Noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasining geografik fanlar tizimida tutgan o’rni - География - Презентации

Noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasining geografik fanlar tizimida tutgan o’rni

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

486.314453125 KB

Noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasining geografik fanlar tizimida tutgan o’rni Re j a: 1.Noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasining predmeti va vazifalari. 2.Noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasining geografik fanlar tizimida tutgan o’rni. 3.Ijtimoiy - geografik tatqiqotlar.

O’tgan asrning 80-chi yillaridan boshlab ijtimoiy va iqtisodiy geografiyaning ijtimoiy qanoti jadal rivojlanib boshladi. Bunga jamiyat va aholi ijtimoiy rivojlanishining hududiy muammolarini, qonuniyatlarini o’rganish zaruriyati paydo bo’lganligi sabab bo’lgan. Oxirgi o’n yilliklar xususan mustaqillik yillaridagi tatqiqotlar ijtimoiy va iqtisodiy geografiyaning ob’yekti va predmeti doirasi ijtimoiy tamonga kengaydi. Mazkur fan rivojlanishining markazida inson va uninig ijtimoiy hayoti bilan bog’liq qirralarini o’rganish masalalari yotadi.

Noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasi, geografiya fanlar tizimidagi aholi va u bilan bog’liq bo’lgan barcha ijtimoiy hodisa va jarayonlarnining hududiy qonuniyatlarini tatqiq etuvchi, yangi va tez rivojlanayotgan fandir. Olimlarning fikricha, hozirgi davrda noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasini mustaqil fan tarmog’i sifatida to’la shakllanmagan va bu borada hozirgacha bahs-munozaralar mavjud. Uning shakllanishi jarayonlari davom etmoqda. Ayniqsa, noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasinining tatqiqot ob’yekti, tuzilishi, fanlar tizimida tutgan o’rni masalalariga yanada oydinlik kiritish zarur.

Noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasi tatqiqotlarining diqqat markazida doimo inson omili yotadi. Shuning uchun uning shakllanishi bevosita aholi geografiyasi bilan bog’liqdir. Turli davrlarda bevosita aholi, ya’ni uning yashash, mehnat qilish, dam olish, sog’liqni saqlash va boshqa ijtimoiy, madaniy–ma’naviy–ma’rifiy fa’oliyati bilan bog’liq masalalar xorijda va shunindek, sobiq Ittifoq iqtisodiy geografiyasi doirasida ham o’rganilgan. Hozirgi kunda noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasi professor A.S.Soliyevning fikricha bevosita inson hayoti bilan bog’liq masalalarning hududiy jihatlarini, uning o’zi yashab turgan muhiti bilan munosibatini, insonning ijtimoiy hayot tarzi, madaniy, ma’naviy, ruhiy rivojlanishi masalalarining hududiy qirralarini o’rganuvchi fandir.

 Noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasining fan sifatida shakllanishida Yevropa olimlarinig hissasi kattadir. U sotsial (ijtimoiy) geografiya tushunchasi bilan 19-chi asrning ikkinchi yarimida fransuz olimi Le-Ple asarlarida uchraydi. Keyincha bu sohada Germaniya (E.Reklyu)va Niderlandiyada (D.Bartelьs) muayyan ishlar qilindi. Hozirgi noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasining vujudga kelishi va rivojlanishiga sobiq Ittifoq geograf olim va tatqiqotchilari ham munosib hissa qo’shganlar. Bu davrda noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasining rivojlanishida uch bosqichni ajratib ko’rsatish mumkin:

Birinchi bosqich – o’tgan asrning 50 – chi yillarigacha bo’lgan vaqtni o’z ichiga oladi. Bu bosqichga xos xususiyatlardan biri ijtimoiy hodisa va jarayonlarning ayrimlari iqtisodiy va etnogeografik tatqiqotlar doirasida o’rganildi. Shularga qaramay aholining turmush sharoitlari, madaniy, maishiy xususiyatlarini o’rganishining zarurligi sobiq sovet geografiya fanining dastlabki yillaridayoq ta’kidlangan edi.

Noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasi aholi geografiyasi asosida shakllandi. Barcha aholi yoki muayyan bir ijtimoiy guruhning ijtimoiy rivojlanishidagi hududiy tafovutlarni tatqiq etish faqatgina ijtimoiy geografiyaning predmeti bo’lmay, balki mintaqaviy sotsiologiyaga ham xosdir. Ammo sotsiologik tatqiqotlarning hududiy qamrovini yetarli darajada deb bo’lmaydi. Ikkinchi bosqich – bu qisqa davr, ya’ni o’tgan asrning 50 -80 yillarni o’z ichiga oladi. Bu bosqichda aholi geografiyasi tez rivojlandi va shu bilan birga, geografik tatqiqotlarda sotsiologiya kategoriyalari va tushunchalari keng qo’llanila boshlandi.

Uchinchi bosqich – keyingi bir necha o’n yillarni o’z ichiga oladi va noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasi aynan shu davrda rasman tasdiqlandi. Ushbu bosqichda bevosita noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasiga xos ishlarning ko’lamini yetarli deb bo’lmasada, avvallariga nisbatan e’tiborga molik ishlar bajarildi. Bu bosqichda bajarilgan ilmiy tatqiqot ishlari sohaviy hamda mintaqaviy jihatlari bilan ajralib turadi. Ayniqsa aholiga xizmat ko’rsatish sohalari geografiyasi bo’yicha salmoqli ishlar e’lon qilindi.

Noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasining O’zbekistonda shakllanishi va rivojlanishiga olimlarimizdan A.S.Soliyev, M.I.Nazarov va boshqalar o’z hissalarini qo’shdilar. Jumladan A.S.Soliyev o’tgan asrning so’ngi o’n yilligida e’lon qilingan qator risola va o’quv qo’llanmalarida noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasining rivojlanish yo’nalishlarini ochib bergan. Shunday qilib noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasi – bu geografiya fanlari tizimi va ijtimoiy fanlar o’rtasidagi integratsiya jarayonlarida vujudga kelayotgan geografik fandir. Hozirgi davrda ushbu tizimda fanlarning uyg’unlashuvi (sintezi) ro’y bermoqda va noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasining umumiy nazariyasi tez shakllanmoqda. Demak, noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasi shakllanish bosqichini boshidan kechirmoqda va shuning uchun ham uning mustaqilligi va bir butunligi istiqbolidan dalolat beradi.

 Noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasining mustaqilligi birinchi navbatda, mazkur fan nazariyasini vujudga keltirilishi bilan va ikkinchidan, uning atrofida integratsiyalashgan turli fanlarning shakllanishi bilan ta’minlanadi.  Hozirgi vaqtda noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasining muhim va dolzarb muammolari jumlasiga qo’yidagilar kiradi:  Ijtimoiy-geografik rayonlashtirish (prinsiplari, mezonlari, ko’rsatgichlar tizimi, tatqiqot usullari va boshqalar).

 Aholinig turmush tarzi va darajalaridagi, ijtimoiy tuzilmalar va ularning hududiy tashkil etishdagi rayonlararo tafovutlar.  Umumlashtiruvchi va maxsus ijtimoiy- geografik tipoldogiyalar (geodemografik vaziyat, shaharlar va aholi joylashuvi tizimlari, qishloq joylar va boshqalar).  Tibbiy-geografik tatqiqotlar va ularning dolzarbligini yetarlicha baholash va boshqalar.  Mazkur muammolarning har biri noishlab chiqarish tarmoqlari geografiyasining to’la shakllanishi va rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi.

E`TIBORING IZ UCHUN RAXMAT!!!

Похожие

O’zbekistonning geografik o’rni

Tibbiyot geografiyasi

Sotsial geografiyaning ob’ekti, predmeti va vazifalari

Sotsial (ijtimoiy) geografiyaning ob’ekti, predmeti va vazifalari

Aholiga xizmat ko‘rsatish sohalari geografiyasi