logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Геология
  4. Tuproq bonitirovkasi. Tuproq xaritalari va xaritogrammalari

Tuproq bonitirovkasi. Tuproq xaritalari va xaritogrammalari

Загружено в:

20.05.2022

Скачано:

0

Размер:

9898 KB
Скачать
Tuproq bonitirovkasi. Tuproq xaritalari va xaritogrammalari Reja: 1. Tuproq bonitirovkasi. 2. Tuproq kartalarining turlari 3. Tuproq kartogrammalarning turlari 4. Tuproq kartasi va karotogrammalarning qishloq xoʼjaligidagi ahamiyati. Tuproqni bonitirovkalash - tuproqning ishlab chiqarish qobiliyatini taqqoslash yoʼli bilan baholash demakdir. Binobarin, u qishloq xoʼjalik oʼsimliklarini oʼstirishga layoqatlik darajasini ifodalaydi. Tuproqning bonitirovka balini aniqlashda uning ayrim belgilarini bir-biriga taqqoslab koʼrish, ulardan qaysi biri foydali yoki zararli ekanini ajrata bilish kerak. Soʼngra tuproqning oʼrtacha bonitirovka bali va shkalasi tuziladi. Tuproq asosan yuz balli sistema asosida baholanadi. Umuman, hamma xususiyatlari eng yaxshi boʼlgan tuproqlarga 100 ball beriladi. А ksincha, xususiyatlari yomon va yomonlashayotgan tuproqlar esa kam ball bilan baholanadi. Tuproq qancha yuqori belgili yoki yuqori klassli boʼlsa, u shunchalik sifatli hisoblanadi, va aksincha, sifatsiz, past sinfli tuproq boʼlishi ham mumkin. Oʼzbekistonning sugʼoriladigan dehqonchilik mintaqasida tuproq sifatini aniqlashda quyidagi koʼrsatkichlar inobatga olinadi: sugʼorish davri, tuproqning madaniylashganligi, hududning mintaqaviy joylashishi, mexanik tarkibi, eroziyaga uchraganligi va shoʼrlanish darajasi, ona jinsning xossalari, tabiiy yoki sunʼiy zovurlarning mavjudligi. Tuproq bonitirovkasi almashlab ekish tarkibidagi asosiy ekin turini nazarda tutgan holda oʼtkaziladi. Dehqonchilik olib boriladigan barcha tuproqlar bonitirovka qilinadi. Taqqoslash uchun asosiy mezon sifatida eng yaxshi unumdor tuproq olinadi va 100 bali tizimda baholanadi. Tuproqlar bonitirovka qilinganda asosiy ekinlar hosildorligidan tashqari, dalaning katta-kichikligi, shakli, nishabligi, iqlim koʼrsatkichlari ham inobatga olinadi. БОНИТЕТ СИНФИ БОНИТЕТ БАЛИ ТУПРОҚНИНГ СИФАТ БЕЛИГИСИ X IX VIII 91-100 81-90 71-80 Энг яхши тупроқ Яхши тупроқ Яхши тупроқ VII VI V 61-70 51-60 41-50 Сифат жиҳатидан яхшироқ Ўртача тупроқ Ўртачароқ тупроқ IV III II 31-40 21-30 11-20 Ўртача паст сифатли тупроқ Ёмон тупроқ Энг ёмон тупроқ I 1-10 Деҳқончиликда фойдаланилмайдиган ерлар Tuproqning bonitirovka balini aniqlashda tuproqning mexanikaviy tarkibi, tuproq xaritasi dala va laboratoriya maʼlumotlariga asoslanadi. Undan tashqari, gektaridan olinadigan oʼrtacha hosil, haydalma qatlamning agro ishlab chiqarish guruhlari toʼgʼrisidagi maʼlumotlar boʼlishi kerak Tuproqning bonitirovka ballari uning alohida xususiyatlari va belgilarini izohlovchi ballar yigʼindisidan iborat. Tuproqning har bir baholanayotgan belgisi (xususiyati) quyidagi formula yordamida hisoblanadi:м ф А А Б 100   bunda, B – baholash bali; А f — baholanyotgan tuproq belgisi (gumus, azot, fosfor va boshqa ozuqa elementlarning zahirasi hamda boshqa xususiyatlari) koʼrsatgichi; А m – tuproq belgisi (xususiyatlari)ning etalon (andoza) koʼrsatkichi (baholanayotgan belgining maqbul koʼrsatkichi). Masalan, oddiy qora tuproqlarning 1 gektarida oʼrtacha 450 tonna gumus boʼladi ( А m = 100 ball etalon).1D 15 15 22 051204 01 1D 0F14 0F0E 0C08 Rossiya tuproq qoplamini o‘rganishda XVIII asrda tashkil etilgan Rossiya Fanlar Akademiyasining geografiya departamenti alohida ahamiyat kasb etadi. Buyuk olim M.V.Lomonosov ushbu departamentni boshqargan edi. Bu davrda departament tomonidan joylardan ma’lumotlar to‘plash uchun maxsus savolnomalar tuzilgan. M.V.Lomonosov qayinzorlar tagidagi tuproqlarni boy tuproqlar deb baholadi, bunga sabab tariqasida ularni barglarini kuzda to‘kilishi va bahorda yangilanishini keltirdi. Yerga tushgan barglar yil davomida chirib organik moddaga aylanishini aytdi. M.I. Afonin 1771 yilda tuproqlarni tasnifi sifatida gilli qora tuproq, toshli, o‘rmon, botqoq, yong‘oqsimon qora tuproqlarni ajratdi. Rossiyada 1765 yili "Yerkin iqtisodiy uyushma" tashkil etiladi. Bu uyushma vazifasi o‘z zamonasidagi dehqonchilik, iqtisod sohasidagi yangiliklarni to‘plash va aholiga etkazishni yangi usullarini ishlab chiqish, yerlarni sifatini o‘rganish edi.5A 5C 18 13 01 58 0F 16 0E 58 05 08 13 02 XIX asrning birinchi yarmida dastlabki ro‘yxatga olish ishlari davlat tomonidan soliqlarni barobarlash maqsadida boshlandi. Kadastr ishlari katta xarajatlarni talab qildi. Bu xarajatlarni qoplash uchun dehqonlardan qo‘shimcha soliq olish nazarda tutildi. 1842 yilga kelib joylarda kadastr komissiyalari tuzildi, bu komissiya turli so‘rovlar o‘tkazdi. Bu vaqtlarga kelib ushbu komissiya yordamida Rossiyaning 17 gubyerniyasida kadastr ishlari o‘tkazildi. Bu gubyerniyalarga Petyerburg, Voronej, Penza, Tambov, Tula, Ryazan, Orlovsk, Kursk, Moskva, Yekatyerinoslavsk, Pskov va boshqalar kiradi. Bu ishlar natijasida 1851 yili Veselovskiy rahbarligida 1:8400000 masshtabda Rossiyaning tuproq xaritasi tuzildi. Bu xaritaga va ish jarayoniga Dokuchayev yuqori baho berdi. Shunday qilib Rossiyada Yer kadastri ayni vaqtda tuproqlar geografiyasi va tuproqlarni xaritalash kabi fanlarga asos soldi.29 0105150507 160E 0605 1605 1614 160E 18 5A 0F05 23272D 1E0E 21 0914 Respublikamizning yer resurslaridan oqilona va samarali foydalanish , shuningdek ,  qishloq xo ‘ jalik ekinlari hosildorligini ilmiy asoslangan holda rejalashtirish yer maydonlarini har tomonlama o ‘ rganish  va ularning sifatini baholashni taqozo qiladi . Tuproq unumdorligini belgilovchi xususiyatlariga karab yerni sifat jih atdan aniq baholash usullaridan biri uning tabiiy unumdorligini baholash  ( bonitrovka qilish ),  ya ’ ni yerga eng  muhim agronomik xususiyatlariga ko ‘ ra ball bilan solishtirma baho qo ‘ yis h hisoblanadi .  Bu davlat yer kadastri tadbirlari ichida muhim o‘rin tutadi.    O‘zbekiston  qishloq  xo‘jalik  korxonalari  hududidagi  sug‘oriladigan  yerlarni  unumdorligi  bo‘yicha  bonitirovka  qilish birinchi  marta  XX asrning  70 yillarida  "O‘zdaverloyiha"  institutining  Yer  kadastri  bo‘limi  mutaxassislari  tomonidan amalga oshirilgan. Tuproq bonitirovkasi deb, dehqonchilik samaradorlig i va agrotexnikasining  tenglashtirilgan  darajasidagi  tuproq   unumdorligi  bo‘yicha  uning  sifatining  taqqoslangan  bahosiga  aytiladi.   U  tuproqlarning  rivojlanishida  muhim  ahamiyatga ega bo‘lgan ob’ektiv belgilari hamda xususiyatlari asosida aniqlanadi.  Bonitirovka  qilishning  asosiy  maqsadi  tuproqlarning  tabiiy   unumdorligi  bo‘yicha  nisbiy  hamda  barqaror  xususiyatlari bo‘yicha bir tuproq xiliningikkinch isidan  necha  marta  yaxshi  yoki  yomonligini  ko‘rsatishdan  iborat.  Bonitrovkaning  ob’ekti  bo‘yicha  aniqlangan,  qat’iy  taksonomik  birliklarda ifod alangan tuproq xillari xizmat qiladi. Tuproq  bonitrovkasining  mezoni  qilib,  ishlab  chiqarish  natijalariga  ta’sir etuvchi tuproqlarning  tabiiy diagnostik va madaniylashish jarayoni olinadi.  Tuproq  bonitirovkasining  mintaqaviy  xarakterga  ega  bo‘lishi  ma’lum  bir t abiiy  mintaqalarga    va  ularda  yetishtiriladigan  qishloq  xo‘jalik   ekinlariga bog‘lanishi  zarur.265B 11 11 01 08 02 2264 0E 18 02 0F 08 18 0E 06 01 1D 0E 14 O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI YER RESURSLARIDAN SAMARALI VA OQILONA FOYDALANISH Ohirgi yillarda dunyo miqyosida unumdor tuproq qatlami antropogen ta'sir natijasida ifloslanayotgani, sho'rlanish va cho'llanish jarayonlari kuchayayotgani, suv va shamol eroziyasining tuproq unumdor qatlamlari emirilishiga olib kelayotgani, bir qancha ijtimoiy va iqtisodiy muammolarni bosh omili bo'lishga sabab bo'lmoqda. Hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida tuproqdan oqilona foydalanish va uni muqofaza qilish masalasi iqtisodiy-ijtimoiy jiqatdan katta aqamiyatga molik. Chunki, bunda so'z insonlar hayoti va salomatligi, shuningdek mamlakat milliy boyligiga ehtiyotkorona munosabatda bo'lishi, bu masalaning yechimi kelajak avlodning qanday sharoitda yashashini belgilab beradi. Shunday ekan, bu masalaning yechimi qishloq ho'jaligiga mo'ljallangan yerlarining holatini doimiy kuzatib borish, aniqlangan salbiy holatlarni oldini olish va oqibatlarini bartaraf etish, tuproq unumdorligini saqlash va oshirish, muqofaza etish qamda yer resurslaridan samarali foydalanish bo'yicha ilmiy asoslangan taklif va tavsiyalar ishlab chiqish bilan hal etilishi mumkin bo'ladi.26 01 16 14 0F 66 15 0A 0A 67 15 11 21 11 05 15 0E Q ISHLO Q HO'JALIK Y ER TURLARINING TA Q SIMLANISHI, MAYDONI , % H ISOBIDA RESPUBLIKA SUG`ORILADIGAN TUPROQLARINING MEHANIK TARKIBI BO'YICHA TAQSIMLANISHI, MAYDONI FOIZ HISOBIDA YUQORIDA QAYD QILINGANLARDAN KELIB CHIQQAN HOLDA DAVLAT YER KADASTRI QUYIDAGI TARKIBIY QISMLARDAN IBORAT: Yer uchastkalariga bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatiga olish; yer maydonlarini miqdor hamda sifat jihatdan hisob qilish; tuproq bonitrovkasi va yerlarni iqtisodiy baholash Yerlarni tabiiy, barqaror xususiyatlari hamda xo‘jalik sharoitida va foydalanish jarayonida olgan sifatlari bo‘yicha baholashdan iborat. Tuproq bonitirovkasini natijalari yer maydonlarini iqtisodiy jihatdan baholashda holisona asos bo‘lib xizmat qiladi. YER MAYDONLARINI O‘RGANISH Respublikamizning yer resurslaridan oqilona va samarali foydalanish, shuningdek, qishloq xo‘jalik ekinlari hosildorligini ilmiy asoslangan holda rejalashtirish yer maydonlarini har tomonlama o‘rganish va ularning sifatini baholashni taqozo qiladi Tuproq unumdorligini belgilovchi xususiyatlariga karab yerni sifat jihatdan aniq baholash usullaridan biri-uning tabiiy unumdorligini baholash (bonitrovka qilish), ya’ni yerga eng muhim agronomik xususiyatlariga ko‘ra ball bilan 62 solishtirma baho qo‘yish hisoblanadi. Bu davlat yer kadastri tadbirlari ichida muhim o‘rin tutadi. Tuproq bonitirovkasi deb, dehqonchilik samaradorligi va agrotexnikasining tenglashtirilgan darajasidagi tuproq unumdorligi bo‘yicha uning sifatining taqqoslangan bahosiga aytiladi. U tuproqlarning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan ob’ektiv belgilari hamda xususiyatlari asosida aniqlanadi. Bonitirovka qilishning asosiy maqsadi tuproqlarning tabiiy unumdorligi bo‘yicha nisbiy hamda barqaror xususiyatlari bo‘yicha bir tuproq xilining ikkinchisidan necha marta yaxshi yoki yomonligini ko‘rsatishdan iborat. Bonitrovkaning ob’ekti bo‘yicha aniqlangan, qat’iy taksonomik birliklarda ifodalangan tuproq xillari xizmat qiladi. Tuproq bonitrovkasining mezoni qilib, ishlab chiqarish natijalariga ta’sir etuvchi tuproqlarning tabiiy diagnostik va madaniylashish jarayoni olinadi. Tuproq bonitirovkasining mintaqaviy xarakterga ega bo‘lishi ma’lum bir tabiiy mintaqalarga va ularda yetishtiriladigan qishloq xo‘jalik ekinlariga bog‘lanishi zarur. Buning uchun ilmiy asoslangan tabiiy qishloq xo‘jalik mintaqalashtirishni o‘tkazish, ma’muriy chegaralarda qat’iy qo‘llanish maqsadida yirik mintaqalar uchun o‘zlarining tuproq bonitrovkasini o‘tkazish uslubiyatini ishlab chiqish zarur. Tuproq kartasi – maʼlum hudud (xoʼjalik, tuman, viloyat) tuproq qoplamining maʼlum masshtabda kichraytirilgan holda qogʼozdagi aks ettirilgan tasviridir. Tuproq kartasi tuproqlarning tarqalish xususiyatlari, mazkur maydondagi tuproq tiplari va ularni izohlovchi barcha koʼrsatkichlarni aks ettiradi. Kartada keltirilgan barcha maʼlumotlarning qisqacha mazmuni, eksplikatsiyada qishloq xoʼjaligida foydalaniladigan barcha tuproqlarning maydoni koʼrsatilgan boʼladi. Tuproq kartasiga ilova qilinadigan tushuntirish xatida hududning tabiiy sharoitlari, tuproqlarning tarqalish qonuniyatlari, ulardan maqbul foydalanish, tuproq holatini yaxshilash uchun amalga oshirilishi zarur boʼlgan ndagi tuproq tiplari va ularni izohlovchi barcha koʼrsatkichlarni aks ettiradi tadbirlar yoritiladi. Kartaga tushirilayotgan tuproqlarning aniqlik darajasi tekshirishlarning masshtabiga bogʼliq boʼlib, uning kattaligiga qoʼyilgan maqsad va vazifalar xoʼjalikning ixtisosiga, tabiiy sharoitlarga qarab belgilanadi. Hududning relefi, oʼsimlik qoplami qancha xilma-xil boʼlsa, tuproqlari ham shunchalik xilma-xil boʼladi. Ularni tekshirish shunchalik katta masshtabda olib boriladi. Tuproq kartalarining turlari Tuproq kartalari quyidagi xillarga ajraladi: 1. Mukammal kartalar, masshtabi — 1:200 dan 1:5000 gacha; 2. Yirik masshtabli kartalar, masshtabi — 1:10000 dan 1:50000gacha; 3. Oʼrta masshtabli kartalar, masshtabi — 1:100000 dan 1:300000 gacha; 4. Mayda masshtabli kartalar, masshtabi — 1:300000 dan kichik. Tuproq kartogrammasi — dalalarni tuproq kartasi masshtabida chizilgan tasviridir. Ular tuproqning ayrim xossalarini aniqroq izohlash (gumusli qatlamning qalinligi, mexanik tarkibi, yemirilganlik va shoʼrlanish darajasi va h.k.), tuproqdan foydalanishga oid tavsiyalarni aniqlash, ekinlarini joylashtirishda ishlatiladi. Tuproq kartogrammalari tuproq tarkibidagi azot, fosfor, kaliy va boshqa moddalarning miqdorini ham tasvirlaydi (agrokimyoviy kartogrammalar). Kartogrammalar umumiy va regional xillarda tuziladi: - Umumiy kartogrammalar barcha mintaqa va regionlarda tuzilishi shart. - Regional kartogrammalar tabiiy sharoitning oʼziga xos xususiyat lariga, tuproq qoplamiga, xoʼjalikning ixtisosiga qarab bir yoki bir necha tabiiy mintaqalar yoki alohida xoʼjaliklar uchun tuziladi. Umumiy kartogramma lar asosida tuproqlarni agronomik xususiyatlariga qarab (ekinlarni ekish uchun) guruhlarga ajratiladi. А gronomik guruh deganda tuproqlarning tuzilishi, xossalari, foydalanish mumkinligi va amalga oshiriladigan chora-tadbirlar boʼyicha bir-biriga yaqin boʼlgan tuproqlarni umumlashtirish tushuniladi. Tuproq kartalari va kartogrammalari yerga ishlov berishda, ekinlarni joylashtirishda, oʼgʼit tizimini takomillashtirishda, meliorativ tadbirlarning tarkibi va meʼyorini belgilashda, bonitirovkalashda ishlatiladi. Tuproq kartalari va kartogrammalari asosida yordamchi yoʼnalishlar belgilanadi, yerdan foydalanishning samarali usullari va texnologiyasi loyihalashtiriladi. Tuproq kartasi va kartogrammalari asosida dalalar ishlab chiqarish shakllariga – fermer, dehqon xoʼjaligi, shirkatlarga boʼlinadi, qurilish maqsadlari uchun, zovurlar, yoʼllar, yordamchi ishlab chiqarish shahobchalari uchun yer ajratiladi. Yer tuzish ishlarini toʼgʼri tashkil qilish, tuproqning xususiyatlari va unumdorlik darajasini nazarda tutgan holda texnik va ishchi loyihalar tuzish asosida tuproq kartasi va kartogrammasi yotadi . А dabiyotlar roʼyxati 1. Ramazonov O., Yusupbekov O. Tuproqshunoslik va dehqonchilik . – T., Sharq, 2003. 272 bet. 2. Ramazonov O., Yusupbekov O. Tuproqshunoslik va dehqonchilik. – T., Sharq, 2005. 280 bet. 3. Boboxoʼjaev I., Uzoqov P. Tuproqshunoslik . Darslik. – T., Mehnat. 1995. 356 b. 4. А bdullaev X. А. Oʼzbekiston tuproqlari . - T.: 1973 . E’TIBORINGIZE’TIBORINGIZ UCHUNUCHUN RAHMATRAHMAT !!2E4A012E4A01 0707 3434 0707 15361536 4B4B

Похожие

Tuproq tarkibi
Tuproq fizikasi
Tuproq tarkibidagi suv
Tuproq namligini aniqlash
Tuproq fermentlari va uning tavsifi