O'zbekiston oziq ovqat sanoati geografiyasi - География - Презентации

O'zbekiston oziq ovqat sanoati geografiyasi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

572.61328125 KB

O’ZBEKISTONNING OZIQ-OVQAT SANOATI GEOGRAFIYASI REJA: 1.Mamlakat iqtisodiyotida oziq-ovqat sanoatining mavqei. 2.Oziq-ovqat sanoat korxonalarining xuudiy joylashuvi 3.Oziq-ovqat sanoatining asosiy xom Ashe bazalari 4.Mustaqillik yillarida qurilgan va qurilayotgan qo‘shma korxonalar 5.Oziq-ovqat sanoati bilan bog‘liq bo‘lgan ekologik muammolar. www.arxiv.uz

Respublika an’analariga boy xalq xo‘jaligida muhim mavqeni egallaydigan zamonaviy oziq-ovqat sanoatiga ega. Bu sanoat asosan mahalliy xom ashyoni qayta ishlashga asoslangan. Respublika umumiy sanoat mahsuloti hajmining 8.1 %, oziq-ovqat sanoati hissasiga to‘g‘ri keladi. (2005-2000 yillarda 11.8%) . Oziq-ovqat sanoati korxonalarida band bo‘lgan sanoat xodimlari soni 99.3 ming kishi (1993;1980 yilda 72.3 ming kishi). Respublika oziq-ovqat sanoati asosan mahalliy xom ashyoni qayta ishlashga ixtisoslashgan. Mamlakat umumiy sanoat mahsulotining 8.1 % oziq-ovqat sanoati hissasiga to‘g‘ri keladi. Tarmoq tarkibida go‘sht-sut, yog‘-moy, baliq mahsulotlari, un-yorma, non, makaron, meva sabzavot konservalari, qadoqlash, uzum va shampan vinosi, spirt, aroq, tamaki, pivo, chanqov bosar ichimliklar, sovun va boshqa sanoat korxonalari bor. Respublika mustaqillikka erishgandan keyin oziq-ovqat sanoatida chuqur tashkiliy va iqtisodiy islohotlar amalga oshirildi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Ko‘pgina sanoat korxonalari davlat tasarrufidan chiqarilib, ochiq turdagi aksionerlik birlashmalari va jamiyatlariga aylantirildi, ilgari tarmoq korxonalariga rahbarlik qilgan oziq-ovqat, go‘sht-sut, don mahsulotlari va boshqa vazirliklar tugatilib, “O‘zoziqovqatsanoat” davlat aksionerlik konserni (1993 yil 5-may, 1994 yil 26-sentabrdan “Oziq-ovqatsanoat” uyushmalari), “O‘zgo‘shtsanoat” davlat aksionerlik uyushmasi (1993 yil 6-aprel), “O‘zdonmahsulot” davlat konserni (1992 yil 6-fevral, 1994 yil 22-apreldan davlat aksionerlik korporasiyasi), “O‘zmevasabzavotuzumsanoat” davlat korparativ konserni (1991 yil, 1994 yil 28 noyabrdan davlat-aksionerlik uyushmasi), “O‘zbaliq” davlat korparativ (1991 yil, 1994 yildan “O‘zbaliq”davlat aksionerlik korporasiyasi) tashkil etildi. Qishloq xo‘jaligi vazirligi tarkibidagi «O‘zparrandasanoat” respublika ICHB (1964 yil), “O‘zbekbirlashuv” tarkibidagi oziq-ovqat sanoati korxonalari ochiq turdagi aksionerlik jamiyatlariga aylantirildi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Korxonalarda yangi zamonaviy texnologiyalar va uskunalar o‘rnatilmoqda. Aholi ehtiyojlarini respublikaning o‘zida ishlab chiqarilgan oziq-ovqat mahsulotlari bilan qondirish choralari ko‘rilmoqda. Chunki Respublika eksportida oziq-ovqat mahsulotlarining hissasi eng ko‘p bo‘lib kelmoqda, ya’ni 1995 yilda umumiy import hajmining 18.2% ni tashkil qilgan bo‘lsa, 2005 yilga kelib 7% ni oziq-ovqat mahsulotlari tashkil qiladi. Tarmoqda 3646 korxonalar faoliyat ko‘rsatadi. Ularning 99.5% nodavlat sektori, 0.5 % davlat sektoriga to‘g‘ri keladi. Go‘sht sanoati –oziq-ovqat sanoatining asosiy tarmoqlaridan biri bo‘lib, 1930 yillarga qadar O‘zbekiston aholisini go‘sht bilan va tarqoq qassobxona va qushxonalar ta’minlab kelgan. Ot go‘shtidan qazi, qoramol, qo‘y go‘shtidan uzoq muddat saqlanadigan qurutilgan, qovurilgan go‘sht mahsulotlari tayyorlangan. 1905 yilda Toshkentda Orifxo‘ja Azizxo‘jayev Turkiston o‘lkasida birinchi zavod tipidagi qushxonaga asos solgan. 1929 yilda bu qushxona negizida Toshkent go‘sht kombinati tashkil etildi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Hozirgi kunda Respublikamizning barcha viloyatlarida va yirik shaharlarida muzxonalar mavjud. Respublika go‘sht sanoatida Germaniya va Turkiya firmalari bilan hamkorlikda suyakni qayta ishlash, ichak mahsulotlarini tayyorlash, yarim tayyor go‘sht mahsulotlarini ishlab chiqarish, go‘shtni qadoqlash va o‘rab iste’molga chiqarish bo‘yicha tadbirlar amalga oshirilmoqda. Hozirda asosan viloyatlar markazlarida va yirik shaharlarida turli mulkchilik shakllariga mansub 11 ta go‘sht kombinati bo‘lib, ularda go‘sht va 50 turdan ortiq kolbasa mahsulotlari va dudlangan go‘sht mahsulotlari ishlab chiqariladi. Respublikada sut sanoati- korxonalarida sariyog‘, sut-qatiq, sut konserva, quruq sut, pishloq, brinza, qaymoq, muzqaymoq va boshqa mahsulotlar ishlab chiqariladi. Respublikamizning barcha shaharlarida sut va sut mahsulotlarini qayta ishlaydigan korxonalar mavjud. 2006 yilda “O‘zgo‘shtsanoat” uyushmasi tarkibida 38 ta sut korxonasi 150 ga yaqin sut qabul qilish punktlari ishlaydi va ular transport turlari bilan yaxshi ta’minlangan. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Respublika oziq-ovqat sanoatining yetakchi tarmoqlaridan biri yog‘-moy ishlab chiqarish tarmog‘i hisoblanib, qadimdan o‘simlik yog‘i, kunjut, zig‘ir, indov, maxsar urug‘i, paxta chigiti, poliz ekinlari urug‘laridan juvozlardan olingan. Bu oziq-ovqat sanoati umumiy mahsulot hajmining 25 %ni tashkil qiladi. O‘zbekistonda paxta chigitidan moy oluvchi dastlabki zavod 1884 yilda Quqonda qurilgan, 1913 yilda hozirgi O‘zbekistonga qarashli bo‘lgan hududda 30 ta kichik yog‘ zavodida 57 ming tonna paxta moyi ishlab chiqarilgan. Respublikada yillik quvvati 3 mln tonna moyli o‘simlik urug‘ini qayta ishlaydigan 19 ta korxona ishlab turibdi. O‘simlik moyi ishlab chiqarishda yiliga o‘rtacha 2.1 mln tonnadan paxta chigiti ishlatiladi, raps, zig‘ir, maxsar urug‘i shuningdek import bo‘yicha olinadigan soya dukkaki qayta ishlanadi. Yirik yog‘ ekstraksiya zavodlari Kosonsoy.,Guliston, Farg‘ona, Quqon, Kattaqo‘rg‘on, Denov va b. O‘zbekiston oziq-ovqat sanoatining eng rivojlangan tarmoqlaridan biri konservalar ishlab chiqarish tarmog‘i bo‘lib, meva va sabzavotlardan mahsulotlar tayyorlanadi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Asosiy mahsulotlari- meva kompotlari, murabbo, djim, sharbatlar, maridlangan va tuzlangan sabzavotlar, pomidor pastasi, quritilgan mevalar va boshqalar. 1913 yilda hozirgi O‘zbekiston hududida kustar usuli bilan mahsulot tayyorlaydigan 3 ta kichik konserva korxonasi bo‘lib, ularda jami 200 ming banka konserva ishlab chiqarilgan. Respublikada konserva sanoati 30 yillarda rivojlangan. 1929 yil Yangi yo‘l, 1932 yil Toshkent, 1940 yil Samarqand konserva zavodlari qurildi. Urushdan keyingi yillarda Farg‘ona, Andijon , Shahrisabz va boshqa korxonalarda o‘nlab konserva zavodlari qurildi. Konserva korxonalari asosan “O‘zmevasabzavotuzumsanoat” uyushmasi tarkibiga kiradi. 2005 yilda Respublikada 22 ta konserva korxonalari, 3 ta meva qoqi va quritilgan sabzavotlar ishlab chiqaradigan korxonalar bor. O‘zbekistondan Germaniya, Polsha, Italiya, Malayziya, Yaponiya va Hamdo‘stlik davlatlariga turli meva va sabzavotlar konservalari, pomidor pastasi mayiz, turli xil qoqilar eksport qilinadi, ya’ni har yili 35 mln shartli banka konserva 1450 tonna quritilgan meva chetga chiqariladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Keyingi yillarda jamoa xo‘jaliklarida kichik konserva zavodlari va sexlar ishga tushirildi. Kichik va o‘rta biznesni rivojlantirilishi qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlaydigan kichik korxonalarini qurish va mahalliy xom ashyolarni iste’molchilar talabini qondiradigan maxsulotlar ishlab chiqarilmoqda. Oziq-ovqat sanoatining yetakchi tarmog‘i vino ishlab chiqarishdir. Bu tarmoq uchun hamma Respublikada boy xom ashyo resurslari mavjud, ya’ni xilma-xil uzum navlarini boyligidir. Respublikada tayyorlangan uzum mevalari o‘z mazasi, hidi va boshqa xususiyatlari bilan nafaqat mamlakatimizda balki xorijda nom chiqargan. Respublika vino zavodi bir yilda 25 mlndan vino-aroq mahsulotlari ishlab chiqarish quvvatiga ega. Tarmoqda 16 ta yirik korxona bor. Vino mahsulotlari tayyorlash va qo‘yish bilan 56 ta korxona shug‘ullanadi. Eng yirik korxonalari: Toshkent vino kombinati, Toshkent shampan vino zavodi, Samarqand, Zarafshon, Yangi yo‘l, Quqon, Buxoro va boshqa shaharlarda ham zamonaviy vino ishlab chiqaradigan korxonalar mavjud. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Respublikada 250 dal. uzum vinosi, 20 ming dal konyak, 1100 shisha shampan vinosi eksport qilishga rejalashtirilgan. 1995 yilda Respublikada 4.6 mln dal aroq va lekyor aroq mahsulotlari 143 ming dal konyak, 6.6 mln dal uzum vinosi, 396 mln dal shampan vinosi ishlab chiqarilmoqda. Oziq-ovqat sanoati tarkibida tuz ishlab chiqarish muhim ahamiyatga ega. Mustaqillikkacha respublikamiz aholisini iste’mol va texnik maqsadlardagi osh tuziga bo‘lgan ehtiyoji asosan Qozog‘iston, Turkmaniston hamda Rossiyadan keltiriladigan osh tuzi hisobiga qondirilgan. 1992 yildan Qoraqalpog‘iston Respublikasi (Qo‘ng‘irot tumanida) “O‘zbekbirlashuv” tizimida yillik quvvat birligi 100 tosh tuzi qazib chiqaradigan va qayta ishlaydigan kombinat, Surxondaryo viloyatida “Mahalliysanaot” korporasiyasining Xo‘jandtuzkon korxonalari mahsuloti hisobiga bu tarmoq rivojlanmoqda. Aholi iste’molidan asosiy o‘rin egallaydigan choy mamlakatimizda Samarqand choy qadoqlash fabrikasi mahsulotlari hisobiga qondiriladi. Hindiston, Indoneziya, Xitoy, Turkiya, Gruziyadan keltiriladigan xom ashyo hisobiga ishlaydi. Ko‘k va qora choylar ishlab chiqariladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

1990 yillarda chetdan keltirilgan qadoqlash avtomatlarini korxonada o‘rnatilishi uni umumiy quvvatini 30.8 ming tonna qadoqlangan choy ishlab chiqarishga yetkazildi. Umuman olganda oziq-ovqat sanoatining yetakchi tarmoqlaridan elivator,un tortish, non, yorma, qand-shakar, qandolatchilik, pivo va alkogolsiz ichimliklar, tamaki sanoat tarmoqlari mavjud bo‘lib, mustaqillik yillarida chet el korxonalari bilan xamkorlikda, zamonaviy asbob- uskunalari o‘rnatilib, sifatli maxsulotlar ishlab chiqarilmoqda. Oziq-ovqat sanoati korxonalari qayta ishlanadigan maxsulot turiga ko`ra ikki katta guruxga bo`linadi: 1.O`simlik xomashyolarini qayta ishlovchi korxonalar. 2.Xayvonot xomashyolarini qayta ishlovchi korxonalar. O`simlik xomashyolarini qayta ishlovchi korxonalarining o`zi xomashyoni birlamchi qayta ishlovchi va xomashyoni ikkilamchi qayta ishlovchi soxalar korxonalariga ajratiladi. Xomashyoni birlamchi qayta ishlovchi korxonalarga un-yorma, sochma shakar, konserva, birlamchi vinochilik, spirt, tamaki va choy yaprog`ini birlamchi tayyorlash, o`simlik moyi ishlab chiqarish korxonalarini kiritish mumkin. Ularning xomashyosi don, meva va poliz ekinlari xosili, moyli urug`lar va hokazo. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Xomashyoni ikkilamchi qayta ishlovchi soxalar korxonalariga non, makaron, konditer, oq qand, ikkilamchi vinochilik, choy tortish va sigareta tayyorlash, yog`ni qayta ishlash korxonalari (margarin, mayonez, sovun) kiradi. Bu korxonalar xomashyosi esa birlamchi qayta ishlash korxonalarining maxsulotlari: un, sochma shakar, o`simlik moyi, vinomateriallar va hokazo. Oziq-ovqat sanoati maxsulotlarining turi qanchalik ko`p bo`lsa, xomashyolar xam turli-tumandir. Shuning uchun ularni xam asosiy xususiyatlariga yoki kimyoviy tarkibiga ko`ra ayrim guruxlarga bo`lish mumkin. Masalan, quruq o`simlik xomashyolari va xo`l o`simlik xomashyolari guruxlariga yoki uglevodli xomashyolar, moyli xomashyolar, oqsilli xomashyolar va efir-moyli xomashyolar guruxlariga bo`lish mumkin. Har qanday xomashyo biomaterial bo`lib, uning o`ziga xos xususiyatlari kimyoviy tarkibi, xujayra va to`qima strukturasi elementlari kabi ko`rsatkichlari bilan belgilanadi. Bu xomashyolar kimyoviy tarkibiga oqsillar, uglevodlar, lipidlar, vitaminlar, fermentlar va mikroelementlar kiradi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Har bir guruxga mansub xomashyolar sifati o`ziga xos kattaliklar bilan o`lchanadi va aniqlanadi. Bu kattaliklar xomashyoning fizik, ximyoviy, texnologik, organoleptik va boshqa xususiyatlarini ko`rsatuvchi kattaliklar guruxlariga bo`linadi. Xususan, donning sifat ko`rsatkichlari besh guruxga bo`linadi: botanik-fiziologik ko`rsatkichlar – o`simlik turi, navi, unib chiqish davri va miqdori, unish energiyasi; organoleptik ko`rsatkichlar – rangi, mazasi, hidi; fizik ko`rsatkichlar – shakli va o`lchamlari, absolyut va natural og`irligi va boshqalar; mexanik ko`rsatkichlar – taranglik moduli, sochiluvchanligi, qovushqoqligi va boshqalar; kimyoviy ko`rsatkichlar – namligi, kul miqdori, kleykovina miqdori, kislotaliligi va boshqalar; texnologik ko`rsatkichlar – donning un ishlab chiqarish, non ishlab chiqarish yoki makaron ishlab chiqarish uchun yaroqli ekanligini ko`rsatuvchi maxsus kattaliklar. Meva xomashyolari tuzilishi va o`simlik poyasida xosil bo`lishiga ko`ra 4 guruxga bo`linadi: urug`lilar (olma, nok, sitruslilar), danaklilar (olcha, gilos, olxo`ri, o`rik), yumshoq mevalar (uzum, smorodina, malina) va yong`oq mevalar (bodom, yong`oq, xandon pista). www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Poliz xomashyolari 2 guruxga: vegetativ – yaproq, ildiz-poyalari ishlatiladigan (kapusta, salat, turp, piyoz, sabzi, katoshka, lavlagi va xokazo) va mevalilarga (qovoq, bodrin, tomat, no`xot va xokazo) bo`linadi. Xomashyoni saqlash har qanday texnologik jarayonning tashkiliy qismi bo`lib, uning vazifasi xomashyoni yo`qotishsiz yoki minimal chiqitli saqlash va xomashyo sifatini saqlab qolish yoki oshirishdir. Xomashyoni saqlash masalasini xal qilish uchun amalda qo`llaniladigan usullar turlari quyidagilardir: 1. Xomashyoni saqlashga tayyorlash (qo`shimchalardan tozalash, gavlarga ajratish, taralash yoki omborlash va hokazo). 2. Xomashyoni quritish (donlar va moyli urug`larni) yoki konservalash (meva va sabzavotlarni). 3. Atrof muhitda optimal sharoitlarni xosil qilish va avtomatik boshqarish (tarkibi, nisbiy namligi, xarorati). 4. Zaxiralarga turli zararkunanda va xashorotlarni kirishini oldini olish (xashoratlar, kemiruvchilar, qushlar). 5. Xomashyoni ishlab chiqarishga tayyorlash. www.arxiv.uz

. O‘zbekistonda 2003-2012 yillarda davlat ehtiyojlari uchun paxta va g‘alla yetishtiruvchi qishloq xo‘jalik korxonalariga ajratilgan imtiyozli kreditlar www.arxiv.uz

Adabiyotlar: 1.N.I.Nazarov i dr. Obshaya texnologiya pishevix proizvodstv.-M.: Legkaya i pishevaya promishlennost, 1981.-360 s. 2.U.X.Xalimova. O`simlik yog`lari ishlab chiqarish texnologiyasi. – T.: O`qituvchi, 1982. -246 b. 3.M.G.Vasiyev, M.A.Vasiyeva. Non, makaron va qandolat maxsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasi. –T.: 2002. 4.P.M.Malsev. Texnologiya brodilnix proizvodstv. –M.: Pishevaya promishlennost, 1980. -360 s. 5.P.Y.Bachurin, V.A.Smirnov Texnologiya likero-vodochnogo proizvodstva. –M: Pishevaya promishlennosit, 1975.-256 s. 6.T.X.Ikromov, O`.R.Qo`chqorov. Chorva, parranda va baliq mahsulotlarini qayta ishlash texnologiyasi. –T.: Sharq, 2001. -285 b. www.arxiv.uz

Похожие

O'zbekiston ko'priklari

Yoqilg’i sanoati

Kon sanoati

Ko’mir sanoati

Din geografiyasi