Uch fazali o’zgaruvchan tok zanjirlari - Физика - Презентации

Uch fazali o’zgaruvchan tok zanjirlari

Загружено в:

09.04.2023

Скачано:

0

Размер:

4080 KB

Uch fazali o’zgaruvchan tok zanjirlariUch fazali o’zgaruvchan tok zanjirlari R e j R e j а :а : 1.1. Umumiy tushunchUmumiy tushunch аа ll аа r.r. 2.2. Uch fUch f аа zz аа li EYuK, kuchlli EYuK, kuchl аа nish vnish v а а tok sistemtok sistem аа sini hosil sini hosil qilish.qilish. 3.3. MM аа nbnb а а vv а а iste’molchiliste’molchil аа rni toʼrt simli yulduz usulidrni toʼrt simli yulduz usulid а а ulul аа sh.sh. 4.4. MM аа nbnb а а vv а а iste’molchiliste’molchil аа rni uch simli yulduz usulidrni uch simli yulduz usulid а а ulul аа sh.sh. 5.5. Iste’molchilIste’molchil аа rni uchburchrni uchburch аа k usulidk usulid а а ulul аа sh.sh. 6.6. Uch fUch f аа zz аа li zli z аа njirlnjirl аа rning quvvrning quvv аа ti.ti.

Bir fazali tok oʼzgaruvchan tokning barcha fazalariga ega boʼlishiga qaramay, xalq xoʼjaligida keng qoʼllanilishiga uning ayrim kamchiliklariga toʼsqinlik qiladi. Masalan, bir fazali tok yordamida aylanuvchi magnit maydonini hosil qilib boʼlmaydi. Bunday maydon esa oʼzgaruvchan tokda ishlovchi barcha dvigatellarning “yuragi” hisoblanadi. Texnologik qurilmalarni harakatga keltirish uchun ishlatishga qulay va ishonchli boʼlgan katta quvvatli oʼzgaruvchan tok dvigatellarini yaratish esa faqat koʼp fazali tok orqali amalga oshiriladi.

1891 yilda rus injineri Dolivo-Dobrovolskiy uch fazali tok sistemasini ishlab chiqib, uni mazkur dvigatellarni ishlatishga tadbiq etdi. Bu sistema hozirgi vaqtda elektrlashtirish sohasida butun dunyoga tarqalgan sistemaga aylandi. Uch fazali tokning keng koʼlamda ishlatilishi quyidagi sabablar bilan bogʼliq. Elektr energiyasini uch fazali tok sistemasi yordamida uzoq masofalarga uzatish, uni fazalar soni boshqacha boʼlgan oʼzgaruvchan tok bilan uzatishga qaraganda iqtsodiy jihatdan birmuncha tejamli hisoblanadi. Chunki elektr energiyasi uch fazali tok sistemasi bilan uzatilganda uzatish liniyalariga sarf qilinadigan rangli metall uni bir fazali tok sistemasi bilan uzatishdagiga qaraganda 25% kam sarf boʼladi.

Uch fazali EYuK uch fazali sinxron generatorda hosil qilinadi. Ushbu generator (1-rasm, a) qoʼzgʼalmas stator va uning ichida aylanuvchi rotordan iborat. Statorning pazlariga (ariqlariga) oʼramlar soni oʼzaro teng boʼlgan va bir-biridan faza boʼyicha ga siljigan (yoki T/3 davrga farq qilgan) uchta chulgʼamlar joylashtirilgan. Uch fazali EYuK, kuchlanish va tok sisteamsini hosil qilish

Chulgʼamlarning bosh uchlari harflari bilan belgilangan. Har bir chulgʼam uch fazali generatorning alohida fazasi hisoblanadi. EYuK larning taʼsir etuvchi qiymatlari harflari bilan belgilanadi. Rotor oʼzgarmas magnit (elektromagnit) dan yasalgan boʼlib, mashinaning asosiy magnit maydonini hosil qilish uchun hizmat qiladi. Unga oʼralgan “uygʼotish chulgʼami” dan oʼtadigan tok yordamida rotorning magnit maydonini boshqarish mumkin.

Rotor oʼzgarmas burchak tezligi ω bilan aylanganda uning magnit kuch chiziqlari statorning har bir chulgʼamida (fazasida) elektromagnit induktsiya qonuniga koʼra , amplituda va chastotalari bir xil boʼlgan, ammo bir biridan faza boʼyicha 2 π/3 ga (yoki T/3 davrda) farqlanuvchi quyidagi sinusoidal oʼzgaruvchan EYuK larni induktsiyalaydi:

Yuqoridagiga oʼxshash yoʼl bilan uch fazali kuchlanish va tok sistemasi uchun ham quyidagi ifodalarni yozish mumkin:

Shuningdek, grafikdan koʼrinadiki har bir faza EYuK lari oʼzlarining maksimumlariga T/3 davr oʼtib erishadi. Shunga koʼra, EYuK vektorlari larning geometrik yigʼindisi quyidagicha (1-rasm, v) boʼlib, qirrali simmetrik yuldz shaklini tashkil etadi. 1-rasm, a va b dagi grafik haqida vektorlar diagrammasi generator rotorining soat mili harakati aynalishi yoʼnalishiga mos keladi.

Bunda hosil bo’lgan fazalarning A-B-C ketma- ketligi (almashinuvi) fazalarning toʼgʼri ketma- ketligi deyiladi. 1-rasm, v da koʼrsatilgan vektor diagrammada esa EYuK vektorlari oʼzining effektiv qiymatlarida ifoda qilingan.

Manba va iste’molchilarni to’rt simli yulduz usulida ulash Generator va isteʼmolchi fazalari oxirgi uchlarini tegishlicha va nuqtalarga ulash yulduz usulida ulash deyiladi (2-rasm). Bunday ulash usuli “ʎ” belgisi bilan belgilanadi. va nuqtalar generator va isteʼmolchining nolinchi (yoki neytral) nuqtalari deyiladi. А na shu nuqtalarni birlashtiruvchi sim nolinchi (yoki neytral) sim deyiladi.

Manba va isteʼmolchi bir nomli fazalarining bosh uchlarini birlashtiruvchi simlar liniya simlari deyiladi. А na shu simlardan oʼtadiga toklar liniya toklari deyiladi va ular I L deb belgilanadi. Manba va isteʼmolchining bir nomli fazalaridan oʼtadigan toklar faza toklari deyiladi va ular I F deb belgilanadi. Yulduz usuli bilan belgilashda manba va isteʼmolchining bir nomli fazalari ketma-ket ulangani uchun liniya va faza toklari oʼzaro teng boʼladi. Ixtiyoriy liniya simi (manba yoki isteʼmolchining bosh uchi) bilan nolinchi sim (nolinchi nuqta) orasidagi kuchlanish faza kuchlanishi deyiladi va ular tegishlicha (yoki ) tarzda belgilanadi.

Istalgan ikkita liniya simi (yoki manba bilan isteʼmolchining istalgan ikkita bosh uchlari) orasidagi kuchlanish liniya kuchlanishi deyiladi. Ularni (yoki ) tarzda yozish qabul qilingan. Isteʼmolchining faza qarshiliklari uch fazali manbaning (yoki tarmoqning) faza kuchlanishiga ulansa, u holda isteʼmolchining har bir fazadagi tok va quvvat koeffitsienti quyidagi formulalar yordamida aniqlanadi:

Uch fazali EYuK, kuchlanish va toklarning shartli musbat yoʼnalishi 2-rasmdagi sxemada koʼrsatilgandek qabul qilinadi. Ushbu rasmda tokning musbat yoʼnalishi qilib generatordan isteʼmolchiga tomon yoʼnalishi, generator EYuKining musbat yoʼnalishi esa generator chulgʼamining oxirgi uchlaridan uning bosh uchlari tomon yoʼnalishi olingan. Isteʼmolchilarda kuchlanish va tokning musbat yoʼnalishi qilib ularning bosh uchlaridan oxirgi uchlariga tomon yoʼnalish qabul qilingan.

Nolinchi simdan oʼtadigan tok tarzda belgilanadi. Kirxgofning birinchi qonuniga muvofiq nolinchi simdagi tok liniya (yoki faza) toklarining geometrik yigʼindisiga teng, yaʼni rasmdagi sxema uch fazali zanjirning toʼrt simli sistemasi (yoki nol simli yulduz usulida ulash sxemasi) deyiladi. Bunday sistema nagruzka nosimmetrik ( ) boʼlganda qoʼllanadi. 3-rasmda aktiv induktiv harakterdagi nosimmetrik nagruzka uchun qurilgan faza kuchlanishlari va toklarining vektor diagrammasi koʼrsatilgan.

Uni qurishda avval ixtiyoriy O nuqtadan faza kuchlanishlarining vektorlari farq bilan chiziladi. Soʼngra faza toklari kuchlanishlarga nisbatan kechikuvchi burchaklar ostida chizilib, tok ning qiymati (3) ifodaga binoan aniqlanadi. Toʼrt simli sistemada uch fazali zanjirning har bir fazasi zanjirning har bir fazasi mustaqil zanjir hisoblanadi. Faza qarshiliklarining qiymatidan qatʼi nazar uchala faza kuchlanishi oʼzaro teng, yaʼni biron fazadagi qarshilikning oʼzgarishi shu fazada va nolinchi simdagi tokning oʼzgarishiga sabab boʼladi.

А gar nosimmetrik nagruzkada nolinchi sim uzilsa, nagruzkasi kichikroq fazaning kuchlanishi nominaldan ortib ketib, shu fazadagi qarshilik qiziydi yoki kuyib ketadi. Nagruzkasi kattaroq fazaning kuchlanishi esa nominaldan kamayib tarmoqdan kamroq quvvat oladi. Shuning uchun nosimmetrik nagruzkada faza kuchlanishlarining simmetriyasini saqlash maqsadida nolinchi simga saqlagich qoʼyilmaydi. Uch fazali notekis nagruzkaga, asosan, elektr yoritish asboblari va maishiy isteʼmolchilar kiradi. Faza va liniya kuchlanishlari orasidagi nisbat. А gar 2-rasmdagi sxemada zanjirni aylanib chiqishda yoʼnalishni dan ga va dan ga va nixoyat dan ga qarab olinsa, u holda liniya kuchlanishlari faza kuchlanishlarining geometrik ayirmasiga teng boʼladi:

Ushbu tengliklardan foydalanib, faza va liniya kuchlanishlari orasidagi nisbatni aniqlash mumkin. Buning uchun ixtiyoriy faza kuchlanishlarining vektorlari oʼzaro farq bilan chiziladi. Soʼngra faza kuchlanishlarining maʼlum qiymatlariga koʼra (4) ifodaga binoan liniya kuchlanishlarining vektor diagrammasini qoʼrib, uning qiymatini aniqlaymiz

Ushbu vektorlar diagrammasidan koʼrinadiki, uchala liniya kuchlanishlari oʼzaro teng va faza jihatdan bir- birlariga nisbatan ga siljigan. Teng yonli OMN uchburchakdan quyidagilarni aniqlaymiz: Agar bo’lsa, u holda Demak, elektr iste’molchilari yulduz usulida ulanganda linya kuchlanishi faza kuchlanishidan marta katta bo’ladi.

M а nb а v а iste’molchil а rni uch simli yulduz usulid а ul а sh Generatorning (yoki uch fazali tarmoqning) fazalariga ulanadigan qarshiliklar oʼzaro teng va bir xil xarakterga, yaʼni bir xil sigʼim va bir xil induktivlikka ega boʼlsa, bunday nagruzka simmetrik hisoblanadi. Simmetrik nagruzkada liniya toklarining yigʼindisi nolga teng, yaʼni ifodaga mos vektor diagramma 5-rasm, a da koʼrsatilgan. Ushbu vektorlar diagrammasidan koʼrinadiki, simmetrik nagruzkada nolinchi simdan tok oʼtmaydi.

U holda nolinchi sigma ehtiyoj qolmay, manba va isteʼmolchini uch simli yulduz usulida ulash mumkin boʼladi (5-rasm, b). Uch fazali simmetrik isteʼmolchilarga uch fazali asinxron dvigatellar, uch fazali induksinon pechlar,shuningdek uch fazali simmetrik nagruzka hosil qiluvchi barcha isteʼmolchilar misol boʼla oladi. Simmetrik nagruzkada faza va liniya kuchlanishlari oʼzaro teng boʼladi. Uch simli yulduz ulashda ifoda nagruzka simmetrik boʼlganidagina kuchga ega.

I ste ’ molchilаrni uchburchаk usulidа ulаsh. Uch fazali tok isteʼmolchilarini uchburchak usulida ulash deb, birinchi fazaning oxirgi uchi ni ikkinchi fazaning bosh uchi bilan, ikkinchi fazaning oxirgi uchi ni uchinchi fazaning bosh uchi bilan va uchunchi fazaning oxirgi uchi ni birinchi fazaning bosh uchi bilan ulashga aytiladi (6-rasm a). Bunday ulash usuli belgisi bilan koʼrsatiladi. Odatda generatorning choʼlgʼamlari yulduz usulida ulanadi. Аmmo uch fazali transformatorlarning ikkilamchi choʼlgʼami yulduz yoki uchburchak usulida ulanishi mumkin.

6- rasmdagi sxemalardan koʼrinadiki, isteʼmolchilarning faza qarshiliklari har juft liniya simlariga ulangan. Dekam, isteʼmolchi uchburchak usulda ulanganda uning har bir fazasi manbaning (yoki tarmoqning) liniya kuchlanishiga ulanar ekan. Bunday ulash sxemasida liniya va faza kuchlanishlari oʼzaro teng boʼladi: Isteʼmolchining faza qarshiliklarida oʼtayotgan toklarga faza toklari deyiladi. Liniya simlaridan oʼtayotgan toklar esa liniya toklari deyiladi. Faza va liniya toklarining shartli musbat yoʼnalishlari 6-rasm, a va b da koʼrsatilgan.

Faza kuchlanishlari va qarshiliklarining maʼlum qiymatlarida har bir faza tokini va quvvat koeffitsientini hisoblab topish mumkin:

yoki umumiy holda Isteʼmolchining faza qarshiliklarini yulduz yoki uchburchak usulida ulash liniya kuchlanishining qiymatiga va isteʼmolchining qanday nominal kuchlanishiga moʼljallanganiga bogʼliq.

Demak, liniya toklari faza toklarining geometrik ayirmasiga teng ekan. rasmda aktiv-induktiv xarakterdagi simmetrik nagruzka uchun liniya va faza kuchlanishlari hamda toklarining vektor diagrammasi koʼrsatilgan. Dastlab liniya (faza) kuchlanishlari vektorlarlarining uchburchagi quriladi, soʼngra faza toklarini liniya kuchlanishlari ga nisbatan kechikuvchi burchaklar ostida chizamiz. Keyin (7) ifodaga binoan liniya toklarining vektolarini topib, ularning qiymatini aniqlaymiz. (7)

Ushbu vektorlar diagrammasidan koʼrinadiki, uchala liniya toklari oʼzaro va faza toklaridan faza boʼyicha ga kechikadi. Teng yonli uchburchak BND dan (5) formulani topgandagi kabi usul bilan ekanligini aniqlaymiz. Demak, isteʼmolchilarni uchburchak usulida ulaganda liniya toklari faza toklaridan marta katta boʼlar ekan. (8) ifoda nagruzka simmetrik boʼlgandagina kuchga ega. Nagruzka nosimmetrik boʼlganda har bir liniya toki alohida oʼlchanadi yoki maʼlum faza toklari boʼyicha (7) ifodaga binoan tok va kuchlanishlarning vektor diagrammasini tegishli masshtabda qurib aniqlanadi.

Uch f а z а li z а njirl а rning quvv а ti. Bir fazali tok zanjirida koʼrilgan aktiv, reaktiv va toʼla quvvat tushunchalari uch fazali tok zanjirida ham oʼz maʼnosini toʼla saqlaydi. Nagruzka simmetrik va nosimmetrik boʼlgandda yulduz va uchburchak usulida ulangan isteʼmolchilarning aktiv, reaktiv va toʼla quvvatlarini hisoblash (aniqlash) formulalari bilan tanishib chiqamiz. Nagruzka nosimmetrik boʼlganda har bir fazaning quvvati alohida hisoblab topiladi. usilida ulanganda usilida ulanganda

Aktiv quvvat Uch fazali zanjirning aktiv quvvati alohida fazalar aktiv quvvatlarini yigʼindisiga teng, yaʼni

Reaktiv quvvat Uch fazali zanjirning reaktiv quvvati alohida fazalar reaktiv quvvatlarining yigʼindisiga teng, yaʼni

To’la quvvat Uch fazali zanjirning to’la quvvati

2. Nagruska simmetrik bo’lganda

Iste’molchi yulduz usulida Uch burchak usulida esa ekanligini hisobga olib, aktiv, reaktiv va toʼla quvvatlarini aniqlashning quyidagi umumlashgan formulalarini yozish mumkin:

Nagruzka qarshiliklarini yulduz usulidan uchburchak usuliga va aksincha oʼtkazib ulash amalda uchrab turadi. Masalan, uch fazali elektr pechining temperaturasini rostlah maqsadida dan ga oʼtkazib ulanadi. А mmo bunda pechning quvvati uch marta kamayadi. А garda dan ga oʼtkazib ulansa, pechning quvvati uch marta ortadi. Haqiqatdan ham, yulduz usulida ulanganda: Uch burchak usulida esa

Похожие

Bir fazali o’zgaruvchan tok zanjirlari

Elektr zanjirlari

Ko’p fazali generator

Issiqlik elektr stansiyalari

O’zgarmas tok zanjirlarini hisoblash