Tuproq eroziyasi tufayli yuzaga keluvchi relyef formalari - Геология - Презентации

Tuproq eroziyasi tufayli yuzaga keluvchi relyef formalari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

912.9052734375 KB

Tuproq eroziyasi tufayli yuzaga keluvchi relyef formalari Reja: 1. Tuproq eroziyasi va uning turlari. 2. Tuproqlarni sho'rlanish, botqoqlanish, ifloslanish va cho'llanishdan saqlash. 3. Eroziya jarayonida tuproqning mexanik tarkibining o’zgarishi

Tabiatda shamol va suv ta'sirida tuproqlarning emirilishi yoki eroziyasi kuzatiladi. Inson faoliyati natijasida tezlashgan suv va shamol eroziyasi amalga oshadi. Antropogen eroziya tuproq resurslaridan noto'g"ri foydalanishning oqibati bo'lib, uning asosiy sabablari o'rmon va to'qaylarni qirqib yuborish, yaylovlarda chorva mollarini boqish normasiga amal qilmaslik, dehqonchilik yuritishning noto'g"ri metodlaridan foydalanish va boshqalardir.

Turli ma'lumotlarga ko’ra har kuni yer yuzida eroziya natijasida 3500 gektar unumdor tuproqli yerlar ishdan chiqadi. Suv eroziyasi ko’proq, tog' oldi va tog'li rayonlarda, shamol eroziyasi tekisliklarda kuzatiladi. Chang bo'ronlari natijasida bir necha soat ichida tuproqning 25 santimetrgacha bo'lgan qatlamini shamol butunlay uchirib ketganligi haqida malumotlar mavjud.

Tuproqlarning sho'rlanishi sug'orishni noto'g'ri olib borganda yer osti suvlari sathining ko’tarilishi natijasida ro'y beradi. Birlamchi va ikkilamchi sho'rlanish kuzatiladi. Ikkilamchi sho'rlanishda suv kappilyarlar orqali ko’tarilib tuzi tuproqda qoladi yoki ortiqcha sug'orish natijasida yer osti suvlari erigan tuzlar bilan sho'rlanadi. Ikkilamchi sho'rlanish ko’proq zarar etkazadi.

Tuproqlarning sho'rlanishi Osiyo, Amerika va Afrikaning ko’pchilik mamlakatlarida kuzatiladi. Sho'rlanishning oldini olish uchun zovurlar o'tkaziladi, yerlarning sho'ri yuviladi. Tuproqlarning botqoqlanishi asosan namlik ko’p joylarda kuzatiladi. Suv omborlari atrofida ham botqoqlangan uchastkalar vujudga keladi. Botqoqlarni quritish uchun maxsus melioratsiya tadbirlari o'tkaziladi. Tuproqlarni ifloslanishdan saqlash muhim ahamiyatga ega

Qishloq xo'jaligini kimyolashtirish tuproqlarning turli kimyoviy birikmalar bilan ifloslanishini kuchaytirib yuboradi. Mineral o'g'itlar to'g’ri tanlanmasa va me'yorida ishlatilmasa tuproqning holati o'zgaradi, unumdorlik xususiyati buziladi. Ayniqsa, zararkunandalarga qarshi, begona o'tlarga va o’simlik kasalliklariga chora sifatida keng foydlaniladigan pestisidlar gerbisidlar, insektisidlar, defolliantlarni me'yoridan ortiq ishlatish tuproqga juda salbiy ta'sir ko’rsatadi. Pestitsidlar tuproqdagi foydali mikroorganizmlarni nobud qiladi va chirindining kamayishiga olib keladi.

Eroziyaga uchragan yerlarda tuproqni unumdorlik xossalari o’ta yomonlashib ketishi adabietlarda ko’plab qayd etilgan. Bu sohada ayniqsa, rus va o’zbek olimlari ko’p ish qilganlar, buni adabiyotlar taxdilidan ko’rib chiqdik. Paxta yetishtiriladigan qiyalik yerlarda go’ng va boshqa organik moddalar sug’orish eroziyasi oqibatida yuvilib ketgan, oziq moddalar o’rnini to’ldirish muhim ahamiyatga egadir. Avvalo har qanday solingan o’git uning turidan qat’iy nazar tuproq yuvilishini ka- maytirishi lozim. Bunda tuproqni mehanik tarkibini o’zgarishi hal qilinuvchi rol o’ynaydi.

Masalan sulfatlar miqdori qiyalik bo’lmagan variantda 0,420 foiz bo’lsa (0-30 sm qavatda) 2-3 variantlarda 0,380 va 0,242 foiz bo’ldi. ko’rinib turibdiki, eroziya natijasida nafaqat ozuqalar yuvilgan, balki yuqori qavatdagi tuzlar ham yuvilib ketgan, yuvilish jarayonlarini tezligi har egatdan oqayotgan suvni sarfi yoxud tezligiga bog’liq bo’ladi, ammo mehanik tarkibi og’ir bo’lgan tuproqlarda u sezilarli darajada kamayadi.O’tkazilgan tadqiqotlarning ko’rsatishicha eroziyaga uchragan va uchramagan variantlardagi xaydov qatlami tuprog’ini 1996 yildagi analizi quyidagi natijalarni ko’rsatadi. Ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, eroziyaga uchragan 2 va 3 variantlarda tuproqning suvli so’rim tarkibi bir-biridan uncha katta farq qilmaydi, ammo qiyalik darajasi oshib borgan sari barcha xildagi elementlarni yuvilib ketganidan ularni miqdori oz bo’lsada kamayar ekan.

Eroziyaga uchragan va uchramagan o’tloqi tuproqlarda suvli so’rim analizi natijalari (foizda) Variantlar Chuqurlik (m) 1 Cl ll CO ll CO 4 Sa M 8 Quruq qoldiq 1 0-30 0,032 0,010 0,420 0,040 0.040 0,590 31-60 0,035 0.008 0,150 0,017 0,010 0,280 2 0-30 0,028 0,006 0,380 0,035 0,036 0,640 31-60 0,038 0.004 0,144 0,010 0,004 0,366 3 0-30 0,029 0,007 0,242 0,022 0,030 0,498 31-60 0.034 0,003 0,103 0,010 0,003 0,220

Eroziyaga uchragan o’tloqi saz tuproqlarni mexanik tarkibi Vari a nt lar Chuq ur lik, sm Fraktsiyalar, foiz hisobida 1-0,25 0.25- 0,1 0,1- 0.05 0.05 0,01 0.01 0,005 0,00 0.00 0.001 0,01 1 0-30 29,80 33,42 9,21 8,60 2,40 4,07 5,90 13,67 31-60 27,64 33,40 9.00 10,63 3,05 3.47 4,70 13,42 2 0-30 24-50 33,00 7,25 5.40 2,05 2.16 4,12 7.90 31-60 16-30 16,20 8,57 18,73 3,77 4,70 5,40 13-80 3 0-30 20,31 24,36 6.44 5,05 2,25 4,00 4,00 10,80 31-60 8,91 8,88 6.28 15,10 1,74 2.70 2,86 6,60

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. To’htaеv A. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish asoslari. Toshkеnt: «Mеhnat». 1994. 34 b. 2. Ilyosova Z.F. «Нayot faoliyati xavfsizligi asoslari». Toshkеnt: «Mеhnat». 2001. 98 b. 3. Nurxo’jaеv A.K., Yunusov M.Yu., Xabibullaеv I.X. Favqulodda vaziyatlar va muhofaza tadbirlari. Toshkеnt: «Univеrsitеt». 2001. 67 b. 4. Tadjiev М., Ne’matov I. va boshq. Favqulodda vaziyatlarda fuqaro muhofazasi. Т. 2003. 260 b.

Похожие

Shamol va suv eroziyasi

Ekzogen jarayonlar. Nurash

Karst jarayonlari va karst relyef shakllari

Tog’ va tog’ oldi tuproqlari

Choʻl zonasining tuproq paydo boʻlishidagi asosiy omillar, tabiiy sharoiti-iqlim, oʻsimliklar, ona jinsi, relyef va boshqalar