Asosiy va aylanma kapital doiraviy aylanishining moliyaviy aspekt (jihat)lari - Экономика - Презентации

Asosiy va aylanma kapital doiraviy aylanishining moliyaviy aspekt (jihat)lari

Загружено в:

07.04.2024

Скачано:

0

Размер:

2282.9853515625 KB

“ Moliya” fani (3-modul) MAVZU: ASOSIY VA AYLANMA KAPITAL DOIRAVIY AYLANISHINING MOLIYAVIY ASPEKT (JIHAT)LARI

Agar siz tadbirkor bo'lsangiz va xato qilmasangiz, unda siz tadbirkor emassiz. Если вы предприниматель и не делали ошибок, значит вы не предприниматель . Ричард Брэнсон

Mazkur bobda biz quyidagi masalalarni ko‘rib chiqamiz: • 1. Asosiy kapital doiraviy aylanishining mohiyati, tarkibiy tuzilmasi va samaradorligi • 2. Aylanma kapital: mazmuni, tarkibiy tuzilmasi va foydalanish samaradorligi • 3. Aylanma mablag'larni normalashtirish

Umumlashtirilgan ko'rinishda asosiy kapital mehnat vositalariga (binolar, inshootlar, uzatish qurilmalari, mashinalar va dastgohlar, transport vositalari va foydali foydalanish muddati 12 oydan oshadigan boshqa vositalar) qo'yilgan (joylashtirilgan) avanslashtirilgan kapitaliy qiymatning bir qismidir. XYuSning buxgalteriya balansida asosiy kapital aylanmadan tashqaridagi aktivlar sifatida aks ettiriladi. Uning asosini asosiy vositalar tashkil etadi. Bu aktivlarning boshqa elementlari, ya’ni nomoddiy aktivlar, tugallanmagan qurilish, moddiy boyliklarga daromadli qo'yish (joylashtirish), uzoq muddatli moliyaviy quyilmalar, bevosita yoki bilvosita asosiy kapitalni kengaytirilgan, ilmiy-sig'imli ishlab chiqarishga xizmat qiladi.

Asosiy kapitalning doiraviy aylanishi unga tegishli bo'lgan qiymatning quyidagi uch funksional shakllarida harakat qilishini anglatadi: unumli tovarli pulli

Asosiy kapital qiymatining bu shakllarda amal qilishi foyda olishni va mehnat vositalarining takror ishlab chiqarilishini ta’minlaydi. Kapitalning doiraviy aylanishi davomida aylanma kapitaldan farqli o'laroq asosiy kapital o'zining iste’mol shaklini birdaniga yo'qotmaydi, ya’ni davomli muddatda eskiradi. Yangidan yaratilayotgan mahsulotga u o'zining qiymatini asta-sekinlik bilan, eskirish darajasiga qarab o'tkazadi va to'liq qayta tiklangunga qadar ko'plab ishlab chiqarish sikllari davomida uni tiklab boradi. Bu jarayon amortizatsiya deb ataladi va u o‘rnatilgan me’yorlarga muvofiq ravishda har oyda hisoblanadi.

Iqtisodiy mo'ljallanganligiga ko'ra asosiy fondlar quyidagilarga bo'linadi: noishlab chiqarish asosiy fondlari. asosiy ishlab chiqarish fondlari;

Ishlab chiqarish jarayonida buyumlashgan-natural shaklda ishtirok etadigan va ko'plab ishlab chiqarish sikllari davomida o zining qiymatini tayyor mahsulotga qismlarga bo'lib o’tkazuvchi mehnat vositalariga asosiy ishlab chiqarish fondlari deyiladi . Noishlab chiqarish asosiy fondlari ning tarkibiga XYuSning balansida bo'lgan va noishlab chiqarish maqsadlari uchun foydalanishga mo'ljallangan XYuSning mulklari kiradi. Ular bo'yicha amortizatsiya hisoblanmaydi. Bu fondlarning qiymati ularning eskirishi munosabati bilan XYuSning foydasi hisobidan takror ishlab chiqariladi.

Asosiy fondlar pulli tarzda baholanadi va hisoblanadi hamda buxgalteriya hisobida asosiy vositalar sifatida aniqlanadi (belgilanadi). Ularning tarkibiga quyidagilar kiradi: • binolar; • inshoatlar (neft va gaz qazib oluvchi, gidrotexnik, transport xo'jaligi inshootlari va boshqalar); • uzatuvchi moslamalar (elektr uzatuvchi, aloqa, quvurlar va h.k.); • ishchi va kuch mashinalari va dastgohlari; • o'lchovchi va tartibga soluvchi (o'zgartiruvchi) priborlar va qurilmalar; • uy-joylar • hisoblash texnikasi va orgtexnika; • transport vositalari; • instrumentlar; • ishlab chiqarish va xo'jalik inventarlari va buyumlari; • ishchi va mahsulli qoramollar; • ko'p yillik o'simliklar

Amortizatsiyalashtiriladigan mol-mulklar o'zlarining foydali foydalanish muddatlariga bog'liq ravishda konkret amortizatsiya guruhlariga birlashtiriladi Birinchi guruhga foydali foydalanish muddati 1 yildan 2 yilgacha bo'lgan mol-mulklar kiritilsa, Ikkinchi guruhga esa foydali foydalanish muddatlari 3 yildan ortiq bo'lgan mol-mulklar kiritiladi.

Hozirgi paytda amaliyotda amortizatsiya ajratmalarini hisoblashning ikki asosiy metodidan foydalaniladi: • chiziqli; • nochiziqli.

Chiziqli metod qo'llanilganda bir oy uchun hisoblangan amortizatsiyaning summasi shu ob’ekt uchun aniqlangan amortizatsiya normasi va ob’ektning dastlabki qiymati nisbatan quyidagicha aniqlanadi:

Misol. Samsung kompyuterining amortizatsiya darajasi = 1/60 * 100% = 1.67. Oylik amortizatsiya = 49 320 x 1,67% = 823,64 rubl. Butunlash sababli birinchi oylardagi amortizatsiya summasi oxirgi oydagi amortizatsiya summasidan farq qiladi (butun davr uchun umumiy amortizatsiya summasi dastlabki qiymatidan oshmasligi kerak). Amalda amortizatsiyani oddiyroq va aniqroq hisoblash odatiy holdir. Oylik amortizatsiya = 49 320: 60 = 822 rubl Funtik MChJ Samsung kompyuterini ro'yxatdan o'tkazdi. Dastlabki qiymati - 49 320 rubl. M- 5 yil (60 oy).

Nochiziqli metod asosida amortizatsiya normasini hisoblash quyidagicha amalga oshiriladi:

Asosiy kapitalning doiraviy aylanish jarayonida vujudga keladigan o'z moliyaviy resurslarining tarkibiga, amortizatsiya fondidan tashqari, yana quyidagi daromadlar va turli tushilmalar ham kiradi: • foyda, shuningdek moliyaviy operatsiyalar va boshqa tashkilotlarda hissali ishtirok etishdan olinadigan daromadlarni ham qo'shib hisoblaganda tadbirkorlik faoliyatidan kelib tushuvchi pul mablag'lari; • mulkni samarali boshqarish hisobidan olinadigan pul mablag'lari; • XYuSga tegishli bo'lgan ijara haqi, lizing to'lovlari, dividendlar, aksiyalar, obligatsiyalar va boshqa qimmatli qog'ozlar bo'yicha foizlar, realizatsiyadan tashqari boshqa daromadlar, asosiy fondlarni realizatsiya qilishdan olingan daromadlar; • ishlab chiqarish quvvatlaridan samarali foydalanish hisobidan erishilgan foyda.

Rentabellik Rentabellik - bu resurslardan: xom ashyo, kadrlar, pul va boshqa moddiy va nomoddiy aktivlardan qanchalik samarali foydalanilishini ko'rsatadigan iqtisodiy ko'rsatkich. Siz individual aktivning rentabelligini hisoblashingiz yoki bir vaqtning o'zida butun kompaniyani hisoblashingiz mumkin.

Masalan Kompaniya smetana ishlab chiqaradi. 1 litr sut 5 rubldan, 1 litr smetana esa 80 rubldan. 10 litr sutdan 1 litr smetana olinadi. 1 litr sutdan siz 100 millilitr smetana tayyorlashingiz mumkin, bu 8 rublni tashkil qiladi. Shunga ko'ra, 1 litr sutdan olinadigan foyda 3 rublni tashkil etadi (8 R - 5 R). Sut resursining rentabelligini hisoblash uchun biz daromadni manba narxiga taqsimlaymiz: 3/5 = 0,6 yoki 60% Va yana bir kompaniya muzqaymoq ishlab chiqaradi. 1 kilogramm muzqaymoq 200 rublni tashkil qiladi. Uni ishlab chiqarish uchun sizga bir xil narxda 20 litr sut kerak - litri uchun 5 rubl. 20 литр*5рубл=100 рубл (сут).1 litr sutdan foyda - 5 rubl (10 R - 5 R). Muzqaymoq ishlab chiqarishda "Sut" resursining rentabelligi: 5/5 = 1, yoki 100%. Xulosa: muzqaymoq ishlab chiqarishda resurslarning rentabelligi smetana ishlab chiqarishga qaraganda yuqori - 100%> 60%.

Rentabellik ko'rsatkichlarining turlari Kompaniyaning faoliyatini baholash uchun bir necha rentabellik ko'rsatkichlaridan foydalaniladi. Ularning har biri foydaning ma'lum qiymatga nisbati sifatida hisoblanadi: 1. Aktivlarga - aktivlarning rentabelligi (ROA). 2. Daromadga - sotishdan olingan rentabellik (ROS). 3. Asosiy vositalar - aktivlarning rentabelligi - (ROFA). 4. Kapital – o’z kapitalning rentabelligi (ROE). Oddiy qilib aytganda, rentabellik ko'rsatkichi - bu foyda olishni bilmoqchi bo'lgan ko'rsatkichga bo'linadigan foyda.

Asosiy kapitaldan samarali foydalanishni baholashda XYuS moliya-xo'jalik faoliyatining natijaliligini ochib beruvchi umumiy moliyaviy-iqtisodiy ko'rsatkichlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Bu yerda hal qiluvchi va aniqlovchi ko'rsatkich sifatida ishlab chiqarishning umumiy rentabellik ko'rsatkichi maydonga chiqadi. U samaradorlikni baholashning mezoni bo'lib xizmat qiladi va quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

MAVZU: ASOSIY VA AYLANMA KAPITAL DOIRAVIY AYLANISHINING MOLIYAVIY ASPEKT (JIHAT)LARI DAVOMI

Fond qaytimi ko'rsatkichi XYuS asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanish samaradorligining darajasini xarakterlaydi va u quyidagicha aniqlanadi:

№ Ko'rsatkichlar O'tgan yil uchun Hisobot yili uchun Yiliga o'zgarishlar 1. Mahsulot ishlab chiqarish (ming so’m) 22137 23335 +1198 2. Asosiy sanoat va ishlab chiqarish aktivlarining o'rtacha yillik miqdori (ming so’m) 21811 27985 +6174 3. Fond qaytimi (1:2) 1,01 0,83 -0,18 Ishlab chiqarish hajmining o'tgan yilga nisbatan o'sishiga quyidagi omillar ta'sir ko'rsatdi: 1) asosiy fondlar miqdorining ko'payishi ishlab chiqarishni +6174 x 1.01 = +6235.7 ming so’m ga ko'paytirishi mumkin. 2) Fond qaynimining pasayishi ishlab chiqarishni (-0,18) x 27985 = - 5037,3 ming so’m miqdorida kamaytirdi. Ikki omilning umumiy ta'siri (omillar muvozanati): +6235,7 - 5037,3 = +1198 ming so’m .

Fond sig'imi fond qaytimiga nisbatan teskari ko'rsatkich hisoblanadi va bir so'mlik realizatsiya qilingan mahsulotga to'g'ri keluvchi asosiy ishlab chiqarish fondlarining qiymatini ko'rsatadi. Shuning uchun bu ko'rsatkichni quyidagicha aniqlash mumkin:

Shunday qilib, fond sig’imi ishlab chiqarilgan mahsulotlarning har bir so’mi uchun qancha asosiy vositalar to’g’ri kelishini ko'rsatadi. Agar asosiy vositalardan foydalanish yaxshilansa, fond qaytimi oshishi, fond sig’imi kamayishi kerak. Fond sig'imining qiymati ishlab chiqarishning zarur hajmini olish uchun asosiy vositalarga qancha mablag’ sarflanishi kerakligini ko'rsatadi.

Mehnat unumdorligi= mahsulot ishlab chiqarish/ xodimlarning o'rtacha soni Fond qaytimi= Mehnat unumdorligi/ta’minlanganlik fondi (фондовооруженность) Fond qaytimi=maxsulat ishlab chiqarish/ asosiy fond

Misol Bazis davr Hisobot davri Kompaniya Ishlab chiqarish hajmi (Объем производства) AF ning o'rtacha qiymati ( Средняя стоимость ОФ) Ishlab chiqarish hajmi (Объем производства) AF ning o'rtacha qiymati (Средняя стоимость ОФ) 1 18 15 36 24 2 140 35 158,4 36 Konsernning o'rtacha fond qaytimi unumdorligi dinamikasi koeffitsienti; Har bir korxonada o’rtacha fond qaytimi o’zgarishi asosiy fondlarga ta’siri va kapital tarkibidagi o'zgarishlarning o'rtacha kapital unumdorligining o'zgarishiga mutlaq ta'siri. Topish kerak

Fond qaytimi koeffisienti = maxsulat ishlab chiqarish/ asosiy fond Коэффициент фондоотдачи = Выпуск продукции / Основные фондыEchim: Fond qaytimi koeffisienti (bazis davr) Fond qaytimi koeffisienti (hisobot davr) Dinamikaning nisbiy qiymati Bazis davr Hisobot davri Kompaniya Ishlab chiqarish hajmi ( Объем производства) AF ning o'rtacha qiymati (Средняя стоимость ОФ) Ishlab chiqarish hajmi (Объем производства) AF ning o'rtacha qiymati (Средняя стоимость ОФ) 1 18 15 36 24 2 140 35 158,4 36

Dastgohlar yoki asbob-uskunalar ishlashining smenalik koeffitsienti ulardan foydalanish va ularning yuklanganlik darajasini ifodalab, yil, chorak, oy va kun davomida har bir birlik dastgoh yoki asbob-uskunalaming necha smenada ishlaganligini ko'rsatadi va u quyidagicha aniqlanadi:

Asosiy ishlab chiqarish fondlarining eskirish koeffitsienti yangidan yaratilgan mahsulotga o'tkazilishi natijasida ular iste’mol qiymatining kamayishini xarakterlaydi va u quyidagicha aniqlanadi:

Asosiy ishlab chiqarish fondlarining yangilanish koeffitsienti XYuS investitsion talabini qondirishning intensivligini ifodalaydi va u quyidagicha hisoblanadi:

Asosiy ishlab chiqarish fondlarining chiqish koeffitsienti esa eskirgan ishlab chiqarish apparatining foydalanishdan chiqib ketish dinamikasini ifodalaydi va u quyidagicha aniqlanadi:

2. Aylanma kapital: mazmuni, tarkibiy tuzilmasi va foydalanish samaradorligi Aylanma kapital XYuS aylanma (O‘zgaruvchan, mobil) aktivlariga avanslashtirilgan kapital qiymatini o‘zida ifodalaydi. Bu kapital XYuS balansining Aylanma aktivlar deb ≪ ≫ nomlangan ikkinchi bolimida aks ettiriladi.

Odatda, aylanma kapital quyidagi bir necha asosiy guruhlarga klassifikatsiya qilinadi: • takror ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etishini hisobga olgan holda funksional mo’ljallanganligi bo‘yicha; • shakllantirish va moliya- lashtirish manbalariga ko‘ra; • lividlilik darajasiga qarab va boshqa belgilariga muvofiq.

Aylanma kapital juda ko‘p funksiyalarni bajaradi. Ularning orasidan quyidagilami alohida ajratib ko'rsatish mumkin: • takror ishlab chiqarish; • rag'batlantirish; • taqsimlash; • ishlab chiqarish va muomala sohasining yagonaligini ta’minlash; • ishlab chiqarish jarayoning uzluksizligini ta’minlash va boshqalar.

Aylanma mablag'larni shakllantirish va moliyalashtirish manbalari quyidagilardan iborat: • o'zlik va ularga tenglashtirilgan mablag'lar; • qarziy va jalb qilingan mablag'lar . O'z navbatida, aylanma mablag'lar (kapital)ni shakllantirish va moliyalashtirishning o'z manbalari tarkibiga quyidagilar kiradi: • ustav kapitali; • foyda; • emission daromad.

Aylanma kapitalning foydalanish samaradorligini xarakterlovchi umumlashtiruvchi ko'rsatkichlar aylanma mablag'lar aylanishining soni va aylanma mablag'lar bir marta aylanishining uzoqligi hisoblanadi va ular quyidagicha aniqlanadi:

Zaxiralarning aylanuvchanligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

Debitorlik qarzlarini to'lashning kunlardagi o'rtacha davomiyligi sotib oluvchilarning schyotlar bo'yicha to'lash tezligini aks ettiradi va u quyidagicha aniqlanadi:

XYuS moliyaviy-xo'jalik faoliyati samaradorligini ta’minlashda va moliyaviy tahlilda sof aylanma kapitalni monitoring qilish muhim rol o'ynaydi. Umumiy ko'rinishda sof aylanma kapital aylanma aktivlar va qisqa muddatli majburiyatlar o'rtasidagi farqdan iborat. Qisqa muddatli passivlarning tarkibiy tuzilmasida kelgusi davr daromadlari ham kiritilib, ular XYuSning o'zlik pul mablag'lari bo'lib hisoblanadi. Shuning uchun ham sof aylanma kapitalni quyidagicha aniqlash mumkin:

Sof aylanma kapitalni boshqarishning natijaliligini sof aylanma kapitalning aylanish koeffitsienti xarakterlab beradi va u quyidagicha aniqlanadi:

Aylanma mablag'lami boshqarishda ularni likvidlik darajasi bo'yicha strukturizatsiya qilish muhim ahamiyatga ega. Bu maqsadlar uchun likvidlilikning quyidagi ikki ko'rsatkichidan faol foydalaniladi: • joriy likvidlik koeffitsienti; • absolyut likvidlik koeffitsienti. Joriy likvidlik koeffitsienti ma’lum bir sana uchun aniqlanib, uning aniqlanish tartibi quyidagicha:

Absolyut likvidlik koeffitsienti eng likvidli aktivlarning (pullar va qisqa muddatli moliyaviy quyilmalar) qisqa muddatli majburiyatlarga nisbati orqali aniqlanadi va uning formulasini quyidagicha ifodalash mumkin: Bu koeffitsientning istaluvchi darajasi > 0,2 dan iborat bo'lib, biroq amaliyotda bu narsa o'z faoliyatining turli davrlarida XYuSning moliyaviy siyosati va ishining samaradorligiga bog'liqdir.

3. Aylanma mablag'lami normalashtirish Aylanma mablag'lar quyidagi ikki ikki guruhga bo'linadi:norma (me’yor)lash- tiriladigan aylanma mablag'lar norma (me’yor)lash- tirilmaydigan aylanma mablag'lar. Norma (me’yor)lashtiriladigan aylanma mablag'larga aylanma ishlab chiqarish fondlari va realizatsiya qilinmagan tayyor mahsulot zaxiralari kiradi. Norma (me’yor)lashtirilmaydigan aylanma mablag'lar esa ombordagi tayyor mahsulot zaxiralaridan tashqari muomala fondlarining barcha elementlarini qamrab oladi.

Qandaydir bir resurslarning zaxiralariga avanslashtiriladigan aylanma mablag'lar normativining formulasi quyidagi ko'rinishga ega:

Masalan, faraz qilaylik bir xom-ashyoning zaxira normasi 15 kun kunlik ehtiyoj 10 tonnaga bir tonnaning bahosi 20 ming so'm Аylanma mablag'laming normativi? u holda pulda ifodalangan ormativning darajasi 600 ming so'mga (15 x 10 x 20000) teng bo'ladi.

Umuman olganda, aylanma mablag'lar normativi mol yetkazib berishlar o'rtasidagi o'rtacha intervalni hisobga olgan holda quyidagi formula orqali aniqlanishi mumkin:

ADABIYOTLAR RO‘YHATI: 1. Toshmurodova B.E., Elmirzayev S.E., Axmedov X.R. Korporativ moliya strategiyasi. O‘quv qo‘llanma / TMI. –T: “Iqtisod-moliya”, 2013. 128 bet. 2. Toshmurodova B., Elmirzayev S. Korporativ soliq menejmenti. O‘quv qo‘llanma. –T.: “MUMTOZ SO‘Z”, 2010 3. Vahobov A., Malikov T. Moliya. Darslik. – T.: Noshir, 2011. – 712 b. 4. Бочаров В.В., Леоньтев В.А. Корпоративные финансы.-Спб-Питер, 2010.-592. 5. Ричард Брейли, Стюарт Майерс. Принципы корпоративных финансов. Пер. с англ. - М.: ЗАО "Олимп - Бизнес", 2012. — 1120 с. 6. Теплова Т. Корпоративные финансы. – М.: «Юрайт», 2013. – 655 с. 7. Финансы: учебник для бакалавров / Под ред. М. В. Романовского, О. В. Врублевской. – 3-е изд., перераб. и доп. – М.: Издательство Юрайт, 2012. – 590 с. 8. Эдди Маклейни. Теория бизнеса. Седьмое издание. Инфра-M., Москва, 2008.

E’tiboringiz uchun rahmat! Pulatova.mohira@mail.ru

Похожие

Aylanma kapital

Kapital qo’yilmalar va kapital bozori

Korxonaning asosiy va aylanma fondlaridan foydalanish tahlili

Talab va taklif nazariyasi. Bozor muvozanati

Asosiy kapitalni takror ishlab chiqarish va undan foydalanish