Мейоз. Трансморфизм билан креоционизм ўртасидаги кураш. ХVIII-аср француз файласуф материалистларининг қарашлари. Ж. Кювенинг қиёсий анатомия ва палентологиядаги ишлари - Философия - Презентации

Мейоз. Трансморфизм билан креоционизм ўртасидаги кураш. ХVIII-аср француз файласуф материалистларининг қарашлари. Ж. Кювенинг қиёсий анатомия ва палентологиядаги ишлари

Загружено в:

18.01.2024

Скачано:

0

Размер:

545.7412109375 KB

Мейоз. Трансморфизм билан креоционизм ўртасидаги кураш. ХVIII-аср француз файласуф материалистларининг қарашлари. Ж. Кювенинг қиёсий анатомия ва палентологиядаги ишлари.

Режа: • Хромосомалар конюгацияси. • Гаметогенез. • Ўсимлик ва ҳайвонларда уруғланиш. • Жинсий кўпайишнинг норасмий усуллари: партеногенез, гиногенез, андрогенез. • ХVIII-аср француз файласуф материалистларининг қарашлари. • Ж. Кювенинг қиёсий анатомия ва палентологиядаги ишлари. • Ҳайвонларнинг бир асосда тузилганлиги ҳақида Сент- Илер қарашларини ўрганиш.

Хромосомалар конюгацияси. • Конюгация - бу генетик маълумот, уларнинг тўғридан- тўғри алоқаси орқали амалга ошириладиган донор ҳужайрадан реципиент ҳужайрага генетик маълумотларнинг узатилиши. • Конюгация ҳодисаси Ж. Ледерберг ва Е. Татум томонидан 1946 йилда Е. коли бактерияларининг полиаксотрофик штаммлари билан тажрибаларда топилган. Кейинчалик В. Хейс эркаклар (донорлар) ва аёл (реципиентлар) бактериялар мавжудлигини ва уларнинг конюгацияга қўшган ҳиссаси тенг эмаслигини кўрсатди. Рекомбинантлар аксарият хусусиятларини қабул қилувчидан мерос қилиб оладилар ва донордан фақат геномнинг алоҳида қисмлари олинади.

Конюгация пайтида генетик материални узатиш механизмининг умумий схемаси. • Генетик материални донордан қабул қилувчига ўтказиш фақат самарали конюгация жуфтлари ҳосил бўлгандан кейингина содир бўлади. Донор ва реципиент ҳужайралари алоқасида ўзаро танишиш жинсий таблеткалар орқали таъминланади. • Улар рецептор ҳужайралари юзасида аниқ рецепторларга ёпишади. Жинсий пили қисариш қобилияти туфайли донор ва қабул қилувчи ҳужайралар "ҳужайра деворидан ҳужайра деворига" тегиб, сўнгра ҳужайралар ўртасида янада мураккаб шаклланиш - конюгация кўприги пайдо бўлади, кўприк бўйлаб ДНК донор ҳужайрадан қабул қилувчи ҳужайрага ўтади.

• Конюгацияда генетик материалнинг узатилиши конюгатив плазмидлар билан таъминланади, масалан, Е. коли бактерияларидаги Ф-плазмид. Конюгатив плазмидларда генетик материалнинг узатилиши учун жавобгар трансперонлар мавжуд. Бир қатор трансперон генлари жинсий хромасомалар синтезини аниқлайди, бошқалари плазмиднинг ўзи кўчиши ёки хромосома ДНКнинг ҳужайрадан ҳужайрага кўчирилиши учун жавобгардир. Плазмид ёки хромосоманинг узатилиши плазмиднинг Т минтақасида узатишнинг бошланиш нуқтаси деб аталадиган бир қаторли узилишдан бошланади.

• Хромосома генларининг ўтказилиши учун Ф плазмид (ёки бошқа конюгатив плазмид) хромосомага қўшилиши керак. Т минтақасида синган ДНК занжири очилмайди ва 5-учидан бошлаб битта занжирли ДНК конюгация кўприги орқали қабул қилувчи ҳужайрага ўтказилади. Бир вақтнинг ўзида плазмид ва хромосомали ДНКнинг иккала занжирида - донор ҳужайрасида қолган ва қабул қилувчи ҳужайрага кирган - бир-бирини тўлдирувчи занжирлар синтезланади. • Шу туфайли донор ҳужайрасида хромосома ва Ф-плазмиднинг яхлитлиги тикланади.

• Ф-плазмиднинг ўтказилишининг якуний босқичи - унинг рецептор ҳужайрасида асл думалоқ тузилишини тиклаш, хромосома ДНКнинг ўтказилиши эса унинг қабул қилувчининг хромосомаси билан рекомбинацияси. • Конюгация жараёнида хромосома генларини узатиш жараёни хромосомада ишлаш конюгатив транспозонлар иштирокида ҳам амалга оширилиши мумкин. • Бундай транспозонлар транспозиция учун масъул бўлган генлардан ва фенотипик хусусиятларни аниқлайдиган генлардан ташқари, конюгатив плазмидаларнинг тегишли генларига ўхшаш транс генларини олиб юради. Конюгатив транспозонлар хромосомадан ажралиши мумкин, плазмидга ўхшаш тузилмалар ҳосил қилиши ва конюгатив плазмидлар сингари кичик плазмидларнинг шерик ҳужайрасига ўтишини кузатиши, шунингдек ўзларига ўтиши мумкин.

• Конюгация жараёни, айниқса плазмидларнинг кўчирилишига олиб келадиган жараёнлар бактериялар орасида жуда кенг тарқалган. • Конюгация - ҳар қандай бактериал яшаш муҳитида горизонтал ген узатишнинг энг самарали механизми. Мунтазам равишда жуда узоқ бўлган бактериялар бирлашиши мумкин. • Бир-бирига боғлиқ бўлмаган бактериялар ўртасида конюгацияни амалга оширадиган ва уларда муваффақиятли сақланиб турадиган плазмидлар кўп хостли плазмидлар деб аталади. • Албатта, генлараро хочларда гомологик рекомбинация туфайли ўтказилган хромосомал ДНКнинг рецептор геномига қўшилиши деярли ҳар доим чиқариб ташланади; аммо, бактериялар ноқонуний (ёки гомолог бўлмаган) рекомбинация орқали ишлайдиган "вақтинчалик ечимларга" эга.

Конюгация пайтида узатилган ДНК миқдори трансформация ва трансдукция даврларига қараганда кўпроқ. "Юмшоқ" (ўсиш учун мақбул) ўтиш шароитида бутун хромосома кўчирилиши мумкин. Ушбу генетик маълумот алмашиш усули билан олинган рекомбинантлар транскогулянтлар деб аталади.

Конюгация жараёнида қуйидаги босқичларни ажратиш мумкин: самарасиз жуфтликларни шакллантириш самарали конюгация жуфтларини шакллантириш генетик материални донор ҳужайраларидан қабул қилувчига ўтказиш қабул қилувчи ҳужайрада донор ДНКнинг кейинги конюгация синтези узатилган донор ДНК фрагментини реципиент ҳужайрасининг ДНК билан гомолог рекомбинацияси0C 19 0C 2718 19 17 16 2B 1E 1E 16 12 18 0E 2B 17

Генетик алмашинув усули сифатида конюгация қуйидаги йўналишларда қўлланилади: 1. Генетик белгиларни бир ҳужайрадан бошқасига ўтказиш. 2. Конюгацияни кесиб ўтиш усули хромосомаларни хариталаш учун фойдалидир. Бактериялардаги хромосома харитаси бир неча даражада тузилади. Е. коли бактерияларида хаританинг бошланиши (0 мин) - бу треонин ва лейцин синтези учун жавоб берадиган генларнинг локализация нуқталари. 3. Бактерияларнинг генетик аппаратини ўрганиш. 4. Конюгация табиатда самарали учрайди ва шунинг учун бактериялар ўзгарувчанлигининг муҳим таркибий қисмидир.

• Эҳтимол, бактериялар жинсий йўл билан кўпайиши мумкинлигини билмаган бўлса керак. Бу тасаввур қиладиган нарса эмас. Бугун биз бактериялар конюгацияси жараёнини, микробиологияда конюгация нима ва унинг бактерияларнинг генетик ўзгарувчанлигига таъсирини кўриб чиқамиз.

Бактерияларнинг жинсий кўпайиши • Бактериялар одатдаги кўпайиш усулига эга эмас. Бактериялар ҳужайралари ўзларининг клонларини яратиш орқали кўпаяди. Онанинг ҳужайраси унинг ДНК хромосомасини нусха кўчиради, сўнгра ҳужайрасини ярмига бўлиниб, битта хромосомани ушлаб янги қиз ҳужайрасига беради. Анъанага кўра, бу ҳужайралар она ва қиз ҳужайралари деб номланади, аммо аслида улар клонлардир.

• Улар бир хил генетик материалга ега. Бактериал популяцияда бу жараён давом етади, битта ҳужайра қайта-қайта иккига бўлинади, натижада ҳаммаси бир-бирининг клонлари бўлган улкан популяциялар бўлади. Бунга ДНК онадан наслга ўтадиган вертикал ген узатилиши дейилади.

Конюгация нима? • Бактерияларда генетик хилма-хилликни яратиш учун моҳирона усуллар мавжуд. Масалан, бактериялар қўшнилар билан ген алмашинишга қодир. • Бунга горизонтал ген ўтказилиши дейилади ва баъзи бактериялар ҳужайраларининг атрофдаги қўшниларидан янги генларни қолиш қобилиятига ишора қилади. Энди ҳужайра клоннинг қиз хужайраси бўлиш ўрнига янги генетик хилма-хилликка эга, бу она ҳужайраларидан вертикал равишда узатилган ДНК ва қўшни уяли ДНКнинг горизонтал равишда ўтказилиши ўртасидаги аралашма.

Генларни горизонтал равишда узатиш • Бактериялар горизонтал ген узатишни амалга оширишнинг учта усули мавжуд: • трансдукция бактериофаглар деб аталадиган бактериал вируслардан фойдаланиб, ДНКни бир юқтирилган ҳужайрадан бошқасига ўтказади; • трансформация - бу баъзи ҳужайраларнинг атрофдаги эркин сузувчи ДНКни қабул қилиш қобилияти; • конюгация ДНКни тузилиш орқали, яъни бир ҳужайрадан бошқасига ўтказишга имкон беради.

Конюгация нима? • Конюгация учун иккита тирик бактериал хужайралар бир-бири билан бевосита алоқада бўлиши керак. Ҳужайралар орқасидаги алоқа бактериялар юзасидаги сочларни эслатувчи махсус қўшимчани (пилус) конюгацияси орқали амалга оширилади. Унинг бактериялар ҳужайрасидан тарқаладиган сочларга ўхшаш ҳосил базаси мавжуд. • Баъзи қўшимчалар сиртларга ёпишиш учун ишлатилади, аммо махсус жуфтлаш фақат бошқа ҳужайраларга бириктириш ва ДНК ўтказилишини осонлаштириш учун ишлатилади.

• ДНКни ўтказадиган ҳужайра донор ҳужайра деб аталади ва конюгация плюсни ҳосил қилади. Унинг конюгацияси - донор ҳужайранинг цитоплазмасини ва реципиентнинг цитоплазмаси билан боғлайдиган ичи бўш қувурли тузилиш.

Плазмид ўтказиш • Донор ва қабул қилувчи ҳужайранинг цитоплазмаси жисмонан боғланган бўлса, ДНКни ўтказиш вақти келди. Агар донор хужайрада экстракромосомал ДНКнинг юмалоқ бўлаги плазмид бўлса, у ҳолда уни қабул қилувчи ҳужайрага ўтказиш мумкин. Бу плазмидни нусхалаш ва нусхаланган ДНКнинг занжирини қабул қилувчига плюс конюгацияси орқали юбориш орқали амалга оширилади. Якуний натижа - донорда ҳам, қабул қилувчида ҳам плазмид нусхаси. Плазмид реципиент ҳужайрасини конюгация донорига айланишига имкон берадиган генларни ўз ичига олади. Энди қабул қилувчи ҳужайра плазмидни у ўз муҳитида учрайдиган янги ҳужайраларга тарқатиши мумкин.

Конюгация қиймати • Бактериал конюгация - бу тўғридан-тўғри алоқа ёки кўприкка ўхшаш алоқа орқали бактериал ҳужайралар орасидаги генетик материални узатиш. Бу трансформация ва трансдукция каби горизонтал генларни узатиш механизми. Бактериал жуфтлашиш кўпинча жинсий кўпайиш ёки жуфтлашишнинг бактериал эквиваленти сифатида қаралади, чунки у генетик материал алмашинувини ўз ичига олади. Аммо бу жинсий кўпайиш эмас, чунки жинсий ҳужайралар алмашинуви содир бўлмайди.

• Конъюгация (микробиология) пайтида донор хужайра кўпинча плазмид ёки транспозон бўлган конюгатив ёки мобилизация қилинадиган генетик элементни таъминлайди. Кўпгина конюгатив плазмидларда қабул қилувчи ҳужайрада бундай элемент йўқлигини таъминлаш тизимлари мавжуд. Ўтказилган генетик маълумот кўпинча қабул қилувчи учун фойдалидир. Фойда антибиотикларга қаршилик, ксенобиотик бардошлик ёки янги метаболитлардан фойдаланиш қобилиятини ўз ичига олиши мумкин.

Бундай фойдали плазмидларни бактериал эндосимбионт деб ҳисоблаш мумкин. Бактериал паразитлар каби бошқа элементлар, уларнинг тарқалишини таъминлаш учун ишлаб чиққан механизм конюгация ҳисобланади. Ушбу жараён 1946 йилда Жошуа Ледерберг ва Эдвард Татум томонидан кашф этилган.

Конюгация нима? • Бу генетик материални кўп мақсадлар учун ўтказишнинг қулай воситасидир. Бактериялардан хамиртурушга, ўсимликларга, сутэмизувчилар ҳужайраларига, диатомларга ва изоляция қилинган сут эмизувчилар митохондрияларига муваффақиятли ўтиши ҳақида хабар берилган. • Конюгация бошқа генетик узатиш шаклларига нисбатан афзалликларга эга, шу жумладан нишон хужайра деворининг минимал бузилиши ва нисбатан катта миқдордаги генетик материални узатиш қобилияти.

Мавзуни мустаҳкамлашга оид саволлар: • Хромосомалар конюгацияси ҳақида маълумот беринг. • Гаметогенез қандай ҳодиса? • Ўсимлик ва ҳайвонларда уруғланиш қандай содир бўлади? • Жинсий кўпайишнинг норасмий усуллари қандай амалга ошади? • Партеногенез, гиногенез, андрогенез нима? • ХVIII-аср француз файласуф материалистларининг қарашлари билан бугунги кун фикрлари мутаносиблиги қандай? • Ж. Кювенинг қиёсий анатомия ва палентологиядаги ишларини ёритиб беринг. • Ҳайвонларнинг бир асосда тузилганлиги ҳақида Сент-Илер қарашларини ўрганиш нимага керак?

Топшириқлар • Мейоз жараёни ва унинг босқичларини 20 минутлик видеоролик орқали ёритиб беринг. • Мавзуга оид 10 та тақдимот материали тайёрланг. • Конюгация жараёнини биологик аҳамиятини илмий манбалар асосида таҳлил қилинг.

Похожие

Француз фалсафаси

Жамият фалсафаси

O‘rtа аsrlаr, uyg‘оnish dаvri vа yangi davr G‘аrbiy Ovro‘pа fаlsаfаsi

Янги ва энг янги давр

Қадимги давр фалсафаси