logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Физика
  4. Turli iqlim sharoitlarida termoregulyatsiya

Turli iqlim sharoitlarida termoregulyatsiya

Загружено в:

30.03.2023

Скачано:

0

Размер:

316.91015625 KB
Скачать
TURLI IQLIM SHAROITLARIDA TERMOREGULYATSIYA KIRISH: 1. Turli haroratli sharoitlarda termoregulyatsiya ASOSIY QISM: 1.Termoregulyatsiyaning turlari 2.Termoregulyatsiyaning asab va gumoral boshqarilishi 3.Termoregulyatsiyaning buzilishi 4.Jismoniy mehnatda termoregulyatsiya va chiniqish XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. XVIII asming oxirida Lavuaze va Laplas hayvonlardan uzluksiz ravishda issiqlik ajralib turishini aniqlashgandan keyin termoregulyatsiya va bioenergetikani o ‘rganish boshlangan. Har qanday tirik organizmda ketadigan deyarli barcha biokimyoviy jarayonlar energiya sarfi bilan ketadi. Sarflanayotgan energiyaning barchasi oxir oqibatda issiqlik energiyasiga aylanadi. Issiqlik yoki harorat organizmda ketadigan barcha hayotiyjarayonlarga sezilarli ta’sirk o ‘rsatadi. Organizmda ketadigan kimyoviy reaksiyalaming tezligini temperaturaga bogiiqligini Vant-Goff qonuniga ko‘ra tushuntirish mumkin. Bu qonunga ko‘ra kimyoviy reaksiyaning tezligini o ‘zgarishi haroratning 10°C ga ortishi yoki kamayishiga qarab 2-3 marta ortadi yoki kamayadi. Buni Q | 0koeffitsienti deyilib to‘qimada ketayotgan almashinuv jarayonlarining tezligini 10°C ga farq qiladtgan haroratda aniqlanadi.Hayotiy jarayonlar natijasida organizmda uzluksiz issiqlik hosil bolib turadi. Poykilotermli hayvonlarda termoregulyatsiya yo‘q yoki u deyarli rivojlanmagan, lekin ularda tana harorati hyech vaqtda tashqi muhit haroratiga teng boimaydi hamda ular organizmida moddalar almashinuvi natijasida issiqlik hosil boiadi. Shu sababli, tashqi muhit harorati past boiganida ulaming tana harorati birmuncha yuqori boisa, aksincha tashqi muhit harorati yuqori boiganida ulaming tanasining harorati ko‘tariladi. Poykilotermli hayvonlar issiqlik hosil qilish va sarf qilishi bo‘yicha oiik tabiat bilan gamoyotermli hayvonlar o‘rtasida oraliq o‘rinda turadi. Turli gamoyotermli hayvonlarda tana harorati har xil: parrandalarda 42°C ga yaqin, sut emizuvchilarda esa o‘rtacha 39°C ga yaqin. Tana harorati hosil boiayotgan issiqlik bilan ajratilib chiqarilayotgan issiqlikni nisbatiga bogiiq. Tana haroratining bir kecha-kunduzlik o‘zgarish yoii. Tana haroratining o‘rtacha ko‘rsatkichi deb qoitiq tagi chuqurligidagi harorat olinadi. Bu harorat odamlarda o‘rtacha 36.5-37 С ga teng. Hayvonlarda esa mo‘tadil harorat to‘g‘ri ichakdan oichanadi. Jadal almashinuv kechayotgan ichki organlaming harorati doimo o‘rtacha tana harortidan yuqori, terming harorati esa past boiadi. Terming harorati 30-31°S dan pastga tushsa sovuq seziladi. Hattoki sogiom odamlarda ham jadal ravishda jismoniy ish bajarganida ayrim vaqtda tana harorati 39-40 S gacha ko‘tarilishi kuzatiladi, bu holat esa juda tez o‘z holatiga qaytadi. HARORATNING BIR KECHA-KUNDUZLIK O‘ZGARISHI ORGANIZMDAGI ASOSIY JARAYONLARNI O‘ZIDA AKS ETTIRADI - PULS, KISLOROD QABUL QILISH, QONDAGI QANDNING MIQDORI, ORGANIZMDAN AZOTNI CHIQARILISHI VA HAKAZOLAR. ODAM DAM OLAYOTGAN PAYTDA ULARDA MINIMAL HARORAT KECHASI SOAT 2-4 LARDA KUZATILSA, MAKSIMAL HARORAT KECHQURUN 4-7 LARDA KUZATILADI. TERMOREGULATSIYA JARAYONLARI 2 TA TURGA BO'LINADI. BULAR: 1.KIMYOVIY 2.FIZIKAVIY KIMYOVIY termoregulatsiya Organizmda issiqlikning hosil boiishi, uning hayotiy jarayonlari, to‘qimalarda oksidlanish reaksiyalarning tana haroratini doimiyligiga qaratilgan barcha moslamalar kimyoviy termoregulatsiya asoslari hisoblanadi. Tana haroratining maium bir darajasi to‘qimalarda fermentativ jarayonlarining kechishida zaruriy sharoit boiib qoladi. Bu sharoitlarda turli murakkab fiziologik funksiyalar amalga oshiriladi. Tashqi muhit harorati ko‘tarilib 25-30°C ga yetganda moddalar almashinuvi va issiqlik hosil boiishi bir oz kamayadi. Tashqi muhit harorati kamayib 15°C dan pastga tushganda issiqlik hosil boiishi ancha kuchayadi. Tashqi harorat optimal haroratdan, yoki komfort mintaqasidan past boisa, issiqlik hosil boiishi ancha kuchayadi. Odatdagi yengil kiyim kiyilganda komfort zonasi 18-20°C atrofida, yalang‘och odam uchun csa 28°C boiadi. Tashqi muhit harorati pasayganda issiqlik hosil boiishining kuchayishi tanani sovushdan saqlashda katta ahamiyatga ega. Mushaklar qisqarganda ularda eng ko‘p issiqlik hosil boiadi Odam hatto qimirlamay yotib mushaklarini taranglatsa, unda oqsidlanish jarayonlari va shu bilan birga issiqlik hosil bo’lishi mushaklarni bo‘shashtirib yotgandagiga nisbatan 10% oshadi. Uncha katta boimagan harakat faolligi issiqlik hosil boiishini 25% ga orttiradi. Yurish energiya sarfini 60-80% oshiradi, og‘ir jismoniy ishda esa energiya sarfi 400-500% ko‘payishi mumkin. Sovuq sharoitda mushaklarda issiqlik hosil boiish ko‘rsatgichi ortadi. Bunga sabab shuki, tana yuzasida haroratning pasayishi sovuqni sezuvchi teri reseptorlariga ta’sir etib, refleks yoii bilan mushaklaming ixtiyorsiz ravishda betartib qisqarishini qo‘zg‘aydi, bu esa odamning titrashida (dildirashida) namoyon boiadi. Ayni vaqtda organizmning energiya sarfi ancha ortadi, mushaklarda kislorod va karbonsuvlar ko‘proq iste’mol qilinadi, natijada issiqlik ham ko‘proq hosil bo’ladi. Shunday qilib, sovuqda «qaltirash» yoki titrash mushaklarda ko‘proq issiqlik hosil qilish yoii bilan tana harorati refleks yoii bilan amalga oshiriladi. Kimyoviy termoregulatsiya natijasida sovuq haroratga javoban organizmda issiqlik hosil boiishi kuchayadi. FEZIKAVIY termoregulatsiya Tashqi muhit harorati tana haroratiga yaqin yoki teng boisa, moddalar almashinuvi susayadi-yu, organizmni qizib ketishdan saqlay olmaydi, chunki undan anchagina issiqlik baribir hosil bo‘laveradi.Bunday hollarda issiqlikni ko‘proq chiqarib yuborish yo‘li bilan ro‘yobga chiqadigan fizikaviy termoregulatsiya izotermiyani saqlashda asosiy ahamiyatga ega bo‘ladi. Organizmda hosil boiadigan issiqlik asosan issiqlikni nurlantirish (radiatsion issiqlik yo‘qotish), issiq oikazish (konveksion issiqlik yo4qotish) yoii bilan chiqib ketadi. Odamda issiqlik o‘tkazish asosan teri orqali (70-80% chiqariladigan issiqlik) amalga oshiriladi. Bu jarayon uch yoi bilan: konveksiya (konveksion issiqlik yo‘qotish), nurlantirish (radiatsion issiqlik o ‘tkazish) va bugianish yoii bilan amalga oshiriladi. Organizmda hosil boigan barcha issiqlikning 31% tevarak-atrofdagi havoni isitish yoii bilan, 44% issiqlik sochish yoii bilan chiqariladi, demak havoni isitish va issiqlik sochish yoii bilan issiqlikning hammasi boiife 75% - ni tashqariga chiqariladi; teridan suv bugianganda 10%, o‘pkadan suv bugianganda 12%, jami 22% issiqlik yo‘qoladi; nafasga olinadigan havoni va chiqariladigan siydik bilan axlatni isitishga 3% issiqlik sarf boiadi. Tashqariga issiqlik chiqarish qanday o‘/,garadi? Issiqlik chiqarishda teri tomirlarining rcfleks yoii bilan kengayishi va torayishi katta rol o‘ynaydi. Sovuq havoda odamning terisi dastlab qizarishini va uzoq sovuganda bo‘zarishini, havo isiganda esa terining qizarishini hamma biladi. Teri rangining zgarishiga sabab shuki, qon tomirlari, avvalo arteriolalar  sovuqning ta\siri bilan bir oz kengayadi, so‘ngra esa torayadi. Natijada tananing sirtiga qon kelishi kamayadi, binobarin, tashqi havoni isitish va issiqlikni tarqalish yo‘li bilan issiqlik chiqarish ham kamayadi. Havo harorati tana haroratidan bir oz pastroq boigandagina issiqlik shu yoi bilan tashqi muhitga chiqib turadi. Teri harorati bilan havo harorati o‘rtasidagi farq qancha kam boisa, tevarak-atrofdagi muhitga issiqlik shuncha kam chiqadi. Bu holda terlash issiqlikni chiqarishda katta rol o‘ynaydi. 1 g ter bugiaganda 0,58 kkal sarf boiadi. 0 ’rtacha haroratda odam kuniga 800 ml chamasi ter chiqaradi. Shuncha teming yo‘qolishiga 450-500 kkal sarf boiadi. Havo harorati oshib ketganda ter chiqishi kuchayib, ba’zan bir necha litrga yetadi. Havo harorati tana haroratiga barovar boiganda yoki undan ortiq boiganda ter hammadan ko‘p chiqadi. Bunday sharoitda tashqi havoni isitish vaissiqlik tarqalish yoii bilan issiq chiqarish mumkin emas, shuning uchun issiqlik asosan ter chiqarish yo‘li bilan sarf qilinadi. Havosining harorati 37°S yoki bir muncha yuqori boigan issiq binolarda yoki issiq mamlakatlarda issiqlik faqat tcrni bugiantirish yoii bilan sarf qilinadi. Ayni vaqtda odam kun bo‘yi 4,5 1 gacha ter chiqaradi, shu bilan 2400- 2800 kkal yo‘qotiladi. TERMOREGULYASIYANING ASAB VA GUMORAL BOSHQARILISHI Sovuqni qabul qiladigan teri retseptorlarining miqdori odamda 250 000 gacha, issiqlik qabul qiladigan retseptorlaming miqdori esa 30 000 ga yaqin. Teri termoretseptorlari havo haroratining o ‘zgarishiga juda sezgir bo‘lib, ular harorat 0,007°C oshganda va 0,012°C pasayganda qo‘zg‘aladi. Termoretseptorlarga hosil bo‘ladigan asab impulslari afferent asab tolalari orqali orqa miyaga boradi. Undan yuqoriga boruvchi yo‘llar orqali talamusga, undan gipotalamus va bosh miya yarim sharlar po‘stlog‘iga yetib boradi. Natijada issiqlik va sovuqlik hissi paydo bo‘ladi. Orqa miya faqat asab impulslami termoreseptorlardan bosh miyaga yetkazib beradigan o ‘tkazuvchan bo‘lib qolmay, balki pastga tushuvchi yo‘llar orqali asab impulslami bosh miyadan mushaklarga, tomirlarga, ter bezlariga yetkazib beradigan tizim ham bo‘lib xizmat qiladi. Biroq, tana haroratini bir darajaga saqlab turish uchun orqa miyadagi termoregulator mcxanizmlari kifoya emas. Gipotalamus - asosiy reflektor markaz hisoblanadi. Termoretseptorlardan keladigan impulslar ta’sirida gipotalamus neyronlari qo‘zg‘aladi. Gipotalamusning ichida termoretseptorlar mavjud bo‘lib,ular qonning haroratiga qarab qo‘zg‘aladi (qon haroratining miligraduslar o‘zgarganganliga javob beradi). Gipotalamus shikastlanganda gomoyoterm hayvonlaming haroratni doimiy bir xil saqlab turish qobiliyati buziladi va ular poykiloterm (sovuqqon) hayvonlarga o‘xshab qoladi. Zamonaviy ta’limotga ko‘ra, gipotalamusning oldingi guruh yadrolari fizik termoregulatsiya uchun javobgarlar (qon tomirlari tonusining o ‘zgargani va ter ajralishning kuchayishi hisobidan), ya’ni oldingi guruh yadrolari issiqlik ishlab chiqarish markazi hisoblanadi. Ularning shikastlanishi natijasida hayvonlar sovuqqa chidamli boiadi, lekin tashqi muhit harorati ko‘tarilganda qizib ketadi. Buyrak usti bezlarining mag‘zida sintez bo‘ladigan gormon adrenalin to‘qimalarda oksidlanishni kuchaytirib, issiqlik hosil bo‘lishida ishtirok etadi. Bundan tashqari, adrenalin ta’sirida teri tomirlari torayadi, shu sababli issiqlik chiqarishi kamayadi. Tashqi muhit haroratining pasayishi gipotalamusning refleks yo‘li bilan qo‘zg‘alishining sababchisi bo‘Iadi, chunki uning sekretor funksiyasi oshadi va neyrosekretlar orqali gipofizga ta’sir yetkazadi. Buning natijasida gipofizdan qonga ko‘p miqdorda tireotropin va kortikotropinlar ajralib chiqib, qalqonsimon va buyrak usti bezlarni faollashtiradi. Bu bezlarning gormonlari termoregulatsiyada ishtirok etadi. Shunday qilib, sovuq sharoitda organizmning muhofaza mexanizmlari ishga solinib, moddalar almashinuvi va issiqlik hosil bo‘lishini kuchaytirib issiqlik ajralib chiqishini kuchaytiradi. Organizmning boshqa funksiyalarining boshqarilishi kabi tana haroratining boshqarilishida ham markaziy asab tizimi (orqa miya, gipotalamus, bosh miya yarim sharlar po‘stlog4i neokorteks) albatta ishtirok etadi. Bu hodisani sportchilarning tana haroratining start oldi holatida o‘zgarishi ustozimiz A.Yu.Yunusovning barcha ishlari tasdiqlab beradi. Gipotermiya va gipertermiya Odam organizmi sovuq va issiq sharoitda o ‘z faoliyatini saqlab, tana haroratini doim bir darajada ushlab tura oladi. Ammo tashqi muhit haroratining ta’siri uzoq davom etsa, tana harorati pasayib yoki ko‘tarilib ketadi. Buning natijasida tana qizib ketadi (gipertermiya) yoki sovib qoladi (gipotermiya). Tana harorati 35°C dan pastga tushsa gipotermiya holati ro‘y beradi. Bu holat sovuq suvda tez rivojlanib, sovuq ta’sirida avval simpatik asab tizimining qo‘zg‘alish belgilari vujudga keladi va issiqlik hosil bo‘lishi refleks yo‘li bilan kuchayadi. Ma’lumki, sovuqda mushaklaming qisqarishi-titrash tufayli issiqlik ko4proq hosil bo‘ladi. Ma’lum vaqtdan keyin tana harorati pasaya boshlaydi. Gipotermiyada sezuvchanlik yo‘qoladi, reflektor reaksiyalar susayadi, asab markazlarining qo‘7g‘aluvchanligi kamayadi, moddalar almashinuvi darajasi keskin kamayadi, nafas sekinlashadi, yurak urishi siyraklashadi, qonning sistolik hajmi kamayadi, arterial bosim tushadi. Bu hodisalar odamning tana harorati 27-25°C bo‘lganda kuzatiladi. . Tanani 24-28°C ga sovitib sun’iy gipotermiya hosil qilish og‘ir jarrohiy ishlarda - yurak yoki markaziy asab tizimida jarrohlik operasiyalari o‘tkazishda qo‘llaniladi. Buning amaliy mohiyati shundan iboratki, gipotermiya bosh miyada moddalar almashinuvini, binobarin, bu a’zoning kislorodga bo‘lgan ehtiyojini ham ancha kamaytiradi. Shu sababli miyaning uzoqroq (me’yordagi 3-5 daqiqa o‘rniga 25-26°C da 15-20 daqiqagacha) qonsizlanishiga chidasa bo‘ladi, buning ma’nosi shuki, gipotermiyada yurakning urmay turishiga, nafas va qon aylanishining to‘xtab turishiga organizm bemalol chidash beradi. Tanani tez isitib, gipotermiya to‘xtatiladi. Tana haroratining 37°S dan oshib ketishi gipertermiya deyiladi. Bu holat issiqlik uzoq vaqt ta’sir qilganda rivojlanadi TERMOREGULYATSIYANIG BUZILISHI TERMOREGULATSIYANING BUZILISHI NATIJASIDA TANA HARORATINING MO‘TADIL DARAJADAN OSHIB KETISHI ISITMA YOKI BEZGAK DEB ATALADI. BEZGAK PAYTIDA MODDALAR ALMASHINUVI 50-100 MARTA VA UNDAN HAM KO‘P ORTADI. AYNIQSA OQSILLAMING PARCHALANISHI ORTADI. QON TARKIBIDA OQSILLAR PARCHALANISHINING MAHSULOTLARI YIGILISHI, MANFIY AZOT MUVOZANATINI YUZAGA KELTIRADI VA OQSIL MINIMUMI ORTADI. ORGANIZMDA OQSILLAR PARCHALANISHI ORTADI. BEZGAK PAYTIDA OQSILLARNING OKSIDLANISHI 30% GA YAQIN ISSIQLIK HOSIL BOIISHINI TA’MINLAYDI. UGLEVODLAR VA YOGIAR ALMASHINUVINING HAM CHAQIRADI, BU ESA ORGANIZMNING ORIQLAB KETISHIGA OLIB KELADI. Uglevodlar almashinuvinig tezlashishuvi zahira holidagi glikogenni glyukozaga aylanishini tezlashishi hisobiga yuz beradi. Oqsillar va yog‘lar parchalanishining oshishi organizmda katta miqdorda moddalar almashinuvining oraliq mahsulotlarining yig‘ilib qolishiga olib keladi. Isitma yoki bezgak holati issiqlik ajratilishi kamayganida yuzaga keladi. Bu paytda fiziologik funksiyalar buziladi. Yurak urishi tezlashadi, bu esa qon bosimining ko‘tarilishiga olib keladi, harorat 39°C bo‘lishiga qaramasdan qon tomirlari kengayishi hisobiga ularning hajmi oxirigacha kengayadi. Nafas olish tezlashadi va h.k. Qayd qilingan fiziologik funksiyalaming buzilishi hamda ruhan buzilishlar (gallyutsinasiya, alohsirash) asab tizimi funksiyalarining buzilishi bilan ta’min etiladi. Harorat 40-41°C ga ko‘tarilganida alahsirash boshlanadi, harorat 43°C ga yetganda esa o‘lim yuz beradi. Sanoqli hollardagina 45°C haroratda odamlar o‘lganlar. JISMONIY MEHNAT PAYTIDA TERMOREGULYATSIYA. JISMONIY MASHQLAR VA JISMONIY MEHNATDA KISHI AYNIQSA KO‘P TERLAYDI. JUDA OG‘IR JISMONIY MEHNATDA ODAMNING KUNIGA 91 GACHA TER CHIQARISHI VA SHU TARIQA, TERNI BUG‘LANTIRISH YO‘LI BILAN 5000 GACHA KKAL YO‘QOTISHI HISOBLAB TOPILGAN. JISMONIY MEHNAT VAQTIDA ISSIQLIKNING HOSIL BO‘LISHI VA CHIQARILISHI ORTADI. TANA HARORATINING SALGINA (1°C) OSHISHI MUSHAKLAR VA UMUMAN ORGANIZM FAOLIYATINI YAXSHILAYDI. HARORATNING OSHISHI MARKAZIY ASAB TIZIMIDA JOYLASHGAN TERMOYEGULYASIYA MARKAZLARINI QO‘ZG‘ATADI, NATIJADA YURAK-TOMIR, NAFAS HAMDA TO‘QIMALARDA OKSIDLANISH JARAYONLARI KUCHAYADI. HARORATNING SALGINA KO4TARILISHI ORGANIZMNI «O‘LIK NUQTADAN» CHIQARIB «IKKINCHI- NAFAS»NING BOSHLANISHI UCHUN ASOS BO‘LADI. MUSHAKLAR ISH BAJARISHDA, JUMLADAN, JISMONIY MASHQLAR BILAN SHUG‘ULLANGANDA ORGANIZMDA ISSIQLIKNING BOSHQARILISHI UCHUN ZARUR BO‘LGAN SHARTLI REFLEKSLAR HOSIL BO4LADI. MASALAN, START OLDI DAVRIDA TANA HARORATINING SALGINA OSHISHI ORGANIZMNI KELAYOTGAN JISMONIY MASHQLAMI BAJARILISHIGA TAYYOR QILADI Gipotalamusning orqa boiimi yadrolari kimyoviy termoregulatsiya uchun boshqaruv т м к а / hisoblanib, issiqlik hosil boiish markazidir. Ular shikastlanganda issiqlikning kompensator mexanizmi buzilgani sababli hayvon sovuqdan o ‘zini muhofaza qilolmaydi. м , Tana haroratining boshqarilishida bosh miya yarim sharlar po‘stlog‘i juda katta rol o ‘ynaydi. K.M.3ikov va A.D.Slonim tomonidajp termoregulatsiyaning shartli reflektor faoliyati orqali o‘zgarishi o ‘rganib chiqilgan. Maiumki, termoregulyasiya markazining efferent asablarini simpatik asab tizimi tashkil qiladi. Agar simpatik asab tizimi faoliyati buzilsa, ya’ni simpatik asab tolalari kesilsa, gipotalamusdagi teploregulatsiya markazlarining qitiqlanishi natijasida tana harorati o‘zgarmaydi. Issiqlik almashinuvining boshqarilishida gormonal mexanizmlari ham katta rol o ‘ynaydi. Jumladan, qalqonsimon bezning gormoni - tiroksin organizmda moddalar almashinuvini kuchaytirib, issiqlik hosil boiish jarayonini oshiradi. Organizm sovuq qotganda tiroksin gormoni qonga ko‘proq kiradi. XULOSA Termoregulyatsiya organizmda ketadigan kimyoviy reyaksiyalarning tezligiga bog'liq emas. Bu jarayonlarni idora etish markazi gipotalamusda joylashgan Tana haroratining doimiyligi organizm chuqur to'qimalarida ta'minlanadi ya'ni yuzadagi to'qimalarda harorat o'zgarib turadi. Tashqi muhut harorati o'zgarganda tana haroradi doimiyligi har doim ham o'zgarishga uchramaydi,lekin nisbatan nam sharoitda issiqlik o'tkazish yo'li bilan, quruq sharoitda esa bug'lanish yo'li bilan chiqariladi.Issiq havoda terining yaqin qon tomirlari kengayish kuzatiladi organizmning ichki qismida harorat past bo'ladi sababi qon yuzadagi tomirlarga ko'proq qismi boradi, sovuq havoda esa aksincha organizm ichki muhutida harorat baland tasharisida esa pastroq bo'lar ekan Adabiyotlar ro’yxati 1.N.G.Azimov.Sh.Sobitov. Fiziologiya. Jismoniy tarbiya instituti uchun o’quv. qo’llanma. T., O’z DJTI nashriyot bo’limi. 1996 y 2. U.Z.Qodirov. Odam fiziologiyasi. T., Ibn Sino. 1996. 3. Sh.Qurbonov. A.Qurbonov. Jismoniy mashqlarning fiziologik asoslari. T., 2003. 4. E.N.Nuritdinov. Odam fiziologiyasi. T., Aloqachi. 2005 5. Sh.Aminjanov. Jismoniy madaniyatning fiziologik asoslari fanidan ma’ruzalar matni. S., 2003. 5. G’.Azimov., Sh.Sobitov. Fiziologiya. Jismoniy tarbiya institutlari uchun o’quv qo’llanma. T., O’zDJTI nashriyoti., 1996. 6. Fiziologiya cheloveka. Shmidta I G.Tebsa. M, Mir, 1996. 7. www.Ziyonet.uz. E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!!!

Похожие

Turli jarayonlarda entropiyaning o’zgarishi
Mexanizmlarning turli vaziyat planlarini turish va nuqtalarning trayektoriyasini topishni o`rganish
8-sinfda fizikaning “Turli muhitlarda elektr toki” bobini o’qitishni didaktik materiallar asosida tashkil qilish metodikasi
Elektrolit eritmalarining elektr o'tkazuvchanligini o'lchash qurilmasini o'rganish. Sirka kislotasi turli konsentratsiyali eritmalarining elektr o'tkazuvchanligini o'lchash
Dielektrik materiallarning namlik xususiyati