Axborotni himoyalashning kriptografik usullari - Информатика и ИТ - Презентации

Axborotni himoyalashning kriptografik usullari

Загружено в:

16.12.2024

Скачано:

0

Размер:

1092.2978515625 KB

AXBOROTNI HIMOYALASHNING KRIPTOGRAFIK USULLARI 1. Axborotni himoya qilishning kriptografik usullari 2. Kriptografiya, parol, shifr va kalit, shifrlash va qayta shifrlash to`g`risida tushuncha. 3. Simmetrik va nosimmetrik shifrlash usullari. Ularning qulayliklari va kamchiliklari.

Axborotni himoyalash uchun kodlashtirish va kriptografiya usullari qoʻllaniladi. Kodlashtirish deb axborotni bir tizimdan boshqa tizimga maʼlum bir belgilar yordamida belgilangan tartib boʻyicha oʻtkazish jarayoniga aytiladi. Kriptografiya deb maxfiy xabar mazmunini shifrlash, yaʼni maʼlumotlarni maxsus algoritm boʻyicha oʻzgartirib, shifrlangan matnni yaratish yoʻli bilan axborotga ruxsat etilmagan kirishga toʻsiq qoʻyish usuliga aytiladi.

Kriptografiya atamasi dastlab yashirish, yozuvni berkitib qoʻymoq maʼnosini bildirgan. hozirgi vaqtda kriptografiya deganda har qanday shakldagi, yaʼni diskda saqlanadigan sonlar koʻrinishida yoki hisoblash tarmoqlarida uzatiladigan xabarlar koʻrinishidagi axborotni yashirish tushuniladi. Boshlangʻich axborotga taʼsirni koʻrinishi boʻyicha kriptografik oʻzgartirishni quyidagi usullari mavjud: shifrlash, stenografiya, kodlash, zichlashtirish . Shifrlash jarayoni boshlangʻich axborot ustida orqaga qaytadigan matematik, mantiqiy, kombinatorlik va boshqa oʻzgartirishlarni oʻtkazishdir, buning natijasida shifrlangan axborot harflarning, raqamlarning, boshqa belgilarning va ikqilik kodlarining tartibsiz toʻplami koʻrinishiga egadir.

Axborotni shifrlash uchun oʻzgartirish algoritmi va kalit ishlatiladi. Odatda, maʼlum bir shifrlash algoritmi uchun oʻzgartirish algoritmi oʻzgarmas hisoblanadi. Shifrlash algoritmi uchun boshlangʻich qiymatlar boʻlib shifrlash uchun axborot va shifrlash kaliti xizmat qiladi. Kalit boshqaruvchi axborotni oʻz ichiga oladi, u shifrlash algoritmini amalga oshirishda ishlatiladigan operandlar kattaliklarini va algoritmning maʼlum qadamlarida oʻzgartirishlarni tanlashni aniqlaydi.

2.Kriptografiya, parol, shifr va kalit, shifrlash va qayta shifrlash to‘g‘risida tushuncha • Kriptografiya nuqtai nazaridan shifr – bu kalit demadir va ochiq ma’lumotlar to‘plamini yopiq (shifrlangan) ma’lumotlarga o‘zgartirish kriptografiya o‘zgartirishlar algoritmlari majmuasi hisoblanadi. • Kalit – kriptografiya o‘zgartirishlar algoritmining ba’zi bir parametrlarining maxfiy xolati bo‘lib, barcha algoritmlardan yagona variantini tanlaydi. Kalitlarga nisbatan ishlatiladigan asosiy ko‘rsatkich bo‘lib kriptomustaxkamlik hisoblanadi.

Shifrlash - kriptografik o‘zgartirishni asosiy ko‘rinishidir. Bu ochiq axborotni shifrlangan axborotga (shifrmatn) o‘zgartirish yoki shifrlangan axborotni ochiq axborotga teskari o‘zgartirish jarayonlaridir. Ochiq axborotni yopiq axborotga o‘zgartirish jarayoni shifrlash, teskarisi esa - qayta shifrlash deb ataladi. Shifrlash usullarining va shifrlarning ko‘plab turlari mavjud.

• Shifrga hujum qilish-kriptotahlil qilish - kalitni bilmasdan turib, va mumkinki, shifrlash algoritmi to‘g‘risida ma’lumotlar yo‘qligida, yopiq axborotni qayta shifrlash jarayonidir.

Zamonaviy shifrlash usullariga quyidagi talablar qo‘yiladi: - kriptochidamlilik (kriptotahlil qilishga qarshi turish) shunday bo‘li-shi kerakki, shifrni ochish kalitlarini to‘liq tanlab olish masalasini yechish yo‘li bilan amalga oshirilishi kerak; - kriptochidamlilik shifrlash algoritmining maxfiyligi bilan emas, balki kalitning maxfiyligi bilan ta’minlanadi. - shifrmatn o‘zi xajmi bo‘yicha boshlang‘ich axborotdan ko‘payib ketmasligi kerak;

• Калит сўзлар (UZ): криптография, қоида, таъриф, функция, босқич, махсус, график, электрон, очик калит. • Key words (EN): cryptography, rule, definition, function, step, special, graphic, • electron, public key.

Криптографиянинг асосий қоидалари ва таърифлари Ахборотнинг ҳимоялашнинг аксарият механизмлари асосини шифрлаш ташкил этади. Ахборотни шифрлаш деганда очиқ ахборотни (дастлабки матнни) шифрланган ахборотга ўзгартириш (шифрлаш) ва аксинча (расшифровка қилиш) жараёни тушунилади. Шифрлаш криптотизимининг умумлаштирилган схемаси 1- расмда келтирилган. Узатилувчи ахборот матни М криптографик ўзгартириш Е k 1 ёрдамида шифрланади, натижада шифрматн C олинади: C = E k 1 (M) бу ерда k1 — шифрлаш калити деб аталувчи E функциянинг параметри. Шифрлаш калити ёрдамида шифрлаш натижаларини ўзгартириш мумкин. Шифрлаш калити муайян фойдаланувчига ёки фойдаланувчилар гуруҳига тегишли ва улар учун ягона бўлиши мумкин.

1-расм: Шифрлаш криптотизимининг умумлаштирилган схемаси

• Криптотизимларнинг иккита синфи фарқланади: • - симметрик криптотизим (бир калитли); • - асимметрик (носимметрик) криптотизим (иккита калитли).

Ахборотни тескари ўзгартириш қуйидаги кўринишга эга: M' = Dk2(C) D функцияси E функцияга нисбатан тескари функция бўлиб, шифр матнни расшифровка қилади. Бу функция ҳам k2 калит уринишидаги қўшимча параметрга эга. k1 ва k2 калитлар бир маъноли мосликка эга бўлишлари шарт. Бу ҳолда расшифровка қилинган M ' ахборот M га эквивалент бўлади. k2 калити ишончли бўлмаса D функция ёрдамида M ' = M дастлабки матнни олиб бўлмайди. Криптотизимларнинг иккита синфи фарқланади: - симметрик криптотизим (бир калитли); - асимметрик криптотизим (иккита калитли).

Шифрлашнинг симметрик криптотизимида шифрлаш ва расшифровка қилиш учун битта калитнинг ўзи ишлатилади. Демак, шифрлаш калитидан фойдаланиш хуқуқига эга бўлган ҳар қандай одам ахборотни расшифровка қилиши мумкин. Шу сабабли, симметрик криптотизимлар маҳфий калитли криптотизимлар деб юритилади. Яъни шифрлаш калитидан фақат ахборот аталган одамгина фойдалана олиши мумкин. Симметрик шифрлаш ахборотни "ўзи учун", масалан, эгаси йўқлигида ундан рухсатсиз фойдаланишни олдини олиш мақсадида, шифрлашда жуда қулай ҳисобланади. Бу танланган файлларни архивли шифрлаш ва бутун бир мантиқий ёки физик дискларни шаффоф (автоматик) шифрлаш бўлиши мумкин.

2-расм: Симметрик шифрлаш криптотизимининг схемаси

Симметрик шифрлашнинг ноқулайлиги - ахборот алмашинуви бошланмасдан олдин барча адресатлар билан махфий калитлар билан айирбошлаш заруриятидир. Симметрик шифрлаш алгоритмининг маълумотларни абонентли шифрлашда, яъни шифрланган ахборотни абонентга, масалан Internet орқали, узатишда амалга оширилган вариантлари мавжуд. Бундай криптографик тармоқнинг барча абонентлари учун бита калитнинг ишлатилиши хавфсизлик нуқтаи назаридан ножоиздир. Асимметрик криптотизимларда ахборотни шифрлашда ва расшифровка қилишда турли калитлардан фойдаланилади: очиқ калит K ахборотни шифрлашда ишлатилади, махфий калит ҳисоблаб чиқарилади, махфий калит k , унинг жуфти бўлган очиқ калит ёрдамида шифрланган ахборотни расшифровка қилишда ишлатилади.

Симметрик шифрлаш алгоритмининг маълумотларни абонентли шифрлашда, яъни шифрланган ахборотни абонентга, масалан Internet орқали, узатишда амалга оширилган вариантлари мавжуд. Бундай криптографик тармоқнинг барча абонентлари учун битта калитнинг ишлатилиши хавфсизлик нуқтаи назаридан ножоиздир. Хакикатдан, калит обрўсизлантирилганда (йуқотилганида, ўғирлатилганда) барча абонентларнинг хужжат алмашиши хавф остида қолади. Бу холда калитларнинг матрицаси (3-расм) ишлатилиши мумкин.

3-расм: Калитлар матрицаси

Асимметрик криптотизимларда ахборотни шифрлашда ва расшифровка килишда турли калитлардан фойдаланилади: • очиқ калит K ахборотни шифрлашда ишлатилади, махфий калит к дан хисоблаб чиқарилади; • махфий калит к , унинг жуфти бўлган очик калит ёрдамида шифрланган ахборотни расшифровка килишда ишлатилади. Махфий ва очик калитлар жуфт-жуфт генерацияланади. Махфий калит эгасида колиши ва уни рухсатсиз фойдаланишдан ишончли химоялаш зарур (симметрик алгоритмдаги шифрлаш калитига ўхшаб). Очик калитнинг нусхалари махфий калит эгаси ахборот алмашинадиган криптографик тармок абонентларининг хар бирида бўлиши шарт.

4-расм: Асимметрик шифрлашнинг умумлаштирилган схемаси Асимметрик криптотизимда шифрланган ахборотни қуйидагича амалга оширилади: 1. Тайёргарлик босқичи: - абонент В жуфт калитни генерациялайди: махфий калит k В ва очиқ калит K В ; - очиқ калит К В абонент А га ва қолган абонентларга жўнатилади.

2. А ва В абонентлар ўртасида ахборот алмашиш: - абонент А абонент Внинг очиқ калити К В ёрдамида ахборотни шифрлайди ва шифрматнни абонент Вга жўнатади; - абонент В ўзининг махфий калити k В ёрдамида ахборотни расшифровка қилади. Хеч ким (шу жумладан абонент А хам) ушбу ахборотни расшифровка қила олмайди, чунки абонент В нинг маҳфий калити унда йўқ. А симметрик криптотизимда ахборотни ҳимоялаш ахборот қабул қилувчи калити k В нинг маҳфийлигига асосланган. Асимметрик криптотизимларнинг асосий xусусиятлари қуйидагилар: 1.Очиқ калитни ва шифр матнни ҳимояланган канал орқали жўнатиш мумкин, яъни нияти бузуқ одамга улар маълум бўлиши мумкин. 2.Шифрлаш Е В : М  C ва расшифровка қилиш D B : С  M алгоритмлари очиқ.

Шифрлаш усуллари 5-расм:Шифрлаш усулларининг туркумланиши

Алмаштириш (подстановка) усулларининг моҳияти бир алфавитда ёзилган ахборот символларини бошқа алфавит символлари билан маълум қоида бўйича алмаштиришдан иборатдир. Полиалфавитли алмаштириш усуллари айтарлича юқори крипто бардошликка эга. Бу усуллар дастлабки матн символларини алмаштириш учун бир неча алфавитдан фойдаланишга асосланган. Полиалфавитли алмаштириш алгоритмлари ичида Вижинер жадвали (матрицаси) Т B ни ишлатувчи алгоритм энг кенг тарқалган. Вижинер жадвали [RxR] ўлчамли квадрат матрицадан иборат бўлиб, (R- ишлатилаётган алфавитдаги символлар сони) биринчи қаторида символлар алфавит тартибида жойлаш- тирилади.

Вижинер матрицаси Шифрлаш такрорланмайдиган М символдан иборат калит ёрдамида амалга оширилади. Вижинернинг тўлиқ матрицасидан [(M+1),R] ўлчамли шифрлаш матрицаси Т (Ш) ажратилади. Бу матрица биринчи қатордан ва биринчи элементлари калит символларига мос келувчи қаторлардан иборат бўлади.

Ўрин алмаштириш усуллари га биноан дастлабки матн белгиланган узунликдаги блокларга ажратилиб ҳар бир блок ичидаги символлар ўрни маълум алгоритм бўйича алмаштирилади. Шифрлашнинг аналитик усуллари. Матрица алгебрасига асосланган шифрлаш усуллари энг кўп тарқалган. Дастлабки ахборотнинг В к =||b j || вектор кўринишида берилган k- блокини шифрлаш A=||a ij || матрица калитни В к векторга кўпайтириш орқали амалга оширилади. Натижада С k =||c i || вектор кўринишидаги шифрматн блоки ҳосил қилинади. Бу векторнинг элементлари ифодаси орқали аниқланади.

Simmetrik va nosimmetrik shifrlash usullari. Ularning qulayliklari va kamchiliklari.

Похожие

Kriptografik kalitni boshqarish vositasi

Axborotni chiqarish

EHMda axborotni qayta ishlash. Algoritm turlari, xossalari, berilish usullari

Axborotni kriptologik himoyalashdan foydalanish

EHMda axborotni qayta ishlashning arifmetik asoslari