Kompyuter lingvistikasi - Информатика и ИТ - Презентации

Kompyuter lingvistikasi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1442.9140625 KB

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Mirzo Ulug‘bek nomidagi O’zbekiston Milliy Universitet O`zbek filologiyasi fakulteti O`zbek tili yo‘nalishi Qabul qildi: Tosheva D. Topshirdi: Yunusova R.MUSTAQIL ISH Toshkent – 2014 yil.

Ko‘pchilikning fikricha, fan shu kun tashvishlari bilan yashaydi. Shu kun talablari bilan yaratiladi, shu kunda tatbiq qilinadi va samara beradi. Aslida, fan ko‘proq ertangi kunga qaratiladi (10, 20, hattoki 50 yillarni nazarda tutadi). Demak, fanning asosiy vazifasi mavjud holatni tanqid qilish, yangi bosqichga ko‘tarish, yangi yo‘nalishlar ochish, ertangi kun imkoniyatlari va talablariga mos ravishda rivojlantirishdir.Insoniyat bugungi kun holati, bugungi kun ko‘nikmalari, bugungi kun imkoniyatlari, iqtisodiyoti va siyosati bilan cheklanmasligi kerak. Ayniqsa, talabalar (5, 10, 20 yildan keyin jamiyatda o‘zini ko‘rsatadigan mutaxassislar) uchun yuqorida aytilgan fikr muhim. Olimlar zimmasida yangiliklarga nafaqat mutaxassislarni, balki keng ommani, ishbilarmonlar, homiylar, ayniqsa, yuqori lavozimdagi rahbarlarni tayyorlash vazifasi turadi. Kompyuter lingvistikasi

Kompyuter lingvistikasi fani, an’anaviy lingvistikadan farq¬li o‘laroq, bugungi kundan tashqari, ertangi kunga ham qaratilgan. Albatta, fanning ikkinchi katta tomoni lingvistik muammolarni yechishda kompyuterdan unumli foydalanishdir. XXI asrda insoniyat faoliyatining juda katta qismi axborot (oldingi zamonlardagidek faqat moddiy boyliklar: yer, qazilma boyliklar emas) bilan bog‘liq, axborotni uzatish, yig‘ish, qayta ishlash katta ahamiyatga ega bo‘lib qoldi. Dunyodagi eng badavlat inson Bill Geyts (Misrosoft kompaniyasi bosh direktori): «Axborotga ega bo‘lish hamma narsaga ega bo‘lishdir», – deb bejiz aytmagan. Biz axborot ummonida yashayapmiz. «O’zini hurmat qilgan XXI asr insoni» axborotni bilishi, undan foydalana olishi kerak.Axborot (geografiya, tarix, siyosat, iqtisodiyot, huquqshunoslik, madaniyat, biznes) tarmoqlar shunchalik kengayib ketganki, ular bilan faqat kompyuter vositasida ishlashingiz mumkin.

Axborot asosan tasvir, ovoz yoki matn ko‘rinishida bo‘ladi. Demak, xilma-xil. Shunga qaramay, uni yagona tilda – matematika tilida (kompyuter tilida) bayon qilish, saqlash, uzatish va kompyuterda ishlash mumkin. Inson fikrlash va fikrini og‘zaki yoki yozma ravishda chiroyli bayon qila bilishi juda katta ahamiyatga ega ekani hammaga ma’lum. Fikrni bayon qilish u yoki bu til orqali amalga oshirilishini hisobga olsak, tilning roli qay darajada kattaligini tushunamiz. Tilni o‘rganish, tilga o‘rgatish, boshqa tillar bilan qiyoslash masalalarining samaradorligini oshirish tilshunoslik (lingvistika) fanining asosiy vazifalaridandir. Jadal rivojlanayotgan fan-texnika davrida juda katta hajmdagi axborot ustida tezlik bilan ishlashga to‘g‘ri keladi. Bu jarayonni boshqarishda inson imkoniyatlari (xotira, tezlik) chegaralangan. Samaradorlikni oshirishning yagona yo‘li kompyuterdan foydalanishdir.

Bu, o‘z navbatida, hamma sohalarning kompyuterda ishlashga moslashtirilgan ko‘rinishlarini yaratishni taqozo etadi. Kompyuter meditsinasi, kompyuter iqtisodiyoti, kompyuter huquqshunosligi qatorida tilshunoslikda ham kompyuter lingvistikasi yo‘nalishining paydo bo‘lgani tabiiy hol. O’zbek kompyuter lingvistikasini yaratish oldimizda turgan dolzarb masaladir. Bu o‘zbek tilini kompyuterga olib kirish, ya’ni ona tilimiz bilan bog‘liq masalalar – o‘zbek tiliga o‘qitish, bilimlarni baholash (test), matnlarni o‘zbekcha ovozlashtirish, axborotni ovoz orqali kompyuterga kiritish, matnlarni tahrirlash, tarjima qilishni kompyuterda bajarish imkonini yaratadi. Shuni ta’kidlab o‘tish lozimki, o‘zbek kompyuter lingvistikasini yaratishda ingliz kompyuter lingvistikasidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri foydalanib bo‘lmaydi. Faqat uning asosiy g‘oyalariga tayanish mumkin. O’zbek kompyuter lingvistikasi o‘zbek tilining ingliz tilidan tamomila farq qiladigan xususiyatlari asosida shakllantiriladi. Bu esa o‘zbek kompyuter lingvistikasini yaratishdan oldin o‘zbek tilini mukammal darajada sistemalashtirish, formallashtirish vazifalarini amalga oshirish zaruriyati mavjudligini ko‘rsatadi.

O’zbek tili kabi boy, keng va chuqur rivojlangan til masalalarini kompyuterda yechish darajasiga olib chiqish ingliz tiliga qaraganda katta hajmda ish bajarishni talab qiladi. Demak, lingvistika+matematika+kompyuter birligida ishlashimiz lozim. Bu quyidagi ishlarni amalga oshirishni taqozo etadi: • Tilni (bizning holda o‘zbek tilini) sistemalash, to‘liq ma’lumotlar bazasini yaratish va uni dunyo tili (bizning holatda ingliz tili) bilan qiyoslash. • Aniq fanlar, texnika, meditsina, biznes, tijorat, huquqshunoslik, diplomatiya, munshaot sohalarida hizmat qiladigan o‘zbek tilining aniq, qisqa va xalqaro me’yorlarga asoslangan axborot uslubini yaratish. • O’zbek tili grammatikasining formal va aksiomatik modellarini yaratish. • O’zbek tilini kompyuterga olib kirish, ya’ni o‘zbek tili bilan bog‘liq masalalar – o‘zbek tiliga o‘qitish, bilimlarni baholash (test), matnlarni o‘zbekcha ovozlashtirish, axborotni ovoz orqali kompyuterga kiritish, matnlarni tahrirlash, tarjima qilishni kompyuterda bajaradigan dasturlarni ishlab chiqish.

Mazkur tadbirlarni amalga oshirishda o‘zbek kompyuter lingvis¬tikasi quyidagi bo‘limlarga suyanadi: – an’anaviy lingvistikani hozirgi zamon talablari doirasida ko‘rib chiqish; – kompyuter lingvistikasi asoslanadigan matematika bo‘limlarini o‘rganish; – o‘zbek kompyuter lingvistikasi masalalarini, erishgan natijalarini va amalga oshirilishi kerak bo‘lgan vazifalarni bayon qilish. Kitobimizning kirish qismini tugallashdan oldin o‘quvchi e’tiborini yana bir narsaga qaratmoqchimiz. Aniqrog‘i, matematika haqida qisqacha to‘xtalmoqchimiz. Matematika 3 ta asosiy yo‘nalishdan iborat. 1. Sonlar matematikasi hayotning miqdoriy tomonlarini o‘lchash, sanash va hisoblashdan iborat. Kundalik hayotimiz bevosita u bilan bog‘liq. Bu – algebra sohasi. 2. Shakllar matematikasi jismlarning shakli, bo‘yi, balandligi, yuzasi, hajmini o‘rgatadi. Biz, odatda, har bir narsaning shakliga e’tibor beramiz. Demak, bu matematikaning geometriya sohasi. 3. Fikrlar (mulohazalar) matematikasi fikrlash jarayonini modellashtirib, natijaviy fikrning to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligini hisoblab beradi. Bu sohani matematik mantiq deymiz. Lingvistika fanini kompyuterga olib kirishda aynan matematik mantiq fani katta ahamiyatga ega. Kitob muallifi: Po‘latov, Abdimajid Qayumovich. Hajmi: 520 bet. Yumshoq muqova Ofset qog‘ozida. Adadi: 500 dona.

Похожие

Kompyuter viruslari

Kompyuter xotiralari

Kompyuter arxitekturasi

Kompyuter fanlari

Kompyuter grafikasi