Ер ости сувлари - География - Презентации

Ер ости сувлари

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

927 KB

МУСТАҚИЛ ИШИМУСТАҚИЛ ИШИ МАВЗУ: МАВЗУ: Ер ости сувлари Ер ости сувлари . . www.arxiv.uz

Er osti suvlari - Yer po’stining yuqori qismidagi tog’ jinslari qatlamlarining g’ovak bo’shlikdarida joylashgan suyuq, qattiq (muz), bug’simon holatdagi suvlar. Ye.o.s. umumiy suv resurslarinkt bir qismi bo’lib , suv ta’minoti va sug’orish manbai sifatida xalq xo’jaligi uchun katta ahamiyatga ega. Sug’oriladigan yerlarning meliorativ ahvoli grunt suvlarining holati bilan belgilanadi. Ye.o.s.ni gidrogeologiya fani o’rganadi. Suv molekulyar kuchlar tutib turadigan bog’langan hamda og’irlik kuchi yoki bosim farqi ta’sirida harakatda bo’ladigan gravitatsion yoki erkin holatda bo’lishi mumkin. Bog’lanmagan suv bilan to’yingan tog’ jinslari qatlamlari suvli gorizont deyiladi, ular suvli komp-lekslarni hosil qiladi. www.arxiv.uz

Ye.o.s. suv saqlovchi jinslarda tuplanish harakteriga ko’ra g’ovak (yumshoq jinslarda), dara (tomir) — qattiq jinslarda va karst (g’or) (darz-karst-engil eriydigan karbonat va gipsli jinslarda) suvlariga bo’linadi. Joylashish sharoitiga ko’ra Ye.o.s. tuproq suvi (q. Tuproq suv rezkimi ), mavsumiy suvlar (yuza suvlar; aeratsiya zonasidagi suv saklovchi qatlamlar ustida yog’inlar yoki sug’orish suvlarining shimilishidan hosil bo’ladi); grunt suvlari (er yuzasiga eng yaqin birinchi suv o’tkazmaydigan qatlam ustida to’planadi) va qatlamlararo (bosimsiz, bosimli, artezian, suv o’tkazmaydigan qatlamlar o’rtasida joylashgan suvli qatlamlar) suvlarga bo’linadi. www.arxiv.uz

Kelib chiqishiga ko’ra Ye.o.s. atmosfera yog’inlari, daryo va sug’orish suvlarining shimilishi natijasida hosil bo’luvchi infiltratsion; tog’ jinslari qatlamlarida suv bug’larining quyuqlashuvidan hosil bo’luvchi kondensatsion; cho’kindi tog’ jinslari paydo bo’lish jarayonida dengiz suvlarining ko’milib qolishi natijasida hosil bo’lgan sedimentatsion va magma soviganda yoki Yer mantiyasidan chiqadigan yuvinil suvlariga bo’linadi. Ye.o.s. ning yer yuziga tabiiy chiqishi bulok, (chashma) deyiladi va oqib chiquvchi va qaynab chiquvchi (qaynar buloq)larga bo’linadi www.arxiv.uz

E.o.s. tabiiy eritmalar bo’lib, tarkibida deyarli barcha ma’lum kimyoviy elementlar uchraydi. Minerallashuvi (suvda erigan moddalarning umumiy miqdori, g/l) bo’yicha Ye.o.s. chuchuk (1,0 gacha), sho’rtam (1,0—10,0), sho’r (10,0—50,0) va namakob (50 dan ko’p) turlariga bo’linadi. Harorati bo’yicha esa sovigan (4° gacha), sovuq (4—20°), iliq (20—37°), issiq (37-42°), qaynoq (42—100°) va o’ta qaynoq (100° dan yuqori) Ye.o.s. ga bo’linadi. www.arxiv.uz

Gidrologik nuktai nazardan Urcha Osiyo xududi uchta rayonga ajratiladi: Togli, Togoldi va tekisliklar. Togli rayonlar sr osti suvi tuyinadigan oblast xisoblanadi. Tog etagi va tog oldi yassi tekisliklari sr osti suvi utib ketadigan yoki yer osti suvi tuyinadigan rayonlardir. Katta maydonni ishgol kilgan chulli tekisliklar gidrogeologik jixatdan ikki kategoriyaga bulinadi. Birinchisi dengiz buyi yosh allyuvial tekisliklar asosan turtlamchi va plitsent yosh idadir. Uning tarkibida kalin va govak kum-loy yotkiziklari bulib. ularda kuchli bosimli sr osti suvlari Korakum, Kizilkum, Muyunkum, Amudaryo delьtasida joylashgan. Tuyinish manba’lari uzokda bulgap yer osti suvi katlamlari artezian xavzalarini xosil kiladi.(Masalan Ustyurt. Krasnovodsk platosi, Betpakdala va x k. z. www.arxiv.uz

Tog’li rayonlarda turli-tuman yotkiziklar orasida yer osti suvlari tuplanadi. Paleozoy yotkiziklari orasida tektonik yotkiziklarda yer osti suvli katlamlari xosil buladi. Mezozoy jinslari orasida yorikdagi suv bilan birga katlam orali k suvlari xam bor. Turtlamchi davrning prolyuvial. alyuvial vodilarida va lyosli yotkiziklar orasida kagla.mli suvlar salmokli urin tutadi. Tog’li rayonlar yer osti suv manbaalariga boy va ular doimiy ravishda tuyinib tog’ etagi rayonlarida yer yuzasiga buloklar tarzida chikadi Toglardagi yer osti suvi maba’lari kucheiz minerallashgan va gidrokarbonatli tarkiblidir. Tog oldi polosalari asosiy suvli manba’lar bulgap toglardan ajralgan xolla uchlamchi va kuyi turtlamchi lavr yotkiziklari bilan koplangan bulib, suvli katlamlar odatda ancha chukurda yotadi. www.arxiv.uz

Infiltratsion suv tabiatda keng tarqalgan, qolganlari sof holda juda kam uchraydi. Aholi, sanoat va yaylovlarni suv bilan ta’minlashda, yerlarni sug’orishda, tibbiyotda (mineral suvlar), issiqlik bilan ta’minlashda (issiq suvlar), har xil tuz va kimyoviy elementlar (yod, bor, brom va b.) olishda Ye.o.s. dan foydalaniladi. Ye.o.s. yerlarning botqoqlanishi va sho’rlanishiga sabab bo’ladi. Bunga qarshi kurashish uchun ochiq va yopiq gorizontam drenajlar va burg’i quduqlari kavlanadi. CHo’llarda Ye.o.sdan keng foydalanildi. Qoraqum, Qizilqum va Ustyurt yaylovlari asosan Ye.o.s. bilan ta’minlangan. www.arxiv.uz

 U rta Osiyo hududida 150 dan ortiq yirik U rta Osiyo hududida 150 dan ortiq yirik Ye.o.s. konlari anikdangan. Ularning har yili Ye.o.s. konlari anikdangan. Ularning har yili tiklanib turadigan ekspluatatsion zaxirasi tiklanib turadigan ekspluatatsion zaxirasi 1500 m3/s dan ortiq, chuchuk suvlar hissasi 1500 m3/s dan ortiq, chuchuk suvlar hissasi 1000 m3/s yaqin, qolgan qismi esa turli 1000 m3/s yaqin, qolgan qismi esa turli darajada (2—3 dan 15 g/l gacha) darajada (2—3 dan 15 g/l gacha) minerallashgan. O’rta Osiyoda 40 mingdan minerallashgan. O’rta Osiyoda 40 mingdan ortiq foydalaniladigan burg’i quduqlari ortiq foydalaniladigan burg’i quduqlari mavjud, ulardan 5 mingga yaqini suvi otilib mavjud, ulardan 5 mingga yaqini suvi otilib chiqadigan artezian quduqlaridir; ularning chiqadigan artezian quduqlaridir; ularning ko’pchiligidan ekinlarni sug’orishda ko’pchiligidan ekinlarni sug’orishda foydalaniladifoydalaniladi www.arxiv.uz

Artezian suvlariArtezian suvlari  Artezian suvlariArtezian suvlari - bosim ta’sirida bo‘lgan yer osti - bosim ta’sirida bo‘lgan yer osti suvlarining bir turi, suv o‘tkazmaydigan qatlamlar suvlarining bir turi, suv o‘tkazmaydigan qatlamlar oralig‘ida hosil bo‘ladi, ular ochilganda suv burg‘i oralig‘ida hosil bo‘ladi, ular ochilganda suv burg‘i quduqlardan fontan shaklida otilib chikddi. quduqlardan fontan shaklida otilib chikddi. A. s. A. s. Yevropada birinchi marta Fransiyaning Artua (lot. Yevropada birinchi marta Fransiyaning Artua (lot. Artesium) provinsiyasida ochilgani uchun shu nomni Artesium) provinsiyasida ochilgani uchun shu nomni olgan. Bunday quduqlar Xitoy va Misrda juda qadimdan olgan. Bunday quduqlar Xitoy va Misrda juda qadimdan ma’lum edi. O‘rta Osiyo-ning sug‘oriladigan zonasi Turon ma’lum edi. O‘rta Osiyo-ning sug‘oriladigan zonasi Turon payette-kisligi artezian havzalari tizimiga ki-radi, uning payette-kisligi artezian havzalari tizimiga ki-radi, uning tarkibida Sirdaryo va Amu-daryo guruhlariga bo‘linadigan tarkibida Sirdaryo va Amu-daryo guruhlariga bo‘linadigan nisbatan kichik bir qancha havzalar bor. Har bir yirik nisbatan kichik bir qancha havzalar bor. Har bir yirik artezian havzasining turli gori-zontlaridagi suvlar turli xil artezian havzasining turli gori-zontlaridagi suvlar turli xil kimyoviy tarkibga ega: o‘ta minerallashgan xlorid tipli kimyoviy tarkibga ega: o‘ta minerallashgan xlorid tipli sho‘r suvlardan to kam mineral-lashgan gidrokarbonat sho‘r suvlardan to kam mineral-lashgan gidrokarbonat tipidagi suvlar-gacha uchraydi. tipidagi suvlar-gacha uchraydi. www.arxiv.uz

 A. s.ning birinchi turdagi suvlari, odatda, A. s.ning birinchi turdagi suvlari, odatda, havzaning juda chuqur qismlarida havzaning juda chuqur qismlarida joylashgan bo‘ladi, mineral va termal joylashgan bo‘ladi, mineral va termal suvlar manbai hisoblanadi; ikkinchisi — suvlar manbai hisoblanadi; ikkinchisi — yuqori gorizontlarda joy-lashgan bo‘lib, yuqori gorizontlarda joy-lashgan bo‘lib, yay-lovlarni suv b-n ta’-minlashda (mas, yay-lovlarni suv b-n ta’-minlashda (mas, Qizilqum yaylovlari, Qarshi cho‘l va h. Qizilqum yaylovlari, Qarshi cho‘l va h. k.), ichimlik suvi olish-da, ekinlarni k.), ichimlik suvi olish-da, ekinlarni sug‘orishda foydalaniladi (q. Artezian sug‘orishda foydalaniladi (q. Artezian qudug‘i).qudug‘i). www.arxiv.uz

FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR:FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR: L. P. SHUBAEV «UMUMIY YeR BILIMI» TOSHKENT – 1975 y. L. P. SHUBAEV «UMUMIY YeR BILIMI» TOSHKENT – 1975 y. 2. 2. VEB SAHIFA:VEB SAHIFA: http://www.ziyonet.uzhttp://www.ziyonet.uz www.arxiv.uz

Похожие

Ер ости сувлари ва улардан оқилона фойдаланиш

Осиё ички сувлари

Сув тузилиши. Табиатда сувнинг аҳамияти

Суффозия ва унинг географик тарқалиши

Гидросфера