Инженерлик геодезияси фани ва унинг вазифалари. Инженерлик геодезияси фанининг ривожланиш тарихи - Геодезия - Презентации

Инженерлик геодезияси фани ва унинг вазифалари. Инженерлик геодезияси фанининг ривожланиш тарихи

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

3877.5 KB

. “ Инженерлик геодезияси фани ва унинг вазифалари. Инженерлик геодезияси фанининг ривожланиш тарихи ” www.arxiv.uz

Ҳар қандай мамлакат- нинг равнақи, умум башарият тарихида тут- ган ўрни, мавқеи ва шуҳрати бевосита ўз фарзандларининг ақлий ва жисмоний етуклигига боғлиқдир. Ислом Каримов www.arxiv.uz

Фойдаланилган адабиётлар рÿйхати 1. Норхўжаев К.Н. Инженерлик геодезияси. Т, Ўқитувчи, 1984 2. Нурматов Э., Ўтанов Ў. Геодезия.Т, Ўзбекистон, 2002 3. Назиров А.Н. Геодезия, Т, Ўқитувчи, 1987 4. МубораковХ.М. Геодезия. Т, Ўқитувчи, 2007 5 МубораковХ.М., Охунов З.Д., Пармонов М.Х. Инженерлик геодезияси. Т, Ўзгипорзем , 19 90 6 Охунов З.Д. Ер тузишда геодезик ишлар. Т., Янги аср авлоди, 2002 7 Ўтанов Ў. Геодезия.Т, Билим, 2005 www.arxiv.uz

“ Инженерлик геодезияси ” фанидан “ Инженерлик геодезияси фани ва унинг вазифалари. Инженерлик геодезияси фанининг ривожланиш тарихи ” мавзусидаги кўргазмали м аърузанинг технологик картаси Иш жараёнл ари вақти Фаолиятнинг мазмуни ўқитувчи талаба I - . босқич Мавзуга . кириш (20 ) минут 1.1. Маърузанинг мавзусини , эълон қилади ўқув машғулотининг мақсади ва натижаларини тушунтиради Мавзу номини ёзиб оладила р 1.2. Ҳар бир т алаба га мавзу - бўйича тар қатма материалларни тарқатади Тарқатм алардан фойдала нади 1.3. Мавзу бўйича ма ъруза - машғулоти нинг таянч иборалари - ва амалиёт режаси га изоҳ беради . Мавзу юзасидан блиц - сўров - усулида маълум бўлган тушунча ларни фаоллаштиради ЎУМ га қарайди . лар Ўз фикрини эркин намоён этадиwww.arxiv.uz

II- босқич . Асосий ( 5 0 минут )  2.1. Инженерлик геодезияси фани ва унинг вазифалари бўйича тушунча ёритиб бериш слайдлар (1- ). орқали таҳлил қилади илова Талабаларни мулоҳазага тортиш мақсадида : уларга саволлар билан мурожаат қилади 1. Геодезия сўзининг маъноси нимадан ? иборат 2. Инженерлик геодезияси фани вазифаси ? нимадан иборат 3 . Г еодезия фанининг вазифаси нимадан ? иборат 4. Олий геодезия фанининг вазифаси нимадан ? иборат , Талабаларнинг фикрини тинглаб . биринчи режани умумлаштиради Ёзадила . р Тинглай . дилар Кўрадил ар Саволла - р ни муҳокам , а қилиб уларга жавоб . беради  2.2. Инженерлик геодезиясининг халк хўжалигидаги ахамияти ҳамда фанни ўрганиш методларини . (2- ) слайдлар орқали тушунтиради илова Ҳар бир саволни калит сўзлар орқали . умумлаштириб беради Тинглайд илар Кўрадила . р Слайдга эътибор , қаратади ёзиб . борадиwww.arxiv.uz

II- босқи ч . Асоси й ( 5 0 минут )  2.3. Инженерлик геодезияси фанининг бошқа фанлар билан алоқаси ва ривожланиш тарихи . (3-туғрисида тушунчалар берилади ) илова Баъзи бир калит сўзларнинг « моҳиятини Инсерт » жадвали усулидан . фойдаланилган ҳолда ёритиб беради  - Шу тариқа учинчи саволни умум , лаштириб хулосалайди . Талабалар иштирокида улар яна бир бор такрорланади Эшитади ва . кўрилади Ўзини қизиқтирга н саволларин и беради « Инсерт » жадвали тузадилар III - босқи . ч Якуни й босқи . ч (10 ) минут  3.1. Тингланган ҳар бир савол қандай ҳал қилинганлиги тўғрисида умумий якуний хулоса беради Эшитади ва кўрилади  3.2. Талабаларнинг билим ва кўникмалари баҳоланади Ўзини қизиқтирга н саволларин и беради  3.3. Келгуси машғулотга тайёргарлик кўриш бўйича топшириқлар ва фойдаланиладиган адабиётлар тавсия этилади Эшитади ва ЎУМ га қарайди ларwww.arxiv.uz

1-мавзу. ” Инженерлик геодезияси фани ва унинг вазифалари. Инженерлик геодезияси фанининг ривожланиш тарихи www.arxiv.uz

Геодезия - юнонча сўз бўлиб , гео - Ер , дезия - ўлчаш , бўлиш маънони билдиради. Геодезия - Ернинг шакли ва ўлчамларини аниқлаш, ер сиртини план ва карталарда тасвирлаш ҳамда хар хил инженерлик масалаларини ечишда бажариладиган ўлчаш усуллари тўғрисидаги фандир. www.arxiv.uz

Геодезик ўлчашлар ер сиртида, денгизларда, коинотда ва ер остида бурчак, масофа ва баланд- ликларни улчаш асбоблари ёрдамида олиб борилади. Жамият тараққиётига кўра геодезия фани ҳам ривожланиб бир неча мустақил фанларга бўлинди: Олий геодезия - бутун Ер сиртини ёки унинг катта қисм- ларини шакли ва ўлчамларини аниқлаш, Ер сиртида айрим нукталар координаталари ва баландликларини ягона системада топиш, ер қобиғининг горизонтал (ётиқ) ва вертикал силжишини ўрганиш каби масалаларни хал килади. Геодезия ёки топография - Ер сиртининг катта бўлмаган бўлакларининг карта ва планларини тузиш, ҳамда нуқталарни баландликларини аниқлаш, уларнинг профили (вертикал кесими) ни тасвирлаш усуллари билан шуғулланади. www.arxiv.uz

Инженерлик геодезияси - инженерли иншоотларни қидирув, лойиҳалаш, қуриш ва фойдаланишда бажариладиган геодезик ишлар усулларини ўрганиши билан шуғулланади. Фототопография ёки аэрофотогеодезия - Ер сиртини суратга олиш ва топографик карта, планларни ернинг фото ва аэросуратлари орқали тузиш усулларини ишлаб чиқиш билан шуғулланади. Картография - карталарни тузиш, нашр қилиш ва улардан фойдаланиш усулларини ўрганади Космик геодезияси - ернинг сунъий йулдошдан туриб, ер шаклини аниқлаш ва унинг сирти суратини олиш усулларини ўрганувчи фандир. www.arxiv.uz

Халк хўжалигидаги хар хил масалаларни ечиш мақсадида Ер сиртидаги ўлчашлар, улар натижаларини ишлаб чиқиш, план, карта ва профиллар тузиш орқали Ернинг сирти унинг шакли ва ўлчамлари ўрганиб чикилади. Шунинг учун Инженерлик геодезияси фанининг вазифалари қўйидагиларни ташкил қилади: 1. Махсус геодезик асбоблар ёрдамида ер сиртида ўлчашларни бажариш усулларини ўрганиш . 2. Ўлчаш натижаларини замонавий техник воситалари ва ЭХМ ёрдамида ишлаб чиқиш усулларини ўрганиш 3. График чизмалар (карта, план ва профил) ни тузиш ва расмийлаштириш усулларини ўрганиш 4. Турли инженерли масалаларни ечишда ўлчаш натижалари ва график чизмаларни қўллаш www.arxiv.uz

Маълумки, геодезия хам бошқа фанлар каби хаётий талаблар асосида вужудга келган ва ишлаб чиқариш кучларининг тараққий этиши билан тобора ривожланиб борган. Инсон қадимдан ўзи яшаган жойни ҳаёт талабига кўра ҳар томонлама билишга қизиққан ва ўрганган. Геодезия тарихи ҳам шундай бошланади. Археологларнинг аниклашича, Қадимий Миср, Месопотамия, Хиндистон, Хитой, Греция, Ўрта Осиё ва бошқа мамлакатлар халқлари ўз эҳтиёжлари учун дсхқончилик қилиш ва суғориш каналларини казиш, турли бино ва иншоотларни қуриш, экин майдонларини ўзаро тақсимлаш каби масалаларни ечишда геодезик ўлчашдан фойдаланган. Масалан, милоддан 4000 йил илгари Мисрдаги Нил дарёси ҳавзасида ерни ўлчаш ишлари олиб борилган. Нил дарёсини Қизил денгиз билан қўшиш мақсадида канал қурилиши милоддан VI аср илгариги вақитга тааллуқлидир. У вақтларда съёмканинг баьзи бир усулларигина маълум эди. Юнонистонлик олим олим www.arxiv.uz

Эратосфен милоддан 230 йил илгари Ер шарининг ўлчамларини аниклаган ва геодезиядан махсус китоб ёзиб, меридианлар ва параллеллар кўрсатилган карта тузган. Птоломей томонидан проекциялаш усуллари жорий қилиниб, Европа ва Осиё карталарини тузишда улардан фойдаланилган. Милоддан 7 - 6 аср илгари хозирги Ироқ жанубида яшаган холдейлар Ерни шар деб фараз қилиб, унинг радиуси R узунлигини ҳисоблаб чикдилар. Милоддан 6 аср илгариёқ Пифагор Ерни шар шаклида деб айтганлиги фанга маълум. IX асрда Арабистонда маданият анча тараққий этиб, Бағдодда „Ҳикмат уйи“ номли илмий марказ тузилди. Унда Ўрта Осиёлик „Ер сурати“ номли асар муаллифи алгебра фанининг асосчиси Ал-Хоразмий хамда Ал-Фарғоний, Ал-Марвозий, Ал-Марварудий каби олимлар ҳам ишлади. Халифа Хорун Ал-Рашид ўғли Ал-Маъмун фармойишига биноан, 827 йили „Хикмат уйи“ аъзоларидан иккита экспедиция тузилди. Ер ўлчамларида бўлган тафовутни бартараф қилиш учун уларга „гадус ўлчаш усули“ ни ишлатиб, Ер ўлчамларини аниқлаш иши топширилди. Улар меридианнинг бир градус ёй узунлигини ўлчаб, ишни 56,0 миля (110,5 км) ва 56,66 миля (111,82 км) натижа билан якунладилар ва ҳисоблашлар учун 111,82 км натижа олинди www.arxiv.uz

Ҳоразмлик улуғ олим Абу Райҳон Беруний (973 - 1048 йй.) ўз ҳаётида ёзган 150 та асаридан 40 тасини геодезия фанига бағишлаб, бой ва қимматли маълумотлар қолдирган. Беруний ҳисоби бўйича Е p радиуси 6339,58 км бўлиб , ҳозирги вақтда ишлатилаётган ( Красовский эллипсоиди ) қиймат- 6371,11 км дан фарқи атига 31,5 км ни ташкил қилади. Инженерлик геодезияси фани математика, астрономия, электроника, география, геоморфология гидрогеология ва бошқа фанлар билан чамбарчас боғлиқ. Геодезик асбоблар назарий жиҳатдан физика қонунлари асосида ясалади, ўлчаш натижалари эса математик қоидалар бўйича ҳисобланади. Ер сиртида нуқталар ўрни географик ва астрономик координаталар бўйича белгиланади. Ер шакли ва унинг ўзгаришидаги жараёнларни ўрганишида геодезия ва геология каби фанлардан фойдаланилади. Ҳозирги даврда геодезия фани механика, автоматика, информатика, электроника фанлар билан ҳам боғлиқ ҳолда тараққий этмоқда. www.arxiv.uz

Инженерлик геодезияси ўз тараққиётида янги маъно кашф этди, замонавий асбобларга, геодезик ўлчаш ва ҳисоблаш усулларига эга бўлди. Бошқа кўп инженерлик фанлар геодезия ёрдамига муҳтож. Геодезия жуда кўп муҳим масалалар хал қилишда қўлланилади. План, карта, профиллар, сув йиғиладиган майдонлар чегараларини аниқлаш, уларнинг юзаларини ҳисоблаш, сув омборлари, тўғон қуриладиган жойлар ўрнини белгилаш жисмлар ҳажмини ҳисоблаш, суғориш ва заҳ қочириш билан боғлик гидротехника иншоотларини қидирув, лойиҳалаш, қуриш ва ишлатиш учун ниҳоятда зарурдир. Саноат иншоотларни (заводлар, фабрикалар, электростанциялар ва ҳ.к.) темир ва автомобил йўлларни, шаҳар ва қишлоқ аҳоли пунктларни, аэродомларни, ер ости иншоотлар (метрополитен, шахта, қувур йўлларни) лойиҳалаш ва қуриш учун муҳим масалаларни ҳал қилишда геодезия фанини аҳамияти жуда каттадир. Геодезик ўлчамлар сув омборлари ва каналларини лойиҳалаш ҳажмларини аниқлаш, тўғонларнинг чўкиши ва силжиши жараёнини баҳолаш каби масалаларни ҳал қилишда ҳам кўлланилади. Геодезия фани ерни бўлиш, уни ҳисобга олиш, она заминни муҳофаза қилиш, ердан унумли фойдаланиш, ер кадастрини ўтказиш, тупроқ, геобатоника ва бошқа қидирув ишларини олиб боришда кенг қўлланилади. www.arxiv.uz

Инсерт жадвали “ ИНСЕРТ” жадвали Мустақил ўқиш вақтида олган маълумотларни, амалда бажарган вазифаларни тизимлаштиришни таъминлайди; олинган маълумотни тасдиқлаш, аниқлаш, четга чиқиш, кузатиш. Аввал ўзлаш-тирган маълумотларни боғлаш қобилиятини шакллантиришга ёрдам беради. Ўқув фаолиятини ташкиллаштиришнинг жараёнли тузилмасиГрафик ташкил этувчи нинг тури, аҳамияти ва хусусиятлари Инсерт жадвалини тўлдириш қоидаси билан танишадилар. Алоҳида ўзлари тўлдирадилар. Ўқиш жараёнида олинган маълумотларни алоҳида ўзлари тизимлаштирадилар - жадвал устунларига “киритадилар” матнда белгиланган қуйидаги белгиларга мувофиқ: “ V ”- мен билган маълумотларга мос; “ - “ - мен билган маълумотларга зид; “ +” - мен учун янги маълумот; “ ?” - мен учун тушунарсиз ёки маълумотни аниқлаш, тўлдириш талаб этилади. www.arxiv.uz2F 031105111C02 25 02 1131 0E 1C0A 1A 0A10 1D171C1D0F 26 50 48 5538 50 38 50 50 56 50 575502 0A0F 01

Инсерт жадвали мен билган маълумотлар- га мос; мен учун янги маълумот мен билган маълумотларга зид; мен учун тушунар- сиз ёки маълумотни аниқлаш, тўлдириш талаб этилади. V + – ? www.arxiv.uz

Фойдаланилган адабиётлар рÿйхати 1. Назиров А.Н. Геодезия, Т, Ў қ итувчи, 1987 2. Норхўжаев К.Н. Инженерлик геодезияси. Т, Ўқитувчи, 1984 3. Нурматов Э., Ўтанов Ў. Геодезия.Т, Ўзбекистон, 2002 4. МубораковХ.М.,Охунов З.Д.,Пармонов М.Х. Инженерлик геодезияси. Т, Ўзгипорзем , 19 90 5. Охунов З.Д. Ер тузишда геодезик ишлар. Т., Янги аср авлоди, 2002 www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Похожие

Инженерлик геодезияси фани, унинг вазифалари, халқ хўжалигидаги аҳамияти

Бурчак ўлчаш. Бурчак ўлчаш асбоблари

Топографик карта ва планларнинг варақларга бўлиниши ва номенклатураси. Масштаблар

Карта ва планларда масштаблар

Планли ва баландлик геодезик тармоқлари тўғрисида тушунча