logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Юриспруденция
  4. Fuqarolik huquqiy munosabat

Fuqarolik huquqiy munosabat

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

509.5 KB
Скачать
Fu q arolik h u q u q iy munosabat R e j a: 1. Fu q arolik huquqiy munosabat tushunchasi. 2. Fu q arolik h u q u q iy munosabatlarning t urlari. 3. Fu q arolik h u q u q lari va burchlarning kelib chi q ish asoslari. www.arxiv.uz Fu q arolik h u q u q iy munosabat tushunchasi • Fuqarolik huquqiy munosabat, deb shaxslar urtasida buladigan va fuqarolik huquqiy normalar bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatga aytiladi. SHaxslar (jismoniy va yuridik) urtasida tuziladigan olish-sotish, maxsulot yetkazib berish, biron-bir ishni bajarish, ijara, karz tugrisidagi va boshka shartnomalar huquqiy munosabatlar jumlasiga kiradi. • Fuqarolik huquqiy munosabat ijtimoiy munosabat, ya’ni shaxslar urtasidagi munosabatdir. Fuqarolik huquqiy munosabat unda katnashuvchilarning erki (irodasi) buyicha vujudga keladi. Fuqarolik huquqiy munosabatda ifodalanadigan ayrim shaxslarning erklari davlatning fuqarolik huquqiy normasida (konunda) ifodalangan irodasiga muvofik bulishi kerak. www.arxiv.uz • SHaxslar (fuqarolar va tashkilotlar) urtasida buladigan fuqarolik huquqiy munosabatlar konun bilan tartibga solinadigan munosabatlar bulganligi tufayli ular ixtiyoriy ravishda amalga oshirilishi lozim. Ammo ba’zi xollarda huquqiy munosabat yuzasidan olingan majburiyatlar ixtiyoriy ravishda amalga oshirilmaganligi tufayli davlat tomonidan belgilangan majburan ijro ettirish choralari qo’llaniladi. • Fuqarolik huquqiy munosabatga xos ba’zi xususiyatlar xam mavjud. CHunonchi, fuqarolik huquqiy munosabatda katnashuvchi shaxslar bu munosabatlarda uzlariga xos mulkka, muayyan mustakillikka ega xolda katnashadilar. Fuqarolik huquqiy munosabatda katnashuvchi shaxslar bir-birlariga nisbatan teng huquqli shaxslar xisoblanadi. Fuqarolik huquqiy munosabatda katnashuvchi shaxslarning huquqlari buzilgan takdirda, bu huquqlar, odatda, da’vo kuzgatish yuli bilan sud yoki xujalik sudi tomonidan kuriklanadi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Xar kanday huquqiy munosabat: huquqiy munosabat sub’ektlari, mazmuni va ob’ektlaridan iboratdi. • Fuqarolik huquqiy munosabat sub’ektlari - unda katnashuvchi shaxslar - fuqarolar va tashkilotlar (ya’ni yuridik shaxs huquqiga ega bulgan korxonalar, muassasalar, jamoa xujaligi, kooperativ va boshka tashkilotlard xamda ularning birlashmalari)dir. Davlat xam fuqarolik huquqiy munosabat ishtirokchisi bula oladi. • Fuqarolik huquqiy munosabatda katnashuvchi shaxslar fuqarolik huquqiy layokatiga, ya’ni fuqarolik huquqlari va burchlariga ega bulish layokatiga molik bulishlari lozim. • Fuqarolik huquqiy munosabatning mazmunini shu munosabatda katnashuvchi shaxslarning sub’ektiv huquqlari va burchlari tashkil etadi. • www.arxiv.uz • Sub’ektiv huquq deyilganda, muayyan huquqiy munosabatda katnashuvchi shaxsga tegishli huquq tushuniladi. Sub’ektiv huquqlar ob’ektiv huquq normalari, ya’ni davlat tomonidan belgilangan umumiy koidalar asosida vujudga keladi va ularga muvofik ravishda amalga oshiriladi. • Sub’ektiv huquqlar uz egasiga konun bilan yul kuyilgan davrlarda uz xoxishi va ixtiyori bilan xarakat kilish imkoniyatini beradi. Boshkacha kilib aytganda, sub’ektiv huquq sub’ektga uz erkini amalga oshirish va uz manfaatlarini kondirish imkoniyatini beradigan munosabatlarni vujudga keltiradi. Sub’ektiv huquq ikkinchi tomondan, huquqka ega bulgan shaxsning boshka shaxslardan uz huquqining buzulmasligini talab kilish imkoniyatini nazarda tutadi. Masalan, mulk egasining sub’ektiv huquqi, bir tomondan, uz mulkini egallash, undan foydalanish va uni tasarruf etish bilan boglik huquqlarni nazarda tutsa, ikkinchi tomondan, u sub’ektiv huquq egasi sifatida uz huquqlarining buzilmasligini xar kimdan talab kila oladi. www.arxiv.uz • Uzbekiston Respublikasida sub’ektiv huquqlar kafolatlangan huquqlardir. Davlat bu huquqlarning amalga oshirilishini ta’minlaydigan moddiy sharoitlarni yaratadi. • Huquqiy munosabatlarning mazmunini yukorida kursatilganidek, huquqlar bilan bir katorda majburiyatlar xam tashkil etadi. Majburiyatning moxiyati shundan iboratki, bunda huquqiy tartibning talabi buyicha uni zimmasiga olgan shaxs ma’lum xarakatlarni kilishga yoki muayyan xarakatlarni kilishdan saklanishga majbur buladi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Fuqarolik huquqiy munosabatning ob’ekti, deb fuqarolik huquqiy munosabatda katnashuvchi shaxslarning sub’ektiv huquqlari va majburiyatlari nimaga karatilgan bulsa, shunga aytiladi. Bular: ashyolar; ishlar va xizmatlar; intellektual faoliyat natijalari; shaxsiy mulkiy huquqlar va boshka moddiy xamda nomoddiy boyliklardir. • Fuqarolik huquqiy munosabatlarning ob’ektlari sifatida kurilgan ashyolar fuqarolik huquqida muxim axamiyatga ega. www.arxiv.uz Fu q arolik h u q u q iy munosabatlarning turlari • Fu q arolik huquqiy munosabatlar kuyidagi turlarga bulinadi: • 1) Mulkiy xarakterda va mulkiy xarakterda bulgan shaxsiy huquqiy munosabatlar. Mulkiy xarakterdagi deganda, muayyan iktisodiy mazmunga ega bulgan ijtimoiy munosabatlar, masalan, mulk yuzasidan belgilanadigan, mulkni olish-sotish, ijaraga kuyish va boshkacha shaklda kuldan-kulga utkazish bilan boglik huquqiy munosabatlar anglashiladi. • Mulkiy xarakterda bulmagan shaxsiy huquqiy munosabatlar shaxs (fuqaro va tashkilot)ning uzi bilan bevosita boglik bulgan, birovga utkazilishi mumkin bulmagan shaxsiy huquqlar, chunonchi, shaxsning mualliflik nomi, kadr-kimmati va boshka shaxsiy manfaatlari bilan boglik bulgan huquqlardan iborat. www.arxiv.uz • 2) Mulokat va nisbiy huquqiy munosabatlar. Mutlak (absalyut) huquqiy munosabatlarda sub’ektiv huquq egalari uz huquqlarining buzulmasligini xar kimdan va xammadan talab kila oladilar. Mutlak huquqlar noma’lum xar bir kimsa tomonidan buzilishi mumkin bulgani sababli xar kimga kashi kuriklanadi. Ularga mulk, mualliflik huquqlari, shaxsiy va boshka ba’zi huquqlar kiradi. • Nisbiy huquqiy munosabatlarga ega fakat ma’lum bir shaxs (yoki shaxslar)gina huquq yoki majburiyat oladi. Nisbiy huquqlar zimmasida majburiyat olgan ma’lum shaxs (yoki shaxslar)ga nisbatangina kuchda buladi. Nartnomaga asoslangan barcha huquqlar nisbiy huquqlar jumlasidandir. Nisbiy huquqlarga asoslangan talablarning amalga oshirilishi, majburiyatlarning bajarilishi, karzga olingan pulning tulanishi buyicha uz zimmasiga shartnoma asosida majburiyat olgan shaxsdangina talab kilish mumkin buladi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • 3) Mulkiy huquqiy va majburiyat munosabatlari. Mulkiy huquqiy munosabatlar yukorida kayd etilganidek, mutlak huquqiy munosabat bulib, mulkiy xarakterga ega va ashyoni egallash, undan foydalanish va uni tasarruf etishga karatilgan. Mulkiy huquqiy munosabatlarda huquqka ega bulgan shaxslar boshka shaxslarning ijobiy xarakterlariga muxtoj bulmay, uz huquqlarini uzlari bevosita amalga oshirish imkoniyatiga ega buladilar. www.arxiv.uz Fu q arolik h u q u q lari va burchlarning kelib chi q ish asoslari. • Majburiyat munosabatlari nisbiy munosabatdan iborat bulib, mulkiy huquqiy munosabatlar bilan boglik bulsa xam, xamma vakt moddiy narsa (ashyo) bilan boglik bulmasligi mumkin. CHunonchi, muayyan ishlarni bajarish, xizmat kursatilishi yoki yetkazilgan zararni tulatilishiga karatilishi mumkin. Barcha shartnomalar, birovga zarar yetkazish, mulkni asossiz olish yoki tejash bilan boglik va boshka ba’zi munosabatlar majburiyat munosabatlari xisoblanadi. • www.arxiv.uz • Fuqarolik huquqi normalari (konunlar) uz-uzidan fuqarolik huquqiy munosabatlarni vujudga keltirmaydi. Fuqarolik huquqiy munosabatlarning vujudga kelishi, uzgarish yoki bekor bulishi ma’lum xolatlar bilan belgilanadi. Binobarin, huquqiy munosabatlarni belgilash, uzgarish, bekor kilishga karatilgan xolatlar yuridik fakt, deb yuritiladi. • Fuqarolik huquqiy munosabatlar vujudga kelishi uchun huquqiy normalarda tugridan-tugri nazarda tutilgan, shuningdek, nazarda tutilmagan bulsa-da, fuqarolik konunlarining umumiy asoslari va mazmuniga muvofik keladigan muayyan xolatlar mavjud bulishi kerak. www.arxiv.uz • Fuqarolik huquqiy munosabatlarni vujudga keltiradigan, uzgartiradigan va bekor kiladigan asoslar sifatida kurilgan yuridik faktlar sifatida kurilgan yuridik faktlar turt guruxga: huquqiy xujjatlar, yuridik xatti-xarakatlar, xodisalar va xarakatlarga bulinishi mumkin. • Fuqarolik huquqlari va majburiyatlarini vujudga keltiruvchi asos sifatida huquqiy xujjatlar kuyidagi turlarga bulinadi: • a) konunda nazarda tutilgan shartnomalar va boshka bitimlardan, shuningdek, garchi konunda nazarda tutilmagan bulsada, lekin unga zid bulmagan shartnomalar va boshka bitimlar: • b) davlat organlari xamda fuqarolar uzini-uzi boshkarish organlarining fuqarolik huquqlari va majburiyatlari vujudga kelishining asosi sifatida nazarda tutilgan xujjatlar; • v) sudning fuqarolik huquq va burchlarini belgilagan karorlari (FKning 8-moddasi, 2-kismi, 1-3 bandlari). www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Yuridik xatti-xarakatlar muayyan huquqiy okibatni tugdirishga karatilmasdan kilinsa xam, bunday okibatlar konun bilan nazarda tutilganligi sababli vujudga keladi. Masalan, fan, adabiyot va san’at asarlarini yaratish bilan boglik bulgan huquq va san’at asarlarini yaratish bilan boglik bulgan huquq va majburiyatlarning vujudga kelishi konun bilan belgilanadi. • Xodisalar, vokealar, ya’ni kishilarning erkidan tashkari sodir buladigan faktlar (masalan, ulim va shunga uxshashlar) fakat konunda nazarda tutilgan xollardagina fuqarolik huquqi va majburiyatlarini vujudga keltiradi. Masalan, fuqaro vafot etgan takdirda uning vorislari vorislik huquqi tugrisidagi normalar asosida meros olish huquqiga, marxumning karzi bulsa, olgan meros mulki kiymati xajmidan shu karzni tulashga majbur buladilar. Tabiiy ofat, yongin yuz bergan takdirda, sugurta organlari jabrlangan shaxs zararini sugarta xakidagi huquqiy normalarga asosan tulashga majbur. www.arxiv.uz • Xarakatlar fuqarolik huquqiy munosabatlarda katnashuvchi shaxs (yoki shaxslar)ning erki buyicha kilinadigan yuridik faktlar xisoblanadi. Ular uz navbatida ikki turga: huquq yul kuygan va huquq yul kuymagan xarakatlarga bulinadi. • Huquq yul kuygan xarakatlar konun bilan man etilmagan xarakatlardan iborat. Bunday xarakatlar fuqarolar va yuridik shaxslarning fuqarolik huquqlari yoki burchlarini belgilash, uzlashtirish yoki bekor kilishga karatilgan xarakatlar bulib, muayyan huquqiy okibatni tugdirishga karatiladi. • Huquq yul kuymagan xarakatlar konun bilan ta’kiklangan xarakatlar bulib, bular birovga zarar yetkazish va asossiz boyib ketishdan iborat (FKning 8-moddasi, 2-kismi, 6-7-bandlar). www.arxiv.uz • Qonun yul kuygan asoslarda mol-mulk olish natijasida xam fuqarolik huquq va majburiyatlari vujudga keladi. Davlat ruyxatidan utkazilishi lozim bulgan mol-mulkka nisbatan huquqlar bulsa, tegishli tartibda ruyxatdan utkazilgan paytdan boshlab vujudga keladi. • Fuqarolar va tashkilotlar uzlarining huquq layokati mazmuniga yarasha xilma-xil fuqarolik huquqlari olish imkoniyatiga egadirlar. • Prezidentimiz I.Karimov uktirganidek, fuqarolik huquqlarini amalga oshirish va burchlarni bajarish vaktida fuqarolar va tashkilotlar davlatimiz bozor iktisodiyotini shakllantirish sharoitida qonunlarga va normativ huquqiy xujjatlarga nisbatan chukur xurmat xissini tarbiyalash aloxida axamiyatga egadir www.arxiv.uz • Fuqarolik huquqlarini amalga oshirish tartibi FKning 9-moddasida kursatilgan. Unga asosan fuqarolar va yuridik shaxslar fuqarolik huquqlarini uz erklari bilan va uz manfaatlarini kuzlab kulga kiritadilar. Ular uzlariga tegishli fuqarolik huquqlarini, shu jumladan, bu huquqlarni ximoya kilish huquqini xam uz xoxishlariga karab tasarruf etadilar. Bunda ular, xatto uzlariga tegishli huquqlarni amalga oshirishdan voz kechishga xam xaklidirlar va bu xolat qonunda nazarda tutilgan xollardan tashkari, masalan, merosdan voz kechish bu huquqlarning bekor kilinishiga olib kelmaydi. • Fuqarolik huquqlarini amalga oshirish boshka shaxslarning huquqlarini xamda qonun bilan kuriklanadigan manfaatlarni buzmasligi shart. Qonun fuqarolik huquqi munosabati ishtirokchilarining insofli, okilona va adolat bilan xarakat kilishini nazarda tutadi. www.arxiv.uz • Fuqarolar va yuridik shaxslar uz huquqlarini amalga oshirishda jamiyatning ma’naviy tamoyillari va axlokiy normalarini xurmat kilishlari, tadbirkorlar esa ish yuritish odobi koidalariga rioya kilishlari shart. Ular uz huquqlarini amalga oshirish jarayonida boshkalarga zarar yetkazmasliklari, suiste’mol kilmasliklari, shuningdek, ulardan zid ravishda foydalanmasliklari shart. • Fuqarolar va yuridik shaxslar uz huquqlarini amalga oshirishda ushbu shartlarga rioya etmasalar, sud ularga tegishli huquqni ximoya kilishni rad etishi mumkin. Sub’ektiv fuqarolik huquqini amalga oshirish - zimmasida majburiyat bulgan shaxsni muayyan xatti-xarakatni kilishga (agar uz burchini ixtiyoriy ravishda bajarmasa) majbur kilish yuli bilan kafolatlanadi. • Fuqarolik huquqlarini ximoya kilish usullari FKning 11- moddasida mustaxkamlab kuyilgan. Ular kuyidagilardan iborat: www.arxiv.uz • 1) huquqni tan olish (masalan, asarning, birov tomonidan uzlashtirilib nashr etilgani tugrisida nizo bulgani xolda, shu asarga nisbatan mualliflikni tan olish); • 2) huquq buzilishidan oldingi xolatni tiklash va huquqni buzadigan yoki uning buzilishi xavfini tugdiradigan xarakatlarning oldini olish (masalan, mulk egasi uzining mulkdan foydalanish huquqining xar kanday ravishda buzilishini bartaraf etish va kelgusida mulkdan foydalanishda xalakit bermaslik majburiyatini buzuvchi shaxsga yuklash); • 3)bitimni xakikiy emas deb topish va uning xakikiy emasligi okibatlarini kullash; • 4) davlat organining yoki fuqarolarning uzini uzi boshkarish organining xujjatini xakikiy emas deb topish; • 5) shaxsning uz huquqlarini uzi ximoya kilishi; • 6) burchni aslicha (natura) bajarishga majbur kilish (masalan, sotilgan ashyo sotuvchi tomonidan ixtiyoriy ravishda topshirilmaganida uning oluvchisi majburiy tarzda olib berish); • 7) zararni tulash; • 8) neustoyka undirish; • 9) ma’naviy ziyonni koplash; • 10) huquqiy munosabatni bekor kilish yoki uzgartirish; • 11) davlat organining yoki fuqarolarning uzini uzi boshkarish organining qonunga zid xujjatini sudning kullamasligi; • 12) qonunda nazarda tutilgan boshkacha usullar. www.arxiv.uz • Fuqarolik huquqlarini ximoya kilish tartibi xam umumiy va maxsus tartibga bulinadi. Fuqarolik huquqlarini ximoya kilishning umumiy tartibi sud va xujalik sudi orkali ximoya kilishdan, shuningdek, fuqarolarning uz huquqlarini uzi ximoya kilishdan iborat buladi. FKning 10- moddasiga asosan buzilgan huquqlarni fuqarolik huquqlarini. protsessual qonunlarda yoki shartnomada belgilab kuyilganidek, ishlar kaysi sudlovga taallukli bulishiga karab, sud, xujalik sudi yoki xolislar sudi ximoya kiladi. Qonunda nazarda tutilgan xollardagina fuqarolik huquqlari ma’muriy tartibda ximoya kilinadi. Ma’muriy tartibda kabul kilingan karor ustidan sudga shikoyat kilish mumkin (FKning 10-moddasi, 2-bandi). www.arxiv.uz www.arxiv.uz • SHaxsning uzi tomonidan xam fuqarolik huquqlarini ximoya kilishga yul kuyiladi. Birok bunda ximoya ma’lum shartlar asosida amalga oshirilmogi lozim. Ular FKning 13-moddasida nazarda tutilgan. Unga asosan shaxsning uzi tomonidan fuqarolik huquqlarini ximoya kilish usullari huquqni buzishga mutanosib bulishi xamda huquq buzilishining oldini olish uchun zarur xarakatlar doirasidan chikib ketmasligi kerak. • Fuqarolik huquqlarini ximoya kilishning maxsus tartibi fakat qonun yoki boshka normativ xujjatlarda maxsus kursatma bulgan takdirdagina qo’llanilishi mumkin. Ximoya kilishning maxsus tartibi kuyidagichadir: fuqarolik huquqlarini ximoya kilish koidalari bilan belgilangan xollarda va tartibda kasaba uyushma tashkilotlari tomonidan xam amalga oshiriladi. www.arxiv.uz • O’rtoq lik sudlari Uzbekiston Respublikasida "Urtoklik sudlari tugrisida"gi nizomda kursatilgan fuqarolik ishlarini kurib, xal kiladi. • Fuqaro va tashkilotlarning sha’ni va kadr- kimmatini ximoya kilish sud tartibida amalga oshiriladi. Ba’zi xollarda, agar fuqaroning sha’niga dog tushiradigan va kadr-kimmatini pastga uradigan ma’lumotlar shaxsning turar joy yoki ishlash joyida birinchi marta sodir etilgan bulsa, jabrlangan shaxsning huquqi usha turar joy yoki ish xonasidagi urtoklik sudi tomonidan ximoya kilinishi mumkin. www.arxiv.uz Adabiyotlar: • 1. Karimov I.A. Uzbekiston: milliy istiklol, iktisod, siyosat, • mafkura. T.1. -T., 1996y. • 2. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod vatan kolsin. T.2.-T., 1996 y. • 3. Karimov I.A. Vatan sajdagox kabi mukaddasdir. T.3, -T., 1996y. • 4. Karimov I.A. Bunyodkorlik yulida. T.4. -T., 1996 y. • 5. Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi. T.5. -T., 1997 y. • 6. Karimov I.A. Xavfsizlik va barkaror tarakkiyot yulida. T.6. -T., • 1998y. • 7. Karimov I.A. Biz kelajagimizni uz kulimiz bilan kuramiz. T.7. -T., • 1999y. • 8. Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon xayot-pirovard • maksadimiz. T.8. -T., 2000y. • 9. Karimov I.A.Vatan ravnaki uchun xar birimiz ma’sulmiz. T.9. -T., • 2001y. • 10. Karimov I.A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmok kerak. T.10 -T., www.arxiv.uz

Похожие

Fuqarolik huquqiy munosabat subyektlari
Fuqarolik-huquqiy munosabatlar. Fuqarolik huquqlarini amalga oshirish va himoya qilish
O’zbekistonda huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati asoslarining shakllanishi
O’zbekistonda huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini shakllantirishning konstitutsiyaviy asosi
O`zbekistonda huquqiy demokratik jamiyat va fuqarolik jamiyati asoslarining shakllanishi