Tuproqning kolloidlari. Tuproqning singdirish qobiliyati - Геология - Презентации

Tuproqning kolloidlari. Tuproqning singdirish qobiliyati

Загружено в:

08.02.2023

Скачано:

0

Размер:

120.134765625 KB

TUPROQNING KOLLOIDLARI. TUROQNING SINGDIRISH QOBILIYATI REJA : 1. Tuproq kolloidlari turlari, ularning mohiyati va ahamiyati. 2. Tuproqning singdirish qobiliyatlari va ularning tuproq holatiga ta’siri. 3. Adsorbtsiya va ionlarning almashinishi. Tayanch iboralar: dispersiya, mitsella, koagulyatsiya, peptizatsiya, singdirish qobiliyati,adsorbsiya, zol, gel.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’QX ATI: 1. G.Yo’ldashev, T. Abdraxmanov Tuproq kimyosi. Toshkent. 2005. 2. M.F. Tuproq kimyosi. O`quv-uslubiy majmua. Toshkent-2011 3. Faxrutdinova M.F. Tuproq kimyosi. O`quv-uslubiy majmua. Toshkent-2011 4. O’.T. Toshbekov. Tuproqshunoslik asoslari fanidan o’quv-uslubiy majmua. Guliston-2012 5. Bohodirov M. Rasulov A. Tuproqshunoslik T., O`qituvchi 1977. 6. https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Tuproq_eritmasi 7. https://www.ziyonet.uz

TAKRORLAYMIZ!!!  Tuproq plastikligi nima?  Tuproqning bo’kishi?  Tuproqning solishtirma hajmi nima?  Tuproqning g’ovakligi nima?  Tuproqning qattiqligi?

 Har xil minerallar, tog‘ jinslari va organik qoldiqlaring tuproq hosil bo’lish jarayonida maydalanishi va parchalanishi natijasida mayda zarrachalar aralashmasi — dispers tizim hosil bo’ladi. Tizim tarkibidagi dag‘alroq zarrachalar (suspenziyalar) fizik- kimyoviy xossalariga ko‘ra mayda zarralardan (chang, qum) farq qilmaydi, juda mayda zarralar (kolloidlar) o‘z xossalari bilan farq qiladi.

 Dispers tizim zarralaming kattaligiga qarab 3 guruhga bo’linadi:- dag‘al dispersiya - zarralaming diametri 0,1 mikrondan katta (mikron - millimetrning mingdan bir qismi); - kolloid dispersiya - zarralaming diametri 1 millimikrondan 0,1 mikrongacha; - maksimal yoki molekulyar dispersiya - zarralaming diametri 1 millimikrondan kichik. Dispers tizimdagi o’lchami 0,2 dan 0,001 m (mikron) gacha bo’lgan zarrachalarga tuproq kolloidlari deyiladi. Ularning miqdori tuproq og’irligiga nisbatan 1-2 dan 30-40 foizgacha o‘zgarib turadi.

 Rus olimi K.K.Gedroys fikricha, tuproq kolloidlari mineral jismlarning kimyoviy nurash jarayonida paydo boigan har xil oksidlardan (AI 2 O 3 ; Fe 2 O 3 ; SiO 2 va boshqalardan) iborat. Kollord zarrachalar (mineral yoki organik) bir-biri bilan birikadi, ya’ni sintezlanish jarayoni sodir bo’ladi. Kolloid zarralaming ko‘pchiligi kristall tuzilishiga ega va 3 qavatdan - yadro, ichki va sirtqi qavatdan iborat. Bunday murakkab tuzilgan kolloid zarracha mitsella deyiladi.

 Kolloid zarra ikki holatda - zol va gel holda bo’lishi mumkin. Zol holdagi kolloid suyuq muhitda erigan va tarqoq holatda bo’lib to‘xtovsiz harakat qiladi. Gel holatdagi kolloid bir necha zarralar yigindisidan iborat yopishqoq quyqa xolida bo’lib, suyuq muhitda osonlik bilan cho‘kadi. Tabiiy omillar ta’sirida zol holdagi kolloid gelga o‘tadi. Zol holdagi kolloidlaming to’planib cho‘kma hosil qilishga, ya’ni gel paydo boiishga koagutyatsfya, gel holdagi kolloidning yana qaytadan tarqalib zol hosil bo’lishiga peptizatsiya jarayoni deyiladi.

TUPROQ KOLLOIDLARI KIMYOVIY TARKIBIGA KO‘RA 3 GURUHGA BO’LINADI:  1. Mineral kolloidlar — fizik-kimyoviy va biologik nurash jarayonida paydo bo’ladi (A1 2 O 3 H 2 O, CaO H 2 O).  2. Organik kolloidlar - bu o‘simlik va hayvon qoldiqlarining chirishi, ya’ni gumifikatsiya jarayoni natijasida paydo boigan organik kislota va gumatlardan iborat.  3. Organo-mineral kolloidlar - mineral va organik kolloidlarning birikishi natijasida vujudga keiadi.

Tuproq paydo bo’lishi va uning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo’lgan tuproq singdirish qobiliyatining turlari qoldiqlarga bog’liq bo’ladi. Tuproqning turli qattiq, suyuq va gazsimon moddalarni o‘ziga singdirishi yoki kolloidlar yuzasida ular konsentratsiyasining oshirish xossasiga tuproqning singdirish qobiliyati deyiladi.

 Mexanik singdirish - tuproq qatlamida yuqoridan pastga harakatlanayotgan suvdagi loyqa holdagi zarralaming qatlamlar orasida ushlanib qolishi.  Fizik singdirish - tuproqdagi mayda zarrachalarning yuza energiyasi ta’sirida turli gaz va suv bugiari, mikroorganizmlar va organik moddalaming fizik yoi bilan singdirilishi.  Fizik-kimyoviy singdirish. Tuproq eritmasidagi har xil tuzlar va kislotalar molekulasi suvli muhitda kation va anionlarga ajraladi.

Kolloid zarralar yuzasiga ionlaming singishi va ular o‘miga zarralardan ekvivalent miqdorda ionlaming ajralib chiqish jarayoniga fizik-kimyoviy singdirish yoki o‘rin almashish adsorbsiyasi deyiladi. Bu jarayon quyidagicha sodir boiadi: Tuproq [Ca] + 2KCI = tuproq] K K + CaCl 2 Kimyoviy singdirish. Eritmadagi moddalar bilan tuproqdagi har xil birikmalar orasida kimyoviy reaksiya natijasida suvda juda qiyin eriydigan yoki erimaydigan modda hosil boiadi va qatlam orasida ushlanib qoladi. 3CaSO 4 +2Na 3 PO 4 =Ca 3 (PO 4 ) 2 +3Na 2 SO 4 Biologik singdirish . Tuproqdagi mikroorganizm va o'simliklarning hayoti tufayli har xil oziq moddalaming ushlanib qolishiga biologik singdirish deyiladi.

 Tuproqning kolloid zarralar to‘plamidan tashkil topgan va kationlarni singdirish va almashtirish qobiliyatiga ega boigan qismiga singdiruvchi kompleks deyiladi. Tuproqning bu qismida har xil mineral va organik birikmalar boiib, ulardagi singdirilgan kationlar almashib turadi. Kationlar almashinish jarayonida faqat tuproqning kolloid qismi ishtirok etadi. Singdiruvchi kompleksning hajmi tuproqning mexanik tarkibi, organik moddaning miqdori va tarkibiga bog’liq bo’ladi. Qumoq, soz va sergumus tuproqlarda ko‘proq, kam gumusli yoki qumloq tuproqlarda nisbatan kamroq bo’ladi.

 Singdirish energiyasi jihatidan ikki valentli Ca ++ , Mg ++ singari kationlar bir valentli kationlar Na+, K+, NH4+ singarilarga qaraganda kuchliroq bo’ladi. Ammo bir valentli Na+ ionning singdirish energiyasi ikki valentli kationlarga nisbatan kuchli bo’ladi. Tuproqning singdirish qobiliyati eng muhim xossalaridan biri hisoblanib, u tuproq hosil bo’lishi va unumdorligining rivojianish jarayonlarida ishtirok etadi. Singdirish qobiliyati o‘simliklar va mikroorganizmlar uchun oziq elementlarining to‘planishini ta’minlashi hisobiga tuproqning oziq rejimini tartibga soladi, tuproq reaksiyasi, uning buferlik darajasi, suv-fizik xossalarini ham tartibga solishda ishtirok etadi.

“ BLIS” SO’ROV 1. Tuproq hosil bo’lish jarayonida qanday dispers tizim hosil bo’ladi? 2. Tuproq kolloidlari haqida tushuncha bering. 3. Tuproqning singdirish qobiliyati deganda nimalar tushuniladi? 4. Tuproq singdirish qobiliyatining qanday turlari mavjud? 5. Tuproqning singdiruvchi kompleksi deganda nima tushuniladi?

 E’tiboringiz uchun rahmat!!!!

Похожие

Tuproqning morfologik belgilari va tuzilishi

Tuproqning suv, havo va ozuqa rejimini o’zgarishi salbiy oqibatlardan himoya qilish

Tuproqqa ishlov berishning ilmiy-nazariy asoslari

Tuproq tarkibi

Tuproq fizikasi