzda qondiriluvchi ehtiyojlar deyiladi. • ularga ovqatlanish, kiyinish kabilarni misol qilish mumkin. hatto ovqatlanish jarayoni birgalikda (oilaviy yoki bir necha kishilar bilan) amalga oshirilgan taqdirda ham, har bir kishining ovqatga bo'lgan ehtiyoji alohida, yakka tarzda qondiriladi. odatda kishilarning turli darajalardagi guruhi (oila, jamoa, mamlakat fuqarolari va h.k.) tomonidan birgalikda namoyon etiluvchi ehtiyojlar birgalikda qondiriluvchi ehtiyojlar deyiladi. • masalan, ta'lim olish binolari, kasalxonalardan, dam olish joylaridan bahramand bo'lish, sport o'yinlari va ko'ngilochar tomoshalarni birgalikda ko'rish, mamlakat mudofaasi va tinchligini saqlash kabilar shular jumlasidandir.05 12 090B 03070A 08 0C 07080B04 12 1104 19050D0F0B1705 01 08110905170B080523 0C

• inson hali bilim olishi, san'at bilan shug'ullanishi, madaniy hordiq chiqarishidan ilgari oziq-ovqat, kiyim-kechak, uy-joyga bo'lgan ehtiyojlarini qondirishi lozim. birlamchi ehtiyoj – bu insonning hayotiy faoliyatida zarurlik darajasi nisbatan yuqori bo'lgan va shu sababli, birinchi navbatda qondiriladigan ehtiyoj. • bu turdagi ehtiyojlar odatda ijtimoiy tavsif kasb etib, ularga bilim olish, malaka oshirish, san'at bilan shug'ullanish, dam olish va h.k.larni kiritish mumkin. ikkilamchi ehtiyoj – bu birlamchi ehtiyojlar qondirilib bo'lgandan so'ng namoyon bo'ladigan va qondiriladigan ehtiyoj. 01 0D0A10110A0C0704 06070D 02070F 19050D 0C0B0D 19 01 18150C0F 01 02070F 11090D 080D140D 05 03 03

• masalan, katta yoshdagi odamlar va bolalar, erkaklar va ayollar, oliy ma'lumotlilar va ma'lumotsizlar, sportchilar va spirtli ichimliklarga moyil kishilar va hokazolarning yakka ehtiyojlari tarkibi o'zaro farq qiladi. hattoki, bir jinsdagi, o'zaro teng va boshqa belgilari bo'yicha o'xshash insonlarning yakka ehtiyojlari ba'zi bir jihatdan farq qilishi mumkin.yakka ehtiyoj – bu alohida shaxsning ijtimoiy- iqtisodiy mavqei, dunyoqarashi va boshqa xususiyatlari ta'sirida shakllanuvchi ehtiyoji. • bir oilaning ehtiyoji boshqa biridan, bir mehnat jamoasining ehtiyojlari boshqasidan o'z tarkibi va darajasi jihatidan farq qiladi. guruhiy ehtiyoj – bu ma'lum guruh yoki jamoalarga birlashgan kishilarning birgalikdagi ehtiyoji. 01 16 16 08 07 0D 090B1B 05030405060708 2516 01 18 18 0F16 19

hududiy ehtiyoj – bu muayyan hududlarda istiqomat qiluvchi kishilarning birgalikdagi ehtiyoji. • inson muayyan hududda istiqomat qilganligi sababli, uning ba'zi bir ehtiyojlari mazkur hududda istiqomat qiluvchi barcha insonlarning umumiy ehtiyojlari sifatida namoyon bo'ladi. masalan, har bir mahalla o'zining guzari, unda joylashgan savdo va maishiy xizmat ko'rsatish shoxobchalari, bolalar bog'chasi, dam olish joylari, istirohat bog'lari va boshqa inshootlarga ehtiyoj sezadi. umumjamiyat ehtiyojlari – bu jamiyat miqyosidagi barcha kishilar uchun umumiy bo'lgan ehtiyoj. • har bir mamlakatning fuqarolari ham barcha uchun umumiy bo'lgan ne'matlarga ehtiyoj sezadilar. masalan, mamlakat chegarasining daxlsizligi, uning mudofaa qobiliyatining mustahkamligi, yurt farovonligi, ijtimoiy-madaniy tadbirlar, huquq-tartibot ishlarining yuqori darajada amalga oshirilishi va boshqalar.15160816080509 05 1612 190B

jamiyat ehtiyojlariga quyidagi bir qator omillar ta'sir ko'rsatadi: 1 • jamiyatning iqtisodiy taraqqiyot darajasi; 2 • jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy tuzum; 3 • tabiiy-geografik sharoitlar; 4 • tarixiy-milliy an'analar va urf-odatlar; 5 • aholi sonining o'sishi, uning tarkibidagi o'zgarishlar; 6 • xalqaro, davlatlar, millatlar va mintaqalar o'rtasidagi aloqalar. 22 1B 2A 01 0304 2B 01 0304 2C 01 0F04 2D 01 0F04 2E 01 04 2F 01 1F04

ishlab chiqarish imkoniyatlarini va ehtiyojlarni qondirish darajasini oshirish zarurligi iqtisodiyot oldiga quyidagi muammolarni qo'yadi 1 • ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatishning optimal variantlarini (eng zarur va tejamli turlarini) tanlab olish va resurslarni ko'proq ishlab chiqarishga jalb qilish; 2 • mavjud resurslarning har bir birligidan tejab-tergab, samarali foydalanish; 3 • fan-texnika yutuqlarini va yangi texnologiyalarni joriy qilib, yangi energiya, xomashyo turlari, ularning manbalarini topib, foydalanishga jalb qilish, resurslar unumdorligining oshishiga erishish.0D 1204 16 2A 01 0D 21 08 2B 01 16 17 2C 01 17 13 17 02

2. iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi iqtisodiyot nazariyasi mustaqil fan sifatida ko'pgina mamlakatlarda milliy bozor shakllangan va jahon bozori vujudga kelayotgan davrlarda «siyosiy iqtisod» nomi bilan shakllana boshladi. siyosiy iqtisod grekcha so'zdan olingan bo'lib «politikos» - ijtimoiy, «oykos» - uy, uy xo'jaligi, «nomos» - qonun degani. ya'ni uy yoki ijtimoiy xo'jalik qonunlari ma'nosini beradi. 1575-1621 yillarda yashab, ijod qilgan frantsuz iqtisodchisi Antuan Monkreten birinchi marta 1615 yilda «siyosiy iqtisod traktati» nomli kichik ilmiy asar yozib, bu fanni mamlakat miqyosida iqtisodiyotni boshqarish fani sifatida asosladi. keyinchalik klassik iqtisodchilar bu fikrni tasdiqlab, siyosiy iqtisod keng ma'noda moddiy hayotiy vositalarni ishlab chiqarish va ayirboshlashni boshqaruvchi qonunlar to'g'risidagi fandir, deb yozgan edilar. 1A 0D 16 08 18 0D 15 13 18 0D 18 18 1D 0E

merkantilizm - jamiyatning boyligi puldan, oltindan iborat bo'lib, u savdoda, asosan tashqi savdoda paydo bo'ladi va ko'payadi, deb tushuntiradi. merkantilizm – italyancha “mercante” so'zidan olingan bo'lib, “savdogar” degan ma'noni anglatadi. bu oqimning namoyondalari: V.Staffod, T.Man, A.Monkreten, Jon Lou, G.Skaruffi va boshqalar. fiziokratlar - jamiyatning boyligi qishloq xo'jaligida vujudga keladi degan g'oyani ilgari suradilar. bu ta'limotning asoschisi F.Kene (1694-1774y.) hisoblanadi. klassik siyosiy iqtisod - boylikning faqat qishloq xo'jaligida emas, balki sanoat, transport, qurilish va boshqa sohalarda ham yaratilishini isbotlab berdi. U.Petti (1623-1686 y.) boylikning manbai yer va mehnat ekanligini e'tirof etgan. mehnat boylikning otasi, yer uning onasi degan ibora unga tegishlidir. A.Smit “xalqlar boyligining tabiati va sabablari to'g'risida tadqiqot” (An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations.1776 y.) asarida talab va taklif asosida shakllanadigan erkin narxlar asosida bozor o'z-o'zini tartibga solishi (“ko'rinmas qo'l”) g'oyasini ilgari suradi. insonni faollashtiradigan asosiy rag'bat shaxsiy manfaatdir deb ko'rsatadi. D.Rikardo qiymatning turli sinflar daromadlari va foydaning yagona manbai mehnat ekanligini ko'rsatadi. iqtisodiyot nazariyasi fan sifatida shakllanishi jarayonida vujudga kelgan asosiy g'oyaviy oqimlar: 01 1211 03 01 1109 0F 32 0A 0E05 03 10 1B 0C 2801 18 0E 3C 18 24 3F 10 0B 08 42 02 05030405060708 1B1117

iqtisodiyot nazariyasidagi yangi oqimlar (XIX asr oxiri va xx asr boshlari ) marjinalizm vakillari (marginal – keyingi, qo'shilgan) – keyingi tovar nafliligi, qo'shilgan mehnat yoki resurs unumdorligining pasayib borishi nazariyalarini ishlab chiqqan. keyingi tovar nafliligining kamayib borishi qonuni bu oqimning asosiy printsipi hisoblanadi. shunga ko'ra, narx xarajatga bog'liq bo'lmay, keyingi naflilik asosida belgilanadi. marjinalizm asoschilari K.Menger, F.Vizer, E.Bem-baverk, U.Jevons hisoblanadi. neoklassik maktab (asoschisi Alfred Marshall) bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning aralashuvini cheklash g'oyasini ilgari suradi. bozor mexanizmining buzilishi monopoliyalar vujudga kelganda ham yuz berishini ko'rsatadi. funktsional bog'lanish g'oyasini asoslaydi, bozor narxini belgilovchi omillar talab va taklifdan iborat deb hisoblaydi. bu maktab vakillaridan L.Valras umumiy iqtisodiy muvozanatlar modelini ishlab chiqishga, Y.Shumpeter esa iqtisodiy tizimlar o'zgarishining kuchlarini ko'rsatib berishga harakat qilgan. keynschilik – rivojlangan bozor iqtisodiyotini davlat tomonidan tartibga solib turish zarurligini asoslashga qaratiladi. J.M.Keyns “bandlik foiz va pulning umumiy nazariyasi” (1936 y.) nomli kitobida bunday tartibga solish yalpi talabga hamda shu orqali inflyatsiya va bandlikka ta'sir ko'rsatishini asoslaydi. 05030405060708 1E2902 120B0D 0C 0E 08 10 04 0C 0C 0A 0C 04 1D15 0A04 18 45 1B 140D 1B 13 0F

neoklassik yo'nalishda yangidan vujudga kelgan oqimlar (xx asrning 50-60- yillaridan boshlab) neoliberalizm (F.Xayek, Y.Shumpeter, L.Erxard) – asosiy e'tiborni davlatning iqtisodiyotiga aralashuvini eng kam darajaga keltirishga, xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga qaratish lozimligini uqtirdi. monetarizm – (M.Fridman) iqtisodiyotni boshqarishni, pul muomalasini tartibga solish orqali amalga oshirish mumkinligini asoslab beradi. institutsionalizm – tarafdorlari (T.Veblen, J.Gelbreyt) fikriga ko'ra, xo'jalik yurituvchilar o'rtasidagi munosabatlar naqafat iqtisodiy, balki noiqtisodiy omillar ta'sirida vujudga keladi. shu sababli iqtisodiyotga institutsional o'zgarishlar orqali ham ta'sir ko'rsatishi mumkin. 0A 1E 0A 0C 12 1F 12 0C 16 04 05 0C 08 18 0D 16

3. iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va vazifalari • bu fanga uy xo'jaligini boshqarish qonunlari to'g'risidagi fanAristotel • boylik to'g'risidagi, uning manbalari va ko'paytirish yo'llari, boylikni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste'mol qilish to'g'risidagi fanmerkantilistlar, fiziokratlar va ingliz klassik iqtisodiy maktabi iqtisodiyot nazariyasi fanining predmetiga bo'lgan turli yondashuvlar1C23010503 01 1815 0E11 24 01 1811 0811 06070D0E0414 0D10 16 170D 0D 0D 16 05

• iqtisodiyot nazariyasi (siyosiy iqtisod) fanining predmeti insoniyat, jamiyatning me'yordagi hayotiy faoliyatini tadqiq qilishdan iboratA.Marshall • uning predmeti moddiy ne'matlarni ishlab chiqarish jarayonida kishilar o'rtasida sodir bo'ladigan munosabatlarni o'rganishdan iborat, siyosiy iqtisod darsliklarida • kishilarning moddiy ehtiyojlarini to'laroq qondirish maqsadida cheklangan resurslardan samarali foydalanish muammolarini tahlil qilish, kishilarning iqtisodiy xatti-harakatlarini o'rganishdan iborat, «ekonomiks» darsliklarida01 0D 1A 07 24 01 15 06 18 100D 0D 1204 01 08 16 17 0D 2702 1204

«iqtisodiyot nazariyasi» darsliklarida fanning predmetiga berilgan ta'riflar mualliflari ta'rif manba M.N.Сhepurin, Kiseleva E.A. iqtisodiyot nazariyasi kishilarning iqtisodiy xatti-harakatini, ya'ni ularning moddiy va nomoddiy ne'matlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste'mol qilish bilan bog'liq harakatlarini o'rganadi kurs ekonomicheskoy teorii: uchebnik / pod obщ. red. prof. chepurina m.n., prof. kiselevoy e.a. – 6- ispravlennoe, dopolnennoe i pererabotannoe izdanie. – kirov: «asa», 2007, s.28. S.S.Nosova ishlab chiqaruvchi kuchlarning erishilgan darajasi asosida moddiy ne'mat va xizmatlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste'mol qilish bo'yicha kishilar o'rtasida vujudga keluvchi ishlab chiqarish munosabatlarining yig'indisi nosova s.s. ekonomicheskaya teoriya. elementarnыy kurs: uchebnoe posobie / s.s.nosova. – m.: knorus, 2008, s.16.2C 19

G.P.Juravleva,v. I. Vidyapin umumiy iqtisodiyot nazariyasi ijtimoiy fan bo'lib, u cheklangan resurslar sharoitida ehtiyojlarni qondirish maqsadida moddiy ne'matlarni ishlab chiqarish, ayirboshlash, taqsimlash va iste'mol qilish jarayonlarida kishilar va guruhlarning xatti-harakatini o'rganadi ekonomicheskaya teoriya (politekonomiya): uchebnik/ pod obщ. red. akad. v.i.vidyapina, akad. g.p.juravlevoy. – 4-e izd. - m.: infra- m, 2004, s.31. V.D.Kamaev boylik va resurslarning cheklanganligi, ulardan samarali foydalanish bilan yaxlit holdagi ishlab chiqarish munosabatlari tizimini, ishlab chiqaruvchi hamda iste'molchi sifatidagi insonning xatti-harakatini o'rganadi. kamaev v.d. ekonomicheskaya teoriya: kratkiy kurs: uchebnik / v.d.kamaev, m.z.ilьchikov, t.a.borisov-skaya. - 2-e izd., ster. – m.: knorus, 2007, s.21. D.D.Moskvin ishlab chiqarish munosabatlarini va ularning ishlab chiqarish kuchlari bilan o'zaro ta'sirini o'rganadi osnovы ekonomicheskoy teorii. politekonomiya: uchebnik /pod red. d-ra ekon. nauk, prof. d.d.moskvina. izd. 3-e, ispravl. – m.: editorial urss, 2003, s.24. E.F.Borisov ne'matlar va xizmatlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste'mol qilishda tarkib topuvchi kishilar o'rtasidagi munosabatlarni o'rganadi borisov e.f. ekonomicheskaya teoriya: voprosы – otvetы: ucheb. posobie. – 2-e izd., pererab. i dop. m.: infra-m, 2008, s.16.

iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti – • iqtisodiy resurslar cheklangan sharoitda jamiyatning cheksiz ehtiyojlarini qondirish maqsadida hayotiy ne'matlarni (va xizmatlarni) ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste'mol qilish jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni, ijtimoiy xo'jalikni samarali yuritish qonun- qoidalarini o'rganishdan iborat050304 01 050304 22 120B03 25050C120B04 0B09050D190706 131622 0522 03070508

iqtisodiyot nazariyasi fanining vazifalari • jamiyatda insonlarning tabiat ashyolari, boshqa moddiy ashyolar hamda o'zaro bir-birlari bilan aloqalarida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni tadqiq etib, bizni o'rab turgan olam to'g'risidagi fikrlarimizni kengaytiradi. 1) bilish vazifasi • amaliy iqtisodiyotning asosiy maqsadi cheklangan resurslardan unumli foydalanib iqtisodiy o'sishni ta'minlash va shu asosda o'sib boruvchi ehtiyojlarni qondira borishdan iborat. cheklangan resurslarning har bir birligi evaziga ko'proq tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko'rsatishni ta'minlash, har bir faoliyat turi bo'yicha xarajatlar miqdori bilan erishilgan samara, ya'ni tovar va xizmatlar miqdorini taqqoslash, resurslardan unumliroq foydalanish yo'llarini topishdan iboratdir;2) amaliy vazifa 0503 01 03 07 16 17 18 0C 19 0C 01 04 15 18 14 1D 1F 16 0F 1A 0C 0B12 0C

• iqtisodiyot nazariyasi fanining o'zi, tahlili va uning tamoyillari, olingan xulosalar, tadqiq etilayotgan iqtisodiy qonunlar boshqa ijtimoiy va tarmoq fanlari uchun uslubiy asos bo'lib xizmat qiladi;3) uslubiy vazifasi • uning yordamida talabalar, mutaxassislar va iqtisodiyot ilmini o'rganuvchilarning ilmiy dunyoqarashini shakllantiradi, milliy istiqlol g'oyasini talaba yoshlar ongiga singdiradi, ularni millat manfaatlari yo'lida iqtisodiyotni rivojlantirish, milliy mahsulotni ko'paytirish, milliy pul qadrini oshirish, milliy tovarlarni jahon miqyosida bozorgir bo'lishini ta'minlash, mamlakat aholisining turmush darajasini ko'tarish ruhida tarbiyalaydi. 4) g'oyaviy-tarbiyaviy vazifasi 01 0D 0F 0E 04 1C 0C 1606 0C 01 15 11 0D 16 16 0F 16 0F 1D 0C 0F 0C

4. iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar (ilmiy tushunchalar) iqtisodiy qonun – iqtisodiy hayotning turli tomonlari, iqtisodiy hodisa va jarayonlar o'rtasidagi doimiy, takrorlanib turadigan, barqaror sabab-oqibat aloqalarini, ularning o'zaro bog'liqligini ifodalaydi. iqtisodiy qonunlar ob'ektiv xususiyatga ega bo'lib, ularning kelib chiqishi, amal qilishi, rivojlanishi va barham topishi alohida kishilarning ongiga, ularning xohish-irodasiga bog'liq emas.1D 041606 05 0407 0714 19 0714 0D 18111C 140D 110A0B

iqtisodiy qonunlarning turlari umumiy iqtisodiy qonunlar • kishilik jamiyati rivojlanishining barcha bosqichlarida amal qiladi. masalan, vaqtni tejash qonuni, ehtiyojlarning tez o'sib borish qonuni, takror ishlab chiqarish qonuni. xususiy yoki davriy iqtisodiy qonunlar • insoniyat jamiyati taraqqiyotining ma'lum bosqichlarida amal qiladi. masalan, talab qonuni, taklif qonuni va qiymat qonuni. maxsus, o'ziga xos iqtisodiy qonunlar • alohida olingan iqtisodiy tizim sharoitida amal qiladi. masalan, qo'shimcha qiymat qonuni. 05 16 03 0C 01 08 14 18 18 0E 1D 0E 02 11 0F 06 2516 05 0C 01 0D 0F 16 18 0E 0F 0E 0E 12 05 0C 01 04 0D 1007 0E 0E 0E

iqtisodiy qonunlar ning turkumlanishi kishilik jamiyati rivojlanishi bosqichlari maxsus iqtisodiy qonunlar davriy iqtisodiy qonunlar umumiy iqtisodiy qonunlar01 0A05 0A

iqtisodiy kategoriya – doimo takrorlanib turadigan, iqtisodiy jarayonlar va real hodisalarning ayrim tomonlarini ifoda etuvchi ilmiy-nazariy tushuncha. iqtisodiy kategoriya (ilmiy tushuncha)lar alohida kishilar tomonidan o'ylab topilmagan, balki real iqtisodiy hodisalarni ifoda etadigan ilmiy tushuncha bo'lib, ilmiy fikrlash mahsulidir. masalan, bozor, kapital, ishchi kuchi, iqtisodiy muvozanat, moliya, kredit va boshqalar shular jumlasidandir.05 05 040712 0D 0F 0D 16 16

5. iqtisodiy jarayonlarni ilmiy bilishning usullari uslubiyat – bu ilmiy bilishning tamoyillari tizimi, yo'llari, qonun- qoidalari va aniq hadislaridir dialektik usul qoidalari ilmiy bilishning umumiy usuli bo'lib xizmat qiladi2123 16 04 03 08 0C 18 0E

iqtisodiyot nazariyasida qo'llaniladigan bu tamoyillar quyidagilardir: • iqtisodiyot bir-biri bilan aloqada, bog'liqlikda, ziddiyatda, o'zaro ta'sir qilib turadigan turli bo'g'inlardan, bo'laklardan iborat yaxlit bir jarayonki, u doimo harakatda, rivojlanishda, mazmun va shakl jihatdan o'zgarib turadigan ichki va tashqi hodisalar bilan aloqada bo'ladi;1 • iqtisodiy jarayonning har bir bo'lagini alohida olib, uning o'ziga xos xususiyatlarini, kelib chiqish va yo'q bo'lish sabablari va oqibatlarini, uning ijobiy va salbiy jihatlarini, ichki va tashqi aloqadorlik va bog'liqlik tomonlarini zamon va makonda o'rganish; 2 • iqtisodiy jarayonlarni oddiydan murakkabgacha, quyidan yuqorigacha rivojlanishda, deb qarash. bu erda son jihatidan o'zgarishlar to'plana borib, sifat jihatidan o'zgarishga olib kelishini hisobga olish zarur.3 • ichki qarama-qarshiliklar birligiga va ularning o'zaro kurashiga rivojlanishning manbai sifatida yondashish. 405 040B120709 01 0D 0F 070414 0F 2A 01 0D 1F1510 1D040C 1D040C 2B 01 0D0E0F 140D1D110309 10 2C 01 0D 140D1D1103 2D

iqtisodiy jarayonlarni ilmiy bilishning usullari ilmiy abstraktsiya usuli tahlil sintez eksperiment mantiqiylik va tarixiylikning birligi usuli makroiqtisodiy va mikroiqtisodiy tahlilni qo'shib olib borish . induktsiya va deduktsiya ikki tomonlama yondashuv usuli taqqoslash, statistik, matematik va grafik usullaridan 05 05 040B 0605 11 12 12 20 05 0C 05 040B 0C

masalan: kb sohasiga e'tiborni qaratishilmiy abstraktsiya usuli – tahlil paytida xalal berishi mumkin bo'lgan ikkinchi darajali narsalar, voqea-hodisalarni fikrdan chetlashtirib, o'rganilayotgan jarayonning asl mohiyatiga e'tiborni qaratishdir. • bu usul yordamida o'rganilayotgan voqea va hodisaning ichki, ko'zga ko'rinmaydigan mohiyati, uning asl mazmuni bilib olinadi.05 19110D05 13 07 030B 0C 01 18150C 1D04 16

tahlil-masalan: kbni -3ga yatt, mikrofirma, kichik korxonalarga bo'lib olish. sintez- 3la yo'nalishni o'rganib, umumiy xulosa chiqarish • bu o'rganilayotgan bir butunni alohida qismlarga ajratish va ularni izchillik bilan o'rganish. tahlil • bu o'rganilgan qismlardan olingan xulosa va natijalarni bir butun yaxlit jarayon deb qarab umumiy xulosa chiqarishdir. sinte z01 19 0B1707 050C 0C 04 01 19 2516 22 1F 0C 06 0C

tahlil va sintez usuli narsa yoki hodisalarni tadqiq etish jarayonida ularni alohida elementlarga ajratilishi yoki ma'lum uyg'unlikda birlashtirish orqali haqiqiy bilimga erishish tahlil – butunni alohida qismlarga ajratish orqali izchillik bilan o'rganish sintez – o'rganilgan qismlardan olingan xulosa va natijalarni bir butun yaxlit jarayon deb qarab umumiy xulosa chiqarish korxona iqtisodiy faoliyati samaradorli gi ishlab chiqarish samaradorligi bo'limlar va tsexlar bo'yicha jarayonlar bo'yicha mahsulot turlari bo'yicha korxona iqtisodiy faoliyati samaradorli gibo'limlar va sexlar bo'yicha jarayonlar bo'yicha mahsulot turlari bo'yicha 440F 0C 0F 0403 0C 10 1D 15 08 0D 17 10 0B 0D 10 18 0F 03 1811 16 18111C13 08 0D 17 10 0B0D 18 10 18 03 18 16 0F 18

mantiqiylik va tarixiylikning birligi usuli . • iqtisodiyot nazariyasida tarixiylik dalili tarixiy rivojlanish nuqtai nazaridan tadqiqot olib borish zarurligini taqozo qiladi. chunki iqtisodiy jarayonlar tarixiy jarayon sifatida rivojlanadi. mantiqiylik usulida jarayonlar faqatgina tarixiy nuqtai nazardan emas, shu bilan birga asosiy ichki zarur qonuniy bog'lanishlar bo'yicha ham tahlil qilinadi. masalan, biz pulning iqtisodiy tabiatini o'rganishda uning tarixiy jihatlari, jumladan, qiymat shakllarining rivojlanishini ko'rib chiqamiz. bu esa, bizdan tarixga, tovar-pul munosabatlarining dastlabki kurtaklari paydo bo'lgan jamiyatga qaytib, o'sha davrdagi iqtisodiy munosabatlarni tahlil qilishni taqozo etadi. biroq, bu holat o'tmishdagi barcha iqtisodiy munosabatlarga emas, balki aynan pulning dastlabki asoslari bilan mantiqiy bog'langan munosabatlargagina taalluqlidir. 12 200C 01 0D0E 0A04 0D0E 1510 180D 0E0D 0F04 06 1204 0D0E 111C 1A15 16150A11

tarixiylik va mantiqiylikning birligi usuli hodisa va jarayonlarni harakat va rivojlanishda olib qarash bilan bir qatorda ularning mantiqan mosligi va ahamiyatliligini ta'minlanishi tadqiqot ob'ektita rix iy riv o jla n ish ja ra y o n i davr 460F 0F 0F04 140D1F 0D13 0C140D1D 11 030904 0A 0D1007 0C0304 1404 13 11 0A 0D 02

Joriy qilish eksperiment usuli • iqtisodiy o'sishning keskin o'zgarishi bosqichlarida, jumladan iqtisodiyotning inqiroz va beqarorlik bosqichlarida eksperimentdan keng foydalaniladi. iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish paytida eksperiment alohida o'ringa ega. iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish uchun puxta tayyorgarlik ko'rish, ya'ni ilmiy tajriba, eksperiment o'tkazish hisob-kitob vositasiga asoslanish va ilmiy yo'nalishlarni ishlab chiqish talab etiladi. iqtisodiyot sohasida o'tkaziladigan eksperimentlarga erkin iqtisodiy hududlarni tashkil etish, muayyan iqtisodiy tadbirlarni alohida korxona yoki hududlarda sinovdan o'tkazish kabilarni misol tariqasida keltirish mumkin.11 01 0D0E0F 0D0E0F0D10 0802 02 1506 111C 0D10 02 0D0E0F0D10 111C

iqtisodiy jarayonlarni o'rganish va tahlil qilishda ikki tomonlama yondashuv usuli muhim o'rin tutadi. bunda barcha iqtisodiy jarayonlar qiymat va naflilik nuqtai nazaridan tahlil qilinadi va xulosa chiqariladi. aks holda bir tomonlamalikka yo'l qo'yilib, yanglish tasavvurga va noto'g'ri xulosalarga olib kelishi mumkin. iqtisodiy jarayonlarni miqdoriy jihatdan tahlil qilishda taqqoslash, statistik, matematik va grafik usullaridan keng foydalaniladi. ayniqsa, hozirgi davrda grafik usulni keng o'zlashtirish va qo'llash zarurdir. grafiklar nazariya modellarini ifodalashda vositachi bo'lib xizmat qiladi. aniqroq qilib aytganda, grafik usul o'zgaruvchi miqdorlar o'rtasidagi bog'liqlikni ko'rgazmali qilib tasvirlaydi.0D 01 04 16 01 18150A1204 1804 0A04 0F 1F1509 0D 04 0C 0802 111C 16 0E0D 18110B1C

makroiqtisodiy va mikroiqtisodiy tahlilni qo'shib olib borish . • mikroiqtisodiy tahlilda iqtisodiyotning boshlang'ich bo'g'ini bo'lmish korxona va firmalarning ichki jarayonlarini alohida iqtisodiy sub'ektlarning xatti-harakati, xulqi tadqiq qilinadi. bu tahlilda alohida olingan tovarlarning xarajatlari, kapital va boshqa resurslardan foydalanishning, narx tashkil topishining, ish haqi to'lashning, talab va taklif tarkib topishining shakl va mexanizmlarini o'rganish markaziy o'rin tutadi.12 19 200C 01 160D08 18 0304 1F 0F11 17 0F11 16

induktsiya usuli • fikrning xususiy faktlardan umumiy faktlarga qarab harakati induktsiya, aksincha, umumiy faktlardan xususiy faktlarga tomon harakati deduktsiya deb ataladi. . deduktsiya usuli • aksincha, bunday nazariy qoidani oldindan bilgan holda, uning turli tarmoqlar, alohida korxonalardagi amal qilish holatini aniqlashimiz va baholashimiz deduktsiyani anglatadi. 050A08161B0406 01 0E051B0D 0E 0E 150B 0B 0E 0E 150B 0811 20 081108161B040605 0C 01 0408 0A 11 15 0409 04160409 040A 18 12 0C

induktsiya – fikrning xususiy faktlardan umumiy faktlar tomon harakat deduktsiya – fikrning umumiy faktlardan xususiy faktlar tomon harakati xusu- siy gipo- teza yoki qoida umumiy qoida yoki qonunxusu- siy hol- dagi tadqi- qot ja- rayoni umumiy qoida yoki qonun xusu- siy gipo- teza yoki qoida xusu- siy hol- dagi tadqi- qot ja- rayoni 510D0A1215080F 1704080F 07041404 12021215080F100D 17 070414040804 1F 10 0B 0F 1311 0E11 15 0E110D 1311080D 0E 1F1510 10 12 0F04 0E110F0C 14 15 0E110D 1311080D 0E 1F 10 0B 0F 1311 0E11 1F15 10 1204 0F04 0E110F0C 14

E'tiboringiz uchun raxmat

Похожие

Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

Iqtisodiyot nazariyasi fanining funksiyalari va mantiqiy tarkibi

Soliqlar va soliqqa tortish fanining predmeti va o‘rganish usullari

Iqtisodiyot fan va iqtisodiyot sifatida

Iqtisodiyot nazariyasida qo\\'llaniladigan tadqiqot usullari