Atom yadro fizikasining rivojlanishi tarixi

Atom yadro fizikasining rivojlanishi tarixi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1912.5 KB

Atom yadro Atom yadro fizikasining fizikasining rivojlanishi tarixirivojlanishi tarixi

REJAREJA  1. ATOM TUZILISHI HAQIDAGI 1. ATOM TUZILISHI HAQIDAGI ZAMONAVIY TA‘LIMOT.ZAMONAVIY TA‘LIMOT.  2. RADIOAKTIVLIK HODISASINING 2. RADIOAKTIVLIK HODISASINING OCHILISHI.OCHILISHI.  3. REZERFORD TAJRIBASI. 3. REZERFORD TAJRIBASI.  4. 4. ATOMLAR ELEKTRON ATOMLAR ELEKTRON QOBIQLARINING TUZILISHIQOBIQLARINING TUZILISHI

Atom tuzilishi haqidagi zamonaviy Atom tuzilishi haqidagi zamonaviy ta‘limotta‘limot  Atom tuzilishi haqidagi zamonaviy ta‘limot Atom tuzilishi haqidagi zamonaviy ta‘limot to’lqin mexanikasi g’oyalariga asoslanadi. to’lqin mexanikasi g’oyalariga asoslanadi. To’lqin mexanika mikroob‘ektlarning kuch To’lqin mexanika mikroob‘ektlarning kuch maydoni ta‘siridagi harakatini o’rganadi. maydoni ta‘siridagi harakatini o’rganadi. To’lqin mexanikasi XX asrning 20- To’lqin mexanikasi XX asrning 20- yillaridan boshlab rivojlandi. Uning yillaridan boshlab rivojlandi. Uning rivojlanishida Lui de Broyl, rivojlanishida Lui de Broyl, V.K.Geyzenberg, P.Dirak, E.Shredinger, V.K.Geyzenberg, P.Dirak, E.Shredinger, V.A.Fok va boshka olimlar katta hissa V.A.Fok va boshka olimlar katta hissa qo’shdilar.qo’shdilar.

RADIOAKTIVLIK RADIOAKTIVLIK HODISASINING HODISASINING OCHILISHIOCHILISHI Atom tuzilishi haqidagi ta‘limotning Atom tuzilishi haqidagi ta‘limotning keyingi rivojlanishi, radioaktivlik keyingi rivojlanishi, radioaktivlik hodisasining kashf etilishi bilan bog’liq. hodisasining kashf etilishi bilan bog’liq. 1896 yilda A.Bekkerel uran birikmalari 1896 yilda A.Bekkerel uran birikmalari ko’zga ko’rinmaydigan qandaydir nurlar ko’zga ko’rinmaydigan qandaydir nurlar chiqarish xususiyatiga ega ekanligi va bu chiqarish xususiyatiga ega ekanligi va bu nurlar qora kog’ozga o’ralgan fotografiya nurlar qora kog’ozga o’ralgan fotografiya plastinkasiga ta‘sir qilishini aniqladi. plastinkasiga ta‘sir qilishini aniqladi. Mariya Kyuri – Skladovskaya va Per Mariya Kyuri – Skladovskaya va Per Kyurilar Bekkerel tekshirishlarini davom Kyurilar Bekkerel tekshirishlarini davom ettirib, 1898 yilda uran rudasida 2 ta yangi ettirib, 1898 yilda uran rudasida 2 ta yangi element – radiy va poloniyni kashf etdilar. element – radiy va poloniyni kashf etdilar. Bu elementlar juda faolnurlanish Bu elementlar juda faolnurlanish xossasiga ega. xossasiga ega.

Radioaktiv nurlanishni o’rganish shuni ko’rsatdiki, ba‘zi Radioaktiv nurlanishni o’rganish shuni ko’rsatdiki, ba‘zi radioaktiv elementlar(alfa) zaryadi, boshqalari(betta) va radioaktiv elementlar(alfa) zaryadi, boshqalari(betta) va (gamma) nurlar chiqaradi. (gamma) nurlar chiqaradi.  αα - zarracha musbat zaryadlangan bo’lib, uning massasi 4 - zarracha musbat zaryadlangan bo’lib, uning massasi 4 uglerod birligiga teng, tezligi 20000 km / sek, geliy ionlari uglerod birligiga teng, tezligi 20000 km / sek, geliy ionlari (He2+ ) dan iborat.(He2+ ) dan iborat.  ββ - zarracha manfiy zaryadga ega, uning harakat tezligi - zarracha manfiy zaryadga ega, uning harakat tezligi 100000 km/ sek. Bu nur tez harakatdagi elektronlar 100000 km/ sek. Bu nur tez harakatdagi elektronlar oqimidan iborat.oqimidan iborat.  ¥¥ - nur zaryadsiz bo’lib, xuddi rentgen - nur zaryadsiz bo’lib, xuddi rentgen nuriga o’xshab elektr magnit to’lqin nuriga o’xshab elektr magnit to’lqin xossasiga ega. U juda qalin metall xossasiga ega. U juda qalin metall plastinkasidan ham o’tadi. U eelktr plastinkasidan ham o’tadi. U eelktr maydonida og’maydi. O’zining tabiati maydonida og’maydi. O’zining tabiati jihatidan yorug’lik nurlariga o’xshaydi, jihatidan yorug’lik nurlariga o’xshaydi, lekin to’lqin uzunligining juda kichikligi lekin to’lqin uzunligining juda kichikligi bilan undan farq qiladi. bilan undan farq qiladi.  Radioaktiv nurlanishda bir element Radioaktiv nurlanishda bir element boshqa elementga aylanadi. Masalan, boshqa elementga aylanadi. Masalan, radiy o’zidan va - nurlar chiqarib enert radiy o’zidan va - nurlar chiqarib enert gaz radon Rn ga aylanadi. gaz radon Rn ga aylanadi.

Rezerford tajribasi Rezerford tajribasi Atom zaryadlari.Atom zaryadlari. Atom tarkibi.Atom tarkibi.  Atom tarkibining musbat zaryadli qismini Atom tarkibining musbat zaryadli qismini ingliz olimi E. Rezerford x – ingliz olimi E. Rezerford x – zarrachalarning tarqalishini o’rganish zarrachalarning tarqalishini o’rganish natijasida kashf etdi. Rezerford x – natijasida kashf etdi. Rezerford x – zarrachalar oqimi yupqa metall zarrachalar oqimi yupqa metall plastinkaga yo’naltirilsa, ularning ko’p plastinkaga yo’naltirilsa, ularning ko’p qismi metall plastinka orqali o’tib, qismi metall plastinka orqali o’tib, o’zining to’g’ri chiziqli harakatini o’zining to’g’ri chiziqli harakatini o’zgartirmasligini aniqladi; x – o’zgartirmasligini aniqladi; x – zarrachalarning faqat bir qismigina zarrachalarning faqat bir qismigina harakatini dastlabki yo’nalishidan turli harakatini dastlabki yo’nalishidan turli burchaklarga og’adi. Ba‘zi juda kamdan burchaklarga og’adi. Ba‘zi juda kamdan kam hollarda yo’nalishini bunday keskin kam hollarda yo’nalishini bunday keskin o’zgartirishini shu bilan izohlash o’zgartirishini shu bilan izohlash mumkinki ular atom ichida uning musbat mumkinki ular atom ichida uning musbat zaryadli va x – zarrachaga qaraganda zaryadli va x – zarrachaga qaraganda katta massali tarkibiy qismi bilan katta massali tarkibiy qismi bilan to’qnashadi. x – zarrachalar juda ko’p to’qnashadi. x – zarrachalar juda ko’p atomlar o’tishiga qaramay, ulardan faqat atomlar o’tishiga qaramay, ulardan faqat ozginasi o’zining to’g’ri chiziqli ozginasi o’zining to’g’ri chiziqli harakatidan og’adi. Bundan atom harakatidan og’adi. Bundan atom tarkibining musbat zaryadli qismi atom tarkibining musbat zaryadli qismi atom hajmiga nisbatan juda kichik bir hajmini hajmiga nisbatan juda kichik bir hajmini ishg’ol qiladi degan xulosa chiqadi. ishg’ol qiladi degan xulosa chiqadi.

 Atomning radiusi juda kichik: 10 –10 m Atomning radiusi juda kichik: 10 –10 m (yoki 10–9 nm). Masalan, vodorod (yoki 10–9 nm). Masalan, vodorod atomining radiusi 0,053 nm (nanometr) atomining radiusi 0,053 nm (nanometr) bo’lsa, kumush atomining radiusi 0,144 bo’lsa, kumush atomining radiusi 0,144 nm ga teng. Yadro radiusi esa 10– 4 – nm ga teng. Yadro radiusi esa 10– 4 – 10– 5 nm chamasida bo’ladi, ya‘ni 10– 5 nm chamasida bo’ladi, ya‘ni atomnikidan taxminan 105 marta atomnikidan taxminan 105 marta (100000) kichikdir. Atom tuzilishi (100000) kichikdir. Atom tuzilishi nazariyasi yaratilishida kimyoviy nazariyasi yaratilishida kimyoviy elementlarning optik spektrlarini elementlarning optik spektrlarini tekshirish katta ahamiyatga ega bo’ldi. tekshirish katta ahamiyatga ega bo’ldi.  Elektr zaryadi qiymatini 1909 yilda R. Elektr zaryadi qiymatini 1909 yilda R. Malliken aniqladi. Protonning massasini Malliken aniqladi. Protonning massasini esa Ye. Golshteyn aniqlagan edi. Proton esa Ye. Golshteyn aniqlagan edi. Proton massasi vodorod atomi massasiga teng massasi vodorod atomi massasiga teng bo’lib chiqdi. Neytron massasi (1,6747 · bo’lib chiqdi. Neytron massasi (1,6747 · 10– 27 kg) 1932 yilda J.Chedvik 10– 27 kg) 1932 yilda J.Chedvik tomonidan aniqlandi. tomonidan aniqlandi.

ATOM YADROSINI SUN‘IY ATOM YADROSINI SUN‘IY YO’L BILAN PARCHALASHYO’L BILAN PARCHALASH  1919 yilda Rezerford atom yadrosi sun‘iy yo’l bilan 1919 yilda Rezerford atom yadrosi sun‘iy yo’l bilan parchalashda radioaktiv nurlanishda chikadigan x-parchalashda radioaktiv nurlanishda chikadigan x- zarrachalarning juda katta kinetik energiyasidan zarrachalarning juda katta kinetik energiyasidan birinchi bo’lib foydalandi. U x-zarrachalar bilan birinchi bo’lib foydalandi. U x-zarrachalar bilan azot atomlarini bombardimon qildi, natijada atom azot atomlarini bombardimon qildi, natijada atom yadrosi o’zgardi. Bir xil atomlar yadrolarining yadrosi o’zgardi. Bir xil atomlar yadrolarining boshqa xil atom yadrolariga aylanish jarayoni boshqa xil atom yadrolariga aylanish jarayoni yadro reaktsiyalari deyiladi. Ular tenglamalar bilan yadro reaktsiyalari deyiladi. Ular tenglamalar bilan ifodalanadi. Masalan , azot atomlarini x-ifodalanadi. Masalan , azot atomlarini x- zarrachalar bilan bombardimon qilishda sodir zarrachalar bilan bombardimon qilishda sodir bo’ladigan jarayon quyidagi tenglama bilan bo’ladigan jarayon quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:ifodalanadi:

Quyosh sistemasi va atomQuyosh sistemasi va atom !!

Атомные частицы и их Атомные частицы и их свойствасвойства  Атом состоит из трёх видов частиц:Атом состоит из трёх видов частиц: 1.1. Электрон - (е) - заряд отрицательный,Электрон - (е) - заряд отрицательный, . . q=q= -1,6 -1,6 .. 10 10 -19-19 Кл . Кл . Масса Масса mm е е =9,1=9,1 .. 1010 -31-31 кгкг 2.2. Протон – (р)- заряд положительный . Протон – (р)- заряд положительный . qq == 1,6 1,6 .. 10 10 -19-19 Кл, . Кл, . Масса Масса mm р р = 1840 = 1840 mm е е 3.3. Нейтрон –(Нейтрон –( n)n) - не заряжен, . - не заряжен, . Масса Масса mm nn ≈ ≈ mm р р

Планетарная модель атомаПланетарная модель атома  В центре атома В центре атома находится ядро, находится ядро, состоящее из состоящее из протонов и протонов и нейтроновнейтронов  Электроны Электроны вращаются вращаются вокруг ядравокруг ядра

Похожие

Atomning modellari. Rezerford tajribasi

Elementar zarralarni qayd qiluvchi asboblar. Elementar zarralar, ularning sistematikasi

Akademik litsey va kasb hunar kollejlarda fizikaning Yadro energetikasi bobiga oid mavzularni axborot texnologiyalari va didaktik materiallar asosida tashkil qilish metodikasi

Fizika tarixi

KHKlarida “Yadro energetikasi bo'limini oqitishda axborot texnalogiyalardan foydalanish