Huquq shakllari

Huquq shakllari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1148 KB

Huquq shakllariHuquq shakllari

 Reja:Reja:  Huquq shakllarining Huquq shakllarining tushunchasi.tushunchasi.  Normativ huquqiy Normativ huquqiy hujjatlarning tuzilishi.hujjatlarning tuzilishi.

Huquq shakllarining Huquq shakllarining tushunchasi.tushunchasi.  Yuridik adabiyotda huquq Yuridik adabiyotda huquq shakli iborasi huquq shakli iborasi huquq manbai iborasi bilan bir manbai iborasi bilan bir ma’noda ishlatiladi. Bu ma’noda ishlatiladi. Bu noto‘g‘ridir. Chunki manba noto‘g‘ridir. Chunki manba iborasi hech vaqt ish iborasi hech vaqt ish shaklni bildirmaydi. Shakl shaklni bildirmaydi. Shakl bu huquqning mazmuni bu huquqning mazmuni bilan bog‘liq bo‘lgan, uning bilan bog‘liq bo‘lgan, uning tuzilishidir. tuzilishidir.

 Huquq shakli bu jamiyatdagi barcha sinf, Huquq shakli bu jamiyatdagi barcha sinf, millat, elat va xalqning irodasini qonun millat, elat va xalqning irodasini qonun darajasiga ko‘tarish usulidir. Hukuk darajasiga ko‘tarish usulidir. Hukuk manbai iborasi huquq shaklini manbai iborasi huquq shaklini bildirmasdan balki jamiyat moddiy, bildirmasdan balki jamiyat moddiy, g‘oyaviy va yuridik ma’nolarni bildiradi. g‘oyaviy va yuridik ma’nolarni bildiradi.

 Hukuk manbai moddiy ma’noda jamiyatning iqtisodiy Hukuk manbai moddiy ma’noda jamiyatning iqtisodiy munosabatlarini tartibga soladi. Iqtisodiy munosabatlarga munosabatlarini tartibga soladi. Iqtisodiy munosabatlarga ishlab chiqarish munosabatlari, ishlab chiqarish kuchlari, ishlab chiqarish munosabatlari, ishlab chiqarish kuchlari, ishlab chiqarish qurollari, iqtisodiy tizimi va mulk shakillari ishlab chiqarish qurollari, iqtisodiy tizimi va mulk shakillari kiradi. Huquqning g‘oyaviy mazmunida huquqiy ong kiradi. Huquqning g‘oyaviy mazmunida huquqiy ong tushuniladi, huquqiy ong jamiyatda kishilarning huquq tushuniladi, huquqiy ong jamiyatda kishilarning huquq to‘g‘risidagi qarashlar yig‘indisi bo‘lib, huquqiy tarbiya va to‘g‘risidagi qarashlar yig‘indisi bo‘lib, huquqiy tarbiya va qukukiy madaniyatni o‘z ichiga oladi. qukukiy madaniyatni o‘z ichiga oladi.

 Huquq manbai yuridik Huquq manbai yuridik ma’noda qonun va ma’noda qonun va barcha ququqiy barcha ququqiy normalarning ichki va normalarning ichki va tashqi tuzilishini tashqi tuzilishini bildiradi. Hukuk bildiradi. Hukuk shaklining ifodalanishi shaklining ifodalanishi esa, davlat erkining esa, davlat erkining hamma fuqarolar hamma fuqarolar uchun majburiylik uchun majburiylik usuliga qarab usuliga qarab belgilanadi.belgilanadi.

 Huquqning shakli — bu jamiyatdagi turli sinf, Huquqning shakli — bu jamiyatdagi turli sinf, millat, elat tabaqalar va xalqning qonuniy erkini millat, elat tabaqalar va xalqning qonuniy erkini ifodalovchi usuldir. Bu erk davlat organlari ifodalovchi usuldir. Bu erk davlat organlari tomonidan, uning majburlash kuchi orqali tomonidan, uning majburlash kuchi orqali qonunlar, qarorlar, farmonlar va boshqa normativ qonunlar, qarorlar, farmonlar va boshqa normativ aktlar shaklida qabul qilinadi. Bularni bajarish aktlar shaklida qabul qilinadi. Bularni bajarish barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari, barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari, mansabdor shaxslar va fuqarolar uchun mansabdor shaxslar va fuqarolar uchun majburiydir.majburiydir.

Huquqning uchta tarixiy Huquqning uchta tarixiy shakli mavjud: huquqiy odatt shakli mavjud: huquqiy odatt sud yoki ma’muriy pretsent va sud yoki ma’muriy pretsent va normativ huquqiy aktlar.normativ huquqiy aktlar.  Huquqiy odat — Huquqiy odat — bu jamiyatda yaxshi odat bu jamiyatda yaxshi odat normalarini davlat tomonidan tasdiqlanib, normalarini davlat tomonidan tasdiqlanib, huquqiy normalar sifatida qabul qilinishidir. huquqiy normalar sifatida qabul qilinishidir. Huquqiy odat bu huquqning birinchi tarixiy Huquqiy odat bu huquqning birinchi tarixiy shakli bo‘lib, quldorlik va feodal davlatlarida shakli bo‘lib, quldorlik va feodal davlatlarida mavjud bo‘lgan. Masalan, bu davlatlarning mavjud bo‘lgan. Masalan, bu davlatlarning huquqiy odatlaridan to hozirga qadar bizga huquqiy odatlaridan to hozirga qadar bizga yetib kelgan XII jadval qonuni, Manu Drakond yetib kelgan XII jadval qonuni, Manu Drakond qonuni, Rus pravdasi (haqiqati) va boshqalar. qonuni, Rus pravdasi (haqiqati) va boshqalar.

 Sud yoki ma’muriy pretsent —bu Sud yoki ma’muriy pretsent —bu avval avval sud yoki ma’muriy organlar ko‘rgan ishlarga, sud yoki ma’muriy organlar ko‘rgan ishlarga, qarab tegishl ishlarni hal qilishdir. Huquqning qarab tegishl ishlarni hal qilishdir. Huquqning bu shakli qozirgi vaqtda Angliya, AQSH, bu shakli qozirgi vaqtda Angliya, AQSH, Kanada va boshqa davlatlarning hukuq Kanada va boshqa davlatlarning hukuq tizimida ishlatiladi. O‘zbekiston hukuk tizimida ishlatiladi. O‘zbekiston hukuk tizimida sud yoki ma’muriy protsent tizimida sud yoki ma’muriy protsent ishlatilmaydi. Huquqning uchinchi shakli —bu ishlatilmaydi. Huquqning uchinchi shakli —bu normativ huquqiy aktlar bulib, hozirgi zamon normativ huquqiy aktlar bulib, hozirgi zamon davlatlarning huquq tizimida keng ishlatiladi. davlatlarning huquq tizimida keng ishlatiladi.

 2. Normativ huquqiy xujjatlarning turlari. 2. Normativ huquqiy xujjatlarning turlari.  Normativ huquqiy xujjatlar — bu jamiyatda Normativ huquqiy xujjatlar — bu jamiyatda kishilarning turmush qoidalarini belgilaydi, kishilarning turmush qoidalarini belgilaydi, o‘zgartiradi va bekor qiladi. O‘zbekistonda o‘zgartiradi va bekor qiladi. O‘zbekistonda asosan huquq shakllaridan normativ hujjatlar asosan huquq shakllaridan normativ hujjatlar harakat qiladi. Bu orqali barcha xalqning erki harakat qiladi. Bu orqali barcha xalqning erki — qonun darajasiga ko‘tariladi. Bularni — qonun darajasiga ko‘tariladi. Bularni bajarish barcha kishilar uchun bajarish barcha kishilar uchun umummajburiydir. Normativ huquqiy umummajburiydir. Normativ huquqiy hujjatlarga O‘zbekiston Respublikasining hujjatlarga O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, turli qonunlar, tur xalqaro Konstitutsiyasi, turli qonunlar, tur xalqaro shartnomalar kiradi. shartnomalar kiradi.

Normativ huquqiy hujjatlarning Normativ huquqiy hujjatlarning belgilari quyidagilardan iborat:belgilari quyidagilardan iborat:  1. Normativ huquqiy hujjatlarda yangi normalar 1. Normativ huquqiy hujjatlarda yangi normalar o‘rnatiladi, amaldagisi o‘zgartiriladi yoki bekor qilinadi. o‘rnatiladi, amaldagisi o‘zgartiriladi yoki bekor qilinadi. Shuning uchun ular hukuqiy munosabatlarga ishtirok Shuning uchun ular hukuqiy munosabatlarga ishtirok etuvchi taraflarga huquq va burch belgilaydi. Normativ etuvchi taraflarga huquq va burch belgilaydi. Normativ qujjatlarni turmushda qo‘llab ular bilan kishilar qujjatlarni turmushda qo‘llab ular bilan kishilar o‘rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga o‘rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishda shaxsiy ahamiyatga ega bo‘lgan huquqiy solishda shaxsiy ahamiyatga ega bo‘lgan huquqiy aktlar paydo bo‘ladi. Masalan, sud qarori, sud hukmi, aktlar paydo bo‘ladi. Masalan, sud qarori, sud hukmi, kvartira olish uchun order, nafaqa tayinlash haqidagi kvartira olish uchun order, nafaqa tayinlash haqidagi qaror va boshqalar.qaror va boshqalar.  2. Normativ huquqiy aktlar yozma ravishda davlat 2. Normativ huquqiy aktlar yozma ravishda davlat tomonidan chiqarilib qonun, farmon, qaror, farmoyish tomonidan chiqarilib qonun, farmon, qaror, farmoyish deb nomlanib, qabul qilingan davlat organi (parlament, deb nomlanib, qabul qilingan davlat organi (parlament, prezident, qukumat, hokimiyat organlari ko‘rsatiladi).prezident, qukumat, hokimiyat organlari ko‘rsatiladi).

 3. Normativ huquqiy hujjatlarda majburiy bo‘lgan normalari 3. Normativ huquqiy hujjatlarda majburiy bo‘lgan normalari guruqlarga qarab tuziladi, Masalan, Konstitutsiya va guruqlarga qarab tuziladi, Masalan, Konstitutsiya va Kodekslarning bo‘limlari, boblar va moddalari.Kodekslarning bo‘limlari, boblar va moddalari.  4. Normativ huquqiy hujjatlar yuridik kuchiga, mazmuni, 4. Normativ huquqiy hujjatlar yuridik kuchiga, mazmuni, xarakteri, harakat qilish doirasi va qaysi davlat organi xarakteri, harakat qilish doirasi va qaysi davlat organi chiqarganiga qarab tasniflanadi. Normativ huquqiy xujjatlar chiqarganiga qarab tasniflanadi. Normativ huquqiy xujjatlar yuridik kuchiga qarab konun va qonun asosida chiqarilgan yuridik kuchiga qarab konun va qonun asosida chiqarilgan aktlarga bo‘linadi, hajmi va xarakteriga qarab davlat aktlarga bo‘linadi, hajmi va xarakteriga qarab davlat huquqiga, harakat qiluvchi, umumiy cheklangan, favqulotda huquqiga, harakat qiluvchi, umumiy cheklangan, favqulotda holat (tabiiy ofat, harbiy holatlar sababli) normativ huquqiy holat (tabiiy ofat, harbiy holatlar sababli) normativ huquqiy xujjatlarga bo‘linadi.xujjatlarga bo‘linadi.

 Ko‘ramizki normativ Ko‘ramizki normativ huquqiy hujjatlarga — huquqiy hujjatlarga — davlat Konstitutsiyasi, davlat Konstitutsiyasi, turli qonunlar, turli qonunlar, kodekslar, qarorlar, kodekslar, qarorlar, buyruqlar, buyruqlar, yo‘riqnomalar va yo‘riqnomalar va nizomlar kiradi. Qonun nizomlar kiradi. Qonun hozirgi zamon hozirgi zamon davlatlar normativ davlatlar normativ huquqiy hujjatlari huquqiy hujjatlari ichida eng muhim o‘rin ichida eng muhim o‘rin egallaydi. Qonun eng egallaydi. Qonun eng muhim jamiyat va muhim jamiyat va davlat tuzilishini davlat tuzilishini huquqiy asoslarini huquqiy asoslarini tartibga soladi.tartibga soladi.

 Qonun davlat hokimiyatining oliy organi tomonidan Qonun davlat hokimiyatining oliy organi tomonidan chaqirilgan oliy yuridik kuchga ega bo‘lgan, jamiyatdagi chaqirilgan oliy yuridik kuchga ega bo‘lgan, jamiyatdagi barcha millat, elatlarning va xalqning manfaatlarini barcha millat, elatlarning va xalqning manfaatlarini ifodalagan, ular o‘rasida turli ijtimoiy munosabatlarni ifodalagan, ular o‘rasida turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi turmush qoidalarining yig‘indisidir. tartibga soluvchi turmush qoidalarining yig‘indisidir. Qonunning belgilari quyidagilardan iborat: 1) davlat Qonunning belgilari quyidagilardan iborat: 1) davlat hokimiyatining oliy vakillik organi tomonidan chaqirilishi; 2) hokimiyatining oliy vakillik organi tomonidan chaqirilishi; 2) qonunning oliy yuridik kuchga egaligi; 3) uning normativ qonunning oliy yuridik kuchga egaligi; 3) uning normativ huquqiy xarakterga ega bo‘lishi; 4) qonunda jamiyatdagi huquqiy xarakterga ega bo‘lishi; 4) qonunda jamiyatdagi barcha millat, elat va tabaqa va xalqning erk — irodasi ifoda barcha millat, elat va tabaqa va xalqning erk — irodasi ifoda etiladi; 5) qonun kishilar o‘rtasida turli ijtimoiy etiladi; 5) qonun kishilar o‘rtasida turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi.munosabatlarni tartibga soladi.

 Qonun O‘zbekistonning mustaqilligini ta’minlashda, bozor Qonun O‘zbekistonning mustaqilligini ta’minlashda, bozor iqtisodiy siyosatiga o‘tishda, turli mulk shakllarini iqtisodiy siyosatiga o‘tishda, turli mulk shakllarini mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi. Hozirgi vaqtda mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi. Hozirgi vaqtda O‘zbekistonda davlat tuzilishi, iqtisodiy, ijtimoiy va O‘zbekistonda davlat tuzilishi, iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa sohalarga taallukli isloh qilishning huquqiy boshqa sohalarga taallukli isloh qilishning huquqiy asoslarini yaratuvchi bir qancha qonunlar qabul qilindi. asoslarini yaratuvchi bir qancha qonunlar qabul qilindi. Jumladan, ularning asosiylari: davlat qurilishi Jumladan, ularning asosiylari: davlat qurilishi soqasida — saylov tizimi, Konstitutsiyaviy sud, Oliy soqasida — saylov tizimi, Konstitutsiyaviy sud, Oliy Majlis, Prezident, Vazirlar Mahkamasi, Oliy sud, Majlis, Prezident, Vazirlar Mahkamasi, Oliy sud, Prokuratura, Ichki ishlar organlari, mahalliy boshqaruv Prokuratura, Ichki ishlar organlari, mahalliy boshqaruv to‘g‘risidagi qonunlar. Iqtisodiy sohada mulkchilik to‘g‘risidagi qonunlar. Iqtisodiy sohada mulkchilik korxonalar, tadbirkorlik, banklar va korxonalar, korxonalar, tadbirkorlik, banklar va korxonalar, birlashmalar va tashkilotlardan olinadigan soliqlar, tashqi birlashmalar va tashkilotlardan olinadigan soliqlar, tashqi iqtisodiy faoliyat, chet el investitsiyalari, valyutani iqtisodiy faoliyat, chet el investitsiyalari, valyutani tartibga solish to‘g‘risidagi va boshqa qonunlar.tartibga solish to‘g‘risidagi va boshqa qonunlar.

 Bu qonunlar Bu qonunlar nazariya va hayot nazariya va hayot bilan bog‘liq bo‘lib, bilan bog‘liq bo‘lib, kishilar o‘rtasida turli kishilar o‘rtasida turli ijtimoiy ijtimoiy munosabatlarni munosabatlarni tartibga soladi. tartibga soladi. Qonunni bajarish Qonunni bajarish bozor iqtisodiy bozor iqtisodiy munosabatlariga munosabatlariga o‘tishning barcha o‘tishning barcha amal qiladigan amal qiladigan qoidalaridan biridir. qoidalaridan biridir.

O‘zbekiston Respublikasining O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga asosan davlat organlarini Konstitutsiyasiga asosan davlat organlarini normativ huquqiy aktlar qabul qilish tartibi normativ huquqiy aktlar qabul qilish tartibi quyidagicha belgilangan:quyidagicha belgilangan:  1. O‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi davlat 1. O‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi davlat vakillik organi bo‘lib, qonun chiqaruvchi vakillik organi bo‘lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. U qonunlar va qarorlar hokimiyatni amalga oshiradi. U qonunlar va qarorlar qabul qiladi;qabul qiladi;  2. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Raisi 2. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Raisi Farmoyishlar chiqaradi;Farmoyishlar chiqaradi;  3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti davlat va ijro 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti davlat va ijro etuvchi hokimiyat boshlig‘i bo‘lib, normativ etuvchi hokimiyat boshlig‘i bo‘lib, normativ xarakterdagi farmonlar, qarorlar va farmoyishlar xarakterdagi farmonlar, qarorlar va farmoyishlar chiqaradi;chiqaradi;  4. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 4. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi hukumati qarorlar va farmoyishlar chiqaradi;hukumati qarorlar va farmoyishlar chiqaradi;

 5. O‘zbekiston Respublikasining turli vazirliklari, davlat 5. O‘zbekiston Respublikasining turli vazirliklari, davlat qo‘mitalari va muassasalari — buyruqlar, qo‘llanmalar, qo‘mitalari va muassasalari — buyruqlar, qo‘llanmalar, yo‘riqnomalar va nizomlar qabul qiladi,yo‘riqnomalar va nizomlar qabul qiladi,  6. Viloyat, tuman va shahar hokimlari qarorlar 6. Viloyat, tuman va shahar hokimlari qarorlar chiqaradi. chiqaradi.  7. Mahalliy davlat hokimiyat organlari joylardagi 7. Mahalliy davlat hokimiyat organlari joylardagi viloyatlar, tumanlar va shaharlardagi xalq deputatlari viloyatlar, tumanlar va shaharlardagi xalq deputatlari Kengashlari qaror va farmoyishlar chiqaradi. Shunday Kengashlari qaror va farmoyishlar chiqaradi. Shunday qilib, ko‘ramizki normativ huquqiy hujjatlardan iborat: qilib, ko‘ramizki normativ huquqiy hujjatlardan iborat: Konstitutsiyaviy qonunlar, xalqaro shartnomalar, Konstitutsiyaviy qonunlar, xalqaro shartnomalar, qarorlar, normativ farmonlar, farmoyishlar, buyruqlar, qarorlar, normativ farmonlar, farmoyishlar, buyruqlar, qo‘llanmalar, yo‘riqnomalar, nizomlar va kodekslar.qo‘llanmalar, yo‘riqnomalar, nizomlar va kodekslar.

Похожие

Huquq tizimi

Huquq normalari

Ma’muriy huquq

Xalqaro huquq asoslari

Huquq haqida ta’limot