Tarmoqlararo balans modeli - Информатика и ИТ - Презентации

Tarmoqlararo balans modeli

Загружено в:

20.01.2023

Скачано:

0

Размер:

763.38671875 KB

TARMOQLARARO BALANS MODELI Reja: • 1. Milliy iqtisodiyotda tarmoqlarning o`rni. • 2. Tarmoqlararo balansning umumiy tuzilishi. • 3. Balans modellaridagi matematik bog`lanishlar. • 4. Tarmoqlararo balans qismlarining xarakteristikalari.

• Tarmoqlararo balans modeli – bu matritsaviy makroiqtisodiy model. • Tarmoqlararo balans modeli – milliy iqtisodiyotning barcha tarmoqlarini o`z ichiga olgan va optimal proportsiyalarni aniqlaydigan matematik modeldir. • Tarmoqlararo balans modeli yordamida – milliy iqtisodiyotning yalpi mahsuloti aniqlanadi. • Tarmoqlararo balans modelida bevosita xarajatlar – bir birlik mahsulotni ishlab chiqarishga sarflanadigan xarajatlardir. • Tarmoqlararo balansning matematik modeli – bu matematik tenglamalar sistemasidir .

• Milliy iqtisodiyot darajasidagi tarmoqlararo balans (TAB) da milliy daromadning yaratilishi va taqsimlanishi, moddiy va mehnat resurslaridan foydalanish, tarmoqlar o`rtasidagi ishlab chiqarish aloqalari xamda ijtimoiy mahsulotning ishlab chiqarilishi va taqsimlanishi o`z aksini topadi. Xalq xo`jaligida mahsulot ishlab chiqarish va taqsimlanishi tarmoqlararo balansining matematik modeli.

Iste’mol tarmoqlar Ishlab chiqarish tarmoqlari 1 2 3 ... n Pirovard mahsulot Yalpi mahsulot 1 2 3 ... n X 11 X 21 X 31 ... X n1 X 12 X 22 X 32 ... X n2 X 13 X 23 X 33 ... X n3 ... ... ... ... ... X 1n X 2 n X 3 n ... X n n Y 1 Y 2 Y 3 ... Y n X 1 X 2 X 3 ... X n Ish haqi Sof daromad v 1 m 1 v 2 m 2 v 3 m 3 ... ... v n m n v c m c - - Yalpi mahsulot X 1 X 2 X 3 ... X n - X

Balans tuzishda quyidagilarga asoslanamiz : a ) ishlab chiqarish tarmoqlarini i harfi bilan iste’molchi tarmoqlarni j harfi bilan tartiblaymiz ; i=1,2,3,..., n ; j=1,2,3,..., n . b ) xalq xo`jaligin ing har bir tarmogi balansda ishlab chiqaruvchi xamda iste’molchi sifatida qatnashadi ; v ) ishlab chiqarish tarmoqlariga balansdagi muayyan bir qator , iste’molchi tarmoqlariga esa muayyan bir ustun mos keladi . X ij kattaliklar i-tarmoqda ishlab chiqarilgan v a j-tarmoqda iste’mol qilingan ishlab chiqarish vositalarining qiymatini ko`rsatadi . Tarmoqlararo balansning satrlarida moddiy ishlab chiqarishning har bir tarmogidagi yillik mahsulot xajmining taqsimlanishi o`z aksini topadi . Masalan , 1 - tarmoq qatoridagi X 11 , X 12 , X 13 ,..., X 1n kattaliklar elektroenergiya tarmogi mahsulotining shu tarmoqning o`zida , kumir sanoatida va barcha boshqa tarmoqlarda sarflangan mikdorini ko`rsatadi . Elektroenergiyaning moddiy ishlab chiqarishdan tashkaridagi sarflanishi , ya’ni sun ggi (pirovard ) iste’molni y1 ko`rsatadi . Pirovard iste’mol shaxsiy (xususiy ) va ijtimoiy iste’moldan tashkil topadi .

1 -satrdagi barcha kattaliklar yigindisi xuddi 1 -ustundagi kattaliklar yigindisi kabi natijaga , ya’ni yil davomida ishlab chiqarilgan elektr oenergiya mahsulotining qiymat ko`rinishiga teng bo`lishi kerak : X X X X X Y X y n ij j n i 1 11 12 13 1 1 1          ... (1) Xuddi shuningdek ixtiyoriy olingan ishlab chiqarish tarmogi uchun : X X y i ij j n i    1 (2) T armoqlararo balans modeli to` rtta qism - kvadrantlardan iboratd ir . 1 -kvadrant shaxmat taxtasi kabi tuzilgan bo`lib , unda ishlab chiqarish vositalarining o q imi akslanadi . 1 qism ma’lumotlari tarmoqlar moddiy xarajatlari tarkibini tahlil qilishda , tarmoqlar o`rtasidagi ishlab chiqarish bog`lanishlari va proportsiyalarin i aniqlashda mu h im ahamiyat kasb etadi . 2 -kvadrantda barcha moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarining pirovard mahsuloti ko`rinadi . Pirovard mahsulot deb ishlab chiqarishdan tash q aridagi iste’mol va jam g` armadagi mahsulotlar yi g` indisiga aytiladi . Pirovard ma hsulot tarkibiga kiruvchi ijtimoiy iste’mol ta’lim tarbiya , fan , so g` li q ni saqlash , mudofaa , boshqaruv , sport kabi so h alardagi iste’moldan tarkib topadi . Shunday qilib , 2 - kvadrantdagi ma’lumotlar milliy daromadning tarmoqlar bo`yicha moddiy tuzilishi , unin g jam g` arma va iste’mol fondlariga taqsimlanishini xarakterlaydi .

MILLIY IQTISODIYOT BALANSINING MAZMUNI VA MOHIYATI. • Iqtisodiyot balansi dyeb o‘zaro bog‘liq bo‘lgan iqtisodiy jadvallar (odatda ular o‘zaro bog‘langan jadvallar qatori ko‘rinishida bo‘ladi) tizimiga aytiladi. Ular o‘zida milliy ishlab shiqarishning aniq moddiy shartlari va natijalarini aks ettiradi. Iqtisodiyot balansining ikki xil turi mavjud: hisobot va ryeja balanslari. Balans milliy ishlab shiqarish jarayonining o‘tgan davri ushun aniq sonli va sifatli tafsilotini byeradi hamda milliy iqtisodiyot amaliyotida yuzaga kyeladigan mutanosibliklar (proportsiyalar)ni byelgilaydi. Iqtisodiyotning ryeja balansi ryejalashtirilayotgan davr ushun ishlab shiqarish va noishlab shiqarish sohasidagi mutanosibliklar va aloqalar, rivojlanish shartlari va sur’atlari, yo‘nalishlari hamda hajmini aniqlab byeradi. • Iqtisodiyot balansi iqtisodiyotning muvaffaqiyatli rivojlanishi ushun zarur bo‘lgan munosabatlar va mutanosibliklarni ma’lum davrga o‘rnatish imkonini byeradi.

• Iqtisodiyot balansining asosiy ush xil vazifasi mavjud: birinshidan, u asosiy xalq xo‘jaligi mutanosibliklarni son jihatidan aniqlash ushun ishlab shiqiladi. Bu umumiqtisodiy, tarmoq, tarmoqlararo va hududiy mutanosibliklar. Ular istye’mol, ishlab shiqarish sohasi va muomala sohasi, joriy istye’mol va takror ishlab shiqarishni kyengaytirishga qo‘yilmalar o‘rtasida mutanosibliklarni byelgilab byeradi. • Ikkinshidan, agarda yalpi milliy mahsulot va milliy daromad kabi iqtisodiyotning tarkibiy qismlari o‘zaro muvofiqlashtirilgan bo‘lsa, ya’ni xalq xo‘jaligi rivojlanishini umuman balanslangan dyeb ta’kidlash mumkin bo‘lsa, balans hisob-kitoblaridan tuzilayotgan ryejaning o‘zaro mutanosibligini tyekshirish ushun foydalanish mumkin. • Ushinshidan, milliy iqtisodiyot balanslari iqtisodiyotda mavjud va rivojlanayotgan mutanosibliklar va aloqalarni aks ettirgan holda tartibga solish vositasi hisoblanadi. Statistika va ryejalashtirish amaliyotida balans hisob-kitoblarini quyidagisha tasniflash mumkin. • Iqtisodiyot balansi quyidagi bo‘limlardan tashkil topgan; yalpi milliy mahsulot ishlab shiqarish, istye’mol va jamg‘arish, milliy daromadni ishlab shiqarish, taqsimlash va foydalanish, myehnat ryesurslarining jamlama balansi, milliy boylik.

MILLIY IQTISODIYOT BALANSINI ISHLAB SHIQISHNING ILMIY ASOSLARI • Iqtisodiyot balansini ishlab shiqishning ilmiy asosi kyengaytirilgan takror ishlab shiqarish iqtisodiy o‘sish nazariyasi hisoblanadi. • Takror ishlab shiqarish nazariyasi ryeal takror ishlab shiqarish jarayonini o‘rganishga asoslanadi va milliy iqtisodiyot balansining zaruriy ilmiy asosi hisoblanadi. Takror ishlab shiqarish jarayoni milliy mahsulotni ishlab shiqaruvshi va istye’molshisi hisoblanadigan jamiyatning barsha a’zolari o‘zaro bog‘langan faoliyati asosida amalga oshiriladigan ijtimoiy jarayondir. Bu jarayon o‘z ishiga ishlab shiqarish, ayirboshlash, istye’molni va jamg‘armani oladi. • Kyengaytirilgan takror ishlab shiqarish jarayoni yil sayin ishlab shiqarish hajmlarini kyengayishni, ya’ni unda foydalanayotgan ryesurslar – ishshi kushi, ishlab shiqarish vositalari va xom ashyoni yil sayin ko‘proq darajada istye’mol qilishni, shu bilan birga takror ishlab shiqarish jarayoni natijasida ishlab shiqarilgan tovarlar va xizmatlar hajmining yil sayin oshib borishni va shunga mos ravishda, muomala, taqsimot va istye’mol jarayoniga yil sayin ko‘proq tovarlar va xizmatlar kyelib tushishini bildiradi. Shuning ushun iqtisodiyot doimo yangilanib turuvshi tovarlar va xizmatlar, moddiy va moliyaviy ryesurslarning doiraviy harakatidan iborat. • Ma’lumki, iqtisodiyot firmalar (korxona, zavod, fabrika, dyehqon-fyermyer xo‘jaligi, jamoa xo‘jaligi) va uy xo‘jaligidan iborat bo‘ladi. Uy xo‘jaligi bilan firmalar o‘rtasidagi tovarlar va xizmatlar pul mablag‘lari va moddiy ryesurslarni doiraviy harakati jamiyat hayotining makroiqtisodiy oboroti dyeb ataladi. Bu ikki oqim harakati har doim bir-biriga mos kyelganda iqtisodiyot ravon rivojlanadi.

QISQASHA XULOSALAR • Iqtisodiyot balansi dyeb o‘zaro bog‘liq bo‘lgan iqtisodiy jadvallar tizimiga aytiladi. U iqtisodiyotni muvaffaqiyatli rivojlanishi ushun zarur bo‘lgan mutanosibliklarni ma’lum davrga o‘rnatish imkonini byeradi. • Iqtisodiyot balansini ishlab shiqishning ilmiy asosi takror ishlab shiqish (iqtisodiy o‘sish) nazariyasi hisoblanadi. • Iqtisodiyot balansini takomillashtirish – iqtisodiy rivojlanishning sur’at va mutanosibligini asoslashning samarali instrumyenti bo‘la olishidadir

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI • Barcha reja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi Prezident Islom Karimovning 2010-yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011-yilga mo‘ljallangan eng muhim ustuvor yo‘nalishlarga bag‘ishlangan O‘zbekiston • Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi / Xalq so‘zi 22.01.2011 • Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligi yanada yuksaltirishdir. I.A. Karimov. – Toshkyent: “O‘zbyekiston”, 2010. – 34-50 b. • I.A. Karimov Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbyekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. -T.: O‘zbyekiston, 2009.-56 b. • O‘zbyekiston Ryespublikasi Pryezidyenti I.A. Karimovning “Mamlakatimizni modyernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir” hamda “Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir” nomli ma’ruzalarini o‘rganish bo‘yicha O‘quvuslubiy majmua. – Toshkyent: Iqtisodiyot.-2010.– 63-85 b. • Kudina M.V. Osnovы ekonomiki: Uchebnik. – FORUM: INFRA-M, • 2006. • Buxgalterskiy finansovыy uchet: Uchebnik dlya vuzov/Pod red.prof. • Yu.A. Babayeva. – M.:Vuzovskiy uchebnik, 2006. • Yakubov I.O., G‘oyibnazarov B.K., Abdusattarova X.M. Balans muammolari. O‘quv qo‘llanma.-T.:O‘zRYoUAJ. 2004. • Yakubov I.O., Toshmuxamedov N.S. Balansovыye problemы. – T.: TGEU, 2008.

Похожие

Tarmoqlar va tarmoqlararo geografiyasi

RGB rang modeli

Axborot tizimlarining tasnifi va ularning boshqaruvdagi o'rni

Internet tarmog\\'ida ma\\'lumotlarni himoyalash

Global kompyuter tarmog'i