Muzlik ko’l va botqoqliklarning geologik faoliyati - Геология - Презентации

Muzlik ko’l va botqoqliklarning geologik faoliyati

Загружено в:

14.02.2024

Скачано:

0

Размер:

6180.275390625 KB

MUzlik ko’l va botqoqliklarning geologik faoliyati Reja: 1. Muzlik haqida tushuncha. 2. Ko’l va botqoqliklarning o’ziga xos xususiystlari. 3. Ko’l va botqoqliklarning geologik ishi 4. Xulosa. 5. Foydalanilgan Adabiyotlar.

MUZLIKLAR Muzlik yillab, asrlab qor yigʻilishi uning ablatsiyasidan (erish va sublimatsiya ) oshib ketgan yerlarda shakllanadigan doimiy katta muz jismidir. Muzlik yuzasi kamida 0.1 km², qalinligi esa 50 m boʻladi, u bunday vazn ostida asta-sekin deformatsiyalanadi va oqadi, unda darz va teshiklar paydo boʻladi. Muzlik oqishi natijasida kar va morenalar yuzaga keladi. Muzliklar quruqlikda vujudga keladi, suv havzalaridagi katta muz boʻlaklari esa dengiz muzi deyiladi. Muzliklarni oʻrganuvchi fan sohasi glatsiologiya deyiladi. Muzliklar global kriosfera uchun muhimdir. manbadir. Baʼzan siljib borib, vodiylarni toʻsib qoʻyadi va suv toshqinlariga sabab boʻladi. XXR bir necha yil oʻtib Antarktidada muntazam ravishda tadqiqot ekspeditsiyalari va turistik guruhlarni qabul qiluvchi birinchi aeroportni qurmoqchi. Boʻlajak xab infratuzilmasi tarkibidan uchish-qoʻnish yoʻlagi va havo terminali oʻrin oladi.

Muzliklar — siljib turadigan tabiiy muz toʻplamlari. Bir sutkada bir necha sm dan oʻnlab m gacha siljiydi. M. koʻp yillar davomida toʻplangan krrlardan paydo boʻladi. Qutb oʻlkalarida (Antarktida, Grenlandiya va shim. orollarda) kalinligi 2 –3 km ga yetadigan muz qatlamlari hosil boʻladi. M. morfologik jihatdan 3 turga: yer usti muzligi, togʻ muzligi va qirgʻokdagi dengizga tomon yastanib yotgan shelf turidagi muzlikka boʻlinadi. Togʻ muzligining yiriklari: Alyaskadagi Bering (170 km), Pomirdagi Fedchenko (77 km), Qoraqurumdagi Siachen (75 km) va boshqa Eng yirik togʻ muzligi Oʻrta Osiyo togʻlarida. Yer yuzidagi M.ning umumiy maydoni 16,1 mln. km² dan koʻproq (quruklikning taxminan 11%), hajmi taxminan 30 mln. km 3 . Shundan 15 mln. km² kugb muzligi hisoblanadi. Tyanshanda 8622 km², Pomirda 8400 km², Kata Kavkazda 1430 km², Frans-Iosif yerida 13735 km², Novaya Zemlyada 22423 km². Severnaya Zemlyada 12472 km², Kamchatkada 866 km², Oltoyda 800 km² dan koʻproq muzlik bor. Perito Moreno muzligi, gʻarbiy Patagonia , Argentina .

Muzlik turlari Muzlik turlari. Ye r sharidagi barcha muzliklarniig 99,5% qutblarga va qutb yaqinidagi o’lkalarga (materik qoplama muzligi), faqat 0,5% o’rtacha va tropik mintaqalardagi baland tog’li hududlarga to’g’ri keladi. Yer yuzasidagi barcha muzliklar shakliga va harakatning xarakteriga ko’ra uchta guruhga bo’linadi. Bular - materik muzliklari yoki qoplama muzliklar, tog’ muzliklari hamda vodiy muzliklaridir. Materik muzliklari - qutb o’lkalarida tarqalgan bo’lib, ular tog’larni ham, tekislik va pasttekisliklarni ham yoppasiga qoplab yotadi. Bunga sabab qutblarda va qutb atrofidagi joylarda haroratning yil bo’yi juda past bo’lishidir. Antarktikani va Grenlandiyani qoplab yotgan muz qalqoni bunga misoldir

MUZLIK SHIDAT BILAN ERISHI Muz faoliyatini geologik omil sifatida o’rganish yer yuzasining hozirgi holatini ancha to’liq bilib olishga, shu bilan birga u paydo bo’lganidan beri turli davrlarda qanday o’zgarib kelganligini aniqlashga yordam beradi. Muzlik asosan uch xil geologik ish bajaradi: - tog’ jinslarini yemiradi. - yemirilgan jinslarni tashiydi. - tashib kelinayotgan jinslarni to’playdi. Ushbu jarayonlarning majmuasini tog’li o’lkalardagi muzliklar faoliyatida ko’rish mumkin. Tog’ jinslarini bir joydan ikkinchi joyga ko’chiruvchi hamda ularni yotqizuvchi, ya’ni yer yuzasida harakatlanuvchi eng kuchli agentlardan biri muzlikdir. Muzliklar yo baland tog’larda, yoki qutblarga yaqin yerlarda uchraydi. Muzlik odatda qor chizig’idan yuqorida , relьefning yassi va pastkam joylarida vujudga kelishi asosan iqlim sharoitiga bog’liq. Tog’li o’lkalarda muzlikning qalinligi chetlariga qaraganda markaziy qismida katta bo’ladi.

Dunyodagi eng yirik muzliklardan biri, Totten eriy boshladi, deya xabar bermoqda National Geographic. Muz hajmining kichrayishi dinamikasini olimlar 2008-yildan buyon qayd etmoqda. Totten Sharqiy Antarktida muz qobig‘ining bir qismi hisoblanadi. Dastlabki o‘lchovlarga ko‘ra, muzlik 538 ming kvadrat kilometr maydonni egallagan. Ammo Dunyo okeani haroratining ko‘tarilishi natijasida Antarktida muz qatlami yupqalashmoqda. Olimlar suvdan namuna oldi, uning haroratini o‘lchadi, shuningdek, o‘tgan o‘n yil ichida sun’iy yo‘ldoshdan olingan suratlarni o‘rgandi. Okean oqimi Tottenga iliq suvlarni oqizib kelishi aniqlandi, bu esa unga katta ta’sir o‘tkazadi. Jarayonni ortga qaytarib bo‘lmaydi: Totten kamida 2008-yildan buyon erimoqda. O‘zgarishlar dinamikasini modellashtirib, mutaxassislar kelasi yildayoq u o‘n metrga yupqalashishi va o‘z massasining 63—80 milliard tonnasini yo‘qotishini prognoz qilmoqda.

O`zbekiston To`dako`l va Quyimozor suv omborlarini xalqaro ahamiyatga ega suvli- botqoq hududlari sifatida belgilab oldi, deb xabar bermoqda “Dunyo” AA. Ular Qizilqum cho`lining Janubiy G`arbidagi Navoiy viloyatida joylashgan va biogeografik jihatdan Markaziy Osiyodagi qurg`oqchil bo`lgan hududlar suvlarini saqlashga xizmat qiladi. Suv-botqoqlik hududlar to`g`risidagi konvensiya 1971 yil 2 fevralda Eronning Ramsar shahrida 18 ta davlat tomonidan imzolangan bo`lib, ayni paytda unga dunyoning 170 dan ortiq davlati a`zo bo`lib kirgan. Mamlakatimiz ushbu konvensiyaga 2001 yilda qo`shilgan. Ma`lumot o`rnida aytish joiz, bugungi kungacha mamlakatimiz hududidagi ikkita, ya`ni Dengizko`l 2001 yili va Aydar-Arnasoy ko`llar tizimi 2008 yilda xalqaro ahamiyatga ega suvli-botqoq erlarning ma`lumot bazasi hisoblangan Ramsar ro`yxatiga kiritilgan. Quyimozor suv ombori O`zbekistonda kattaligi jihatidan beshinchi o`rinda bo`lgan Buxoro shahri va unga yaqin Kogon shahri uchun asosiy ichimlik suvi manbaidir. Uning suvi qo`shni To`dako`l suv ombori suviga qaraganda chuchukroq. Undan asosan dehqonchilik va qishloq xo`jaligi ekinlarini sug`orishda foydalaniladi. Umumiy maydoni qariyb 32 ming gektarni tashkil etadigan ushbu suvli-botqoq er maydoni ko`chmanchi qushlar uchun ham muhim to`xtab o`tish joyi hisoblanadi. Ma`lumotlarga qaraganda, so`nggi besh yilda ushbu hududda qo`nib o`tgan qushlarning o`rtacha yillik soni 40 mingdan ortiq.

3. Muzlik kullari . Bu tipdagi kullar botig`i asosan materik muzliklari bosgan teritoriyalarda muzlik eroziyasi natijasida paydo bo`ladi. muzlik kullari Kanadaning shimoliy qismida, Finlandiyada, Taymir yarim orolida ko`p uchraydi. Muzlik kullari hozirgi zamon tog` muzliklari ishi natijasida ham vujudga keladi. Bunga Alp, Kavkaz, Oltoy tog`laridagi, qisman O`rta Osiyo tog`laridagi ba`zi kullar ham misol bo`la oladi. 4. Karst kullari - karst hodisasi natijasida vujudga kelgan chuqurliklarga suv tuplanishi natijasida hosil bo`ladigan kullardir. Bu kullar ohaktosh, gips, dolomit kabi eruvchan jinslar keng tarkqlgan teritoriyalar uchun xarakterlidir. Karst kullari ko`pincha chuqur, biroq kichik bo`ladi.

Aydarko‘l — bu sun’iy yaratilgan ko‘l bo‘lib, Nurota shahriga yaqin joylashgan. Ko‘l Qizilqum sahrosi o‘rtasida joylashgan bo‘lib, mahalliy aholi sahroning feruza daryosi deb nomlashadi va buning hayratli yeri yo‘q, zero, sahroning qoq o‘rtasida bunday o‘lchamdagi ko‘lni yana qayerda uchratish mumkin. Aydarko‘lning paydo bo‘lish tarixi juda qiziq: gap shundaki, o‘tgan asrning o‘rtalariga qadar ko‘l o‘rnida namlik yeri bo‘lmagan quruq yer hosil bo‘lgan. Bahorda esa bu yerda Tuzkon ko‘li hosil bo‘lib, kunlar isishi bilan bug‘lanib ketardi.

BOTQOQLIKLAR Yer yuzining chuchuk yoki shur suv bilan kuchli namlangan qismlari botqoqliklar deb ataladi. Botqoqlik suvi tuproqni butunlay qoplashi yoki tuproqqa shimilgan holda bo`lishi mumkin. Odatda ko`pchilik botqoqliklar xilma-xil botqoq usimliklari bilan qoplangan bo`ladi. Botqoqliklar suvga tuyinish sharoitiga qarab, pastkam yerlardagi va baland yerlardagi botqoqliklarga bo`linadi. Quruqlikning pastkam yerlaridagi botqoqliklar har doim yoki uqtin- uqtin suv bilan kumilib turadi..

Botqoqlik — yerning doimo yoki uzoq vaqt nam, zax boʻlib yotadigan joyi. Botqoqlikda torf qalin (0,2—0,3 m) boʻladi, oʻsimliklarning ildizlari torf ostidagi gruntga yetib bormaydi. Torf qatlami yupqa boʻlsa, botqoqlashgan yerlar deb ataladi. Botqoqlik xalq xoʻjaligida katta ahamiyatga ega. Botqoqlik quritilgandan soʻng torf asosan oʻgʻit, yoqilgʻi va mol tagiga toʻshama sifatida ishlatiladi, undan kimyoviy mahsulotlar olinadi, qurilishda foydalaniladigan plitalar ishlab chikariladi. Botqoqlik koʻpincha oʻrmoni kesilib yoki kuyib ketgan joylarda va oʻgloqlarni uzoq muddat suv bosishi, shuningdek sayoz suv havzalarini ut qoplashi natijasida hosil boʻladi. Oʻsimliklar tarkibi va oʻsimliklarning oziklanish tartibiga koʻra Botqoqliklar 3 xil boʻladi:

Botqoqliklar 3 xil boʻladi: pastqam Botqoqlik, doʻng Botqoqlik va oraliq Botqoqlik Pastqam Botqoqlik uchun evtrof oʻsimliklar harakterli. Ular mineral tuzlarga boy grunt suvlari koʻp boʻlgan daryo qayirlarida, vodiylarda, eski koʻllar oʻrnida va suvayirgʻichlarning pastqam joylarida uchraydi. Bunday Botqoqliklarda asosan, qiyoq, qamish, roʻvak, qirqboʻgʻimlar; daraxtlardan olxa (qandagʻoch) va qayin oʻsadi. Pastqam Botqoqlikda suv kalamushlari, dala sichqonlari, qunduz, balchiqchi, botqoqtovugʻi, oʻrdak, gʻoz yashaydi, qobon, qamishzor mushugi, qizil gʻoz, saqoqushlar uchraydi. Doʻng Botqoqlik uchun oligotrof oʻsimliklar harakterli boʻlib, ular suvayirgʻichlarda yoki daryolarning baland terrasalarida uchraydi va yogʻindan tashqari mineral tuzlari kam grunt suvlaridan toʻyinadi. .

Biologik xilma-xillikni ta'minlash va ekologik ahamiyatga ega bo'lgan tabiiy ekotizimlar qatoriga quyidagilar kiradi botqoqli erlar . Yillik maqsad odamlarni ushbu qimmatbaho tabiiy ekotizimlarni himoya qilish zarurligi haqida xabardor qilishdir. Shuning uchun har yili 2 fevral Butunjahon suv-botqoqlar kunidir. Suv-botqoqlik ekotizim bo'lib, unda tuproq doimiy yoki vaqti- vaqti bilan suv ostida qoladi. Bu chuchuk suv ekotizimlarida va ba'zi sho'rlangan joylarda sodir bo'lishi mumkin. Ushbu maqolada biz sizga suvli erlar, ularning xususiyatlari va ahamiyati haqida bilishingiz kerak bo'lgan hamma narsani aytib beramiz.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAT: 1.Islomov O.I “Umumiy geologiya” <<O’qituvchi>> 1991 yil. 2.Shoraxmedov SH .SH. “Umumiy va tarixiy geologiya “ 1989 yil. 3.Qurbanov A.S “Geologiya” <<o’qituvchi>>1991 yil. 4.www.ziyonet.uz 5.www.qmii.uz

XULOSA. Muzliklar yer yuzasinining 11% ini egalaydi. Ularning yer yuzasidagi maydoni 16.7 mln km kvadratga teng. Shulardan 13.3 mln km kvadrat Antarktidaga 2,2 mln km kvadrat Gredlandiyaga qolgan qismi tog’ muzliklariga to’g’ri keladi. Chunki suvning juda ko’p qismi tog’ muzliklariga to’plangan . Muzliklar hosil qilgan relyef shakilari ikki guruhga bo’linadi . Birinchisi tekislar, muzliklar ikkinchisi tog’ muzliklaridir. Tekislik hosil qilingan relyefi shakilari ,oz kamlari,morena uyumlari va boshqalar. Tog’ muzliklari: kar trog,karling, sirk, nunutaklardir.

Похожие

Morenalar va uning geologik ishi

Dengiz va ko’llarning geologik ishi

Muzliklar va ularning geologik ishi

Daryolarning geologik ishi

Endogen geologik jarayonlar